Οι εξελίξεις στη Συρία τους τελευταίους μήνες είναι ραγδαίες. Εν συγκρίσει με το φθινόπωρο του 2015, το Daesh (ISIS) έχει υποχωρήσει εδαφικά έτι περαιτέρω απεμπολώντας στρατηγικής σημασίας περιοχές, έχει αποκοπεί από κρίσιμες γραμμές τροφοδοσίας του (κυρίως από την Τουρκία), έχει απολέσει σημαντικές πηγές εσόδων, ενώ παρακολουθεί την αύξηση των λιποταξιών, στρέφοντας σταδιακά την προσοχή του σε νέα θέατρα επιχειρήσεων, όπως η Λιβύη. Οι «αποκεντρωμένες» τρομοκρατικές επιθέσεις σηματοδοτούν περισσότερο την ανάγκη να διατηρήσει ζωντανό τον μύθο του.
Η επέμβαση της Ρωσίας, καθώς και το αεροπορικό σφυροκόπημα στόχων τόσο του Daesh όσο και της αντιπολίτευσης, αφενός ενίσχυσε θεαματικά το καθεστώς του Ασαντ, αφετέρου ανάγκασε τη συμμαχία που στηρίζει το σουνιτικό στοιχείο να προτάξει την εξουδετέρωση των τζιχαντιστών έναντι της εκδίωξης του προέδρου της Συρίας. Σε αυτό βέβαια βοήθησαν οι τρομοκρατικές ενέργειες στο Παρίσι τον Νοέμβριο, καθώς υπενθύμισαν στην Ευρώπη πως η «πληγή» της Συρίας και κατ’ επέκταση του Χαλιφάτου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την «εγχώρια» τρομοκρατία. Ετσι, προέκυψε διάθεση αναζήτησης συμβιβαστικής φόρμουλας για το μέλλον της Συρίας με τη Μόσχα. Αυτή η νέα πραγματικότητα θορύβησε κράτη των οποίων τα συμφέροντα δεν εξυπηρετούνταν από την προσέγγιση Δύσης – Ρωσίας, εξ ου και η προσπάθεια της Τουρκίας να την υπονομεύσει με την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού. Ωστόσο, αυτή η ενέργεια γύρισε μπούμερανγκ στην Ακυρα, μεταξύ άλλων γιατί η Μόσχα αξιοποίησε στο έπακρο την αμηχανία των εταίρων της Τουρκίας για να ενισχύσει τις θέσεις της στη Συρία (διπλωματικά και στρατιωτικά), επιβάλλοντας μια άτυπη ζώνη απαγόρευσης πτήσεων για τα τουρκικά μαχητικά στη συροτουρκική μεθόριο και κλείσιμο των συνόρων – γεγονός που έπληξε καίρια τους συμμάχους της Αγκυρας εντός Συρίας.
Η παύση των εχθροπραξιών στις 23/2, η οποία τηρείται σε μεγάλο βαθμό, συνδυαστικά με την εντατικοποίηση των επαφών, αποτελεί ένα μικρό πρώτο βήμα προς τη μερική εξομάλυνση. Ο στόχος, αν η υφιστάμενη εύθραυστη κατάσταση διατηρηθεί, είναι η μετεξέλιξή της σε μια πιο μόνιμη κατάπαυση του πυρός, ενδεχομένως με τη δημιουργία αποστρατιωτικοποιημένων περιοχών και ασφαλών ζωνών, ίσως ακόμη και οριοθετημένων διαχωριστικών γραμμών, προκειμένου να διευκολυνθεί η «επίπονη» διαδικασία προς τη βιώσιμη επίλυση.
Σήμερα, το καθεστώς έχει επανακάμψει με την ανακατάληψη εγνωσμένης σημασίας περιοχών, όπως το Χαλέπι και η Παλμύρα, κερδίζοντας διπλωματικούς πόντους, με τον παραμερισμό του Ασαντ να αποτελεί πλέον μέρος της ευρύτερης διαπραγμάτευσης. Από την άλλη, οι πρωτοβουλίες δύο εκ των συμμάχων του κλονίζουν τις βεβαιότητές του, υπενθυμίζοντάς του τη (μελλοντικά) δυσχερή του θέση. Η πρόθεση «αποχώρησης» της Ρωσίας –από την επιχειρησιακή αρτιότητα της οποίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό– σε συνάρτηση με τις απόπειρες προσέγγισης του κουρδικού στοιχείου αλλά και μέρους της αντιπολίτευσης (με τη συνδρομή της Σαουδικής Αραβίας) στέλνει σαφές μήνυμα προς τον Σύρο ηγέτη πως η συναίνεση είναι μονόδρομος για να περισώσει κομμάτι των κεκτημένων. Μάλιστα, προ ολίγων ημερών, οι ηγέτες του αλαουιτικού δόγματος της Συρίας εξέδωσαν ανακοίνωση με την οποία λαμβάνουν σαφείς αποστάσεις από το μπααθικό καθεστώς, διαφοροποιούνται από το σιιτικό Ισλάμ (Ιράν) και προτάσσουν την εθνική (συριακή) τους ταυτότητα, προσβλέποντας εμφανώς σε ρόλο την επόμενη μέρα χωρίς το «βαρίδι» Ασαντ.
Ετερο νέο δεδομένο αποτελεί η εδραιωμένη αυτονομία των Κούρδων σε μια εκτεταμένη ζώνη στα βόρεια της χώρας, κάτι που αλλάζει τους ενδοκουρδικούς συσχετισμούς στη Μέση Ανατολή και δημιουργεί συνθήκες (χαλαρής) ομοσπονδιοποίησης της Συρίας – οι περισσότεροι, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, ξορκίζουν αυτό το ενδεχόμενο. Κατά πόσο η τελευταία, όπως και άλλες δυνάμεις που ανησυχούν πως τυχόν παγίωση του τωρινού status quo θα είναι βλαπτική για τα συμφέροντά τους, θα επιχειρήσει να τορπιλίσει τις εν εξελίξει διπλωματικές διεργασίες με την απόπειρα εμπλοκής ή αποσταθεροποίησης θα φανεί το επόμενο διάστημα.
Στο καλό σενάριο, ίσως να βρισκόμαστε στην αρχή μιας προοδευτικής μετάβασης σε μια νέα εποχή για τη Συρία, με διατήρηση χαμηλότερης έντασης συγκρούσεων και μια οξύμωρη ενότητα πρακτικής περιχαράκωσης των αντιμαχομένων, εφόσον κανένα μέρος δεν μπορεί να επικρατήσει ολοκληρωτικά. Η επιχειρησιακή εξουδετέρωση του Daesh αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση στον δρόμο προς τη σχετική ομαλοποίηση. Είναι, όμως, η απειλή κατακερματισμού ικανή συνθήκη για να μετριάσει φιλοδοξίες και να γεφυρώσει αποκλίνοντα συμφέροντα, και δη πολλαπλών δρώντων, καθιστώντας εφικτή και διατηρήσιμη την εξεύρεση χρυσής τομής;
*Ο δρ Κων. Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.