ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΩΛΗΣ
Τσερνομπίλ, 26 Απριλίου 1986
Ξημερώματα Σαββάτου, μια τρομακτική έκρηξη ακούγεται στον 4ο αντιδραστήρα του εργοστασίου παραγωγής πυρηνικής ενέργειας κατά τη διάρκεια ενός πειράματος ρουτίνας. Ακολουθεί μια δεύτερη έκρηξη, η οροφή του κτιρίου καταστρέφεται, φλόγες ξεσπάνε και τα ραδιενεργά στοιχεία του πυρήνα διοχετεύονται ανεξέλεγκτα στο περιβάλλον. Ενας εργάτης του σταθμού πεθαίνει επιτόπου και ένας ακόμη αφήνει την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο, ενώ τους επόμενους τρεις μήνες θα χάσουν τη ζωή τους και οι 28 πυροσβέστες που έσπευσαν εκείνο το βράδυ στον τόπο του δυστυχήματος.
Μέχρι το 2011 και τη Φουκουσίμα, το μεγαλύτερο πυρηνικό δυστύχημα στην ιστορία ήταν γεγονός. Η ραδιενέργεια που εξαπλώθηκε αστραπιαία κατέστησε ολόκληρες περιοχές ακατοίκητες, χωριά θάφτηκαν κάτω από το χώμα, ενώ επιπτώσεις καταγράφηκαν στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας.
Τριάντα χρόνια μετά την καταστροφή, το Τσερνομπίλ αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα φυσικά μνημεία. Κατευθυνόμαστε προς τη νεκρή ζώνη, που έχει ακτίνα 30 χιλιομέτρων γύρω από το πυρηνικό εργοστάσιο. Οσο πλησιάζουμε, συναντάμε όλο και λιγότερα αυτοκίνητα, η ανθρώπινη παρουσία μειώνεται και ο πολιτισμός, με την έννοια που τον γνωρίζουμε, παύει να ισχύει. Στο πρώτο check point, δύο μεγάλες πινακίδες είναι εκεί για να σου θυμίσουν πού βρίσκεσαι: «Προσοχή, ραδιενεργός έκταση, απαγορευμένη περιοχή, ζώνη του Τσερνομπίλ». Η ζώνη είναι σαν να πρόκειται για μια άλλη χώρα, με τους δικούς της κανόνες και ξεχωριστό έλεγχο διαβατηρίων.
Φτάνοντας στο «Chornobyl», όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, με μεγάλη έκπληξη διαπιστώνουμε πως δεν πρόκειται για μια ακατοίκητη πόλη. Δεκαπέντε χιλιόμετρα από το πυρηνικό εργοστάσιο, κατοικείται εκ περιτροπής από περίπου 4.000 ανθρώπους σήμερα. Δεκαπέντε μέρες μέσα – δεκαπέντε μέρες έξω. Ολοι τους είναι ενήλικοι και ανάμεσά τους απασχολούνται και ελάχιστες γυναίκες. Οι 1.200 από αυτούς εργάζονται για το νέο προστατευτικό κέλυφος που θα καλύψει την ήδη υπάρχουσα σαρκοφάγο.
Το Τσερνομπίλ είναι η ασφαλέστερη περιοχή της ζώνης. Τα επίπεδα ραδιενέργειας είναι λιγότερα και από αυτά της πόλης του Κιέβου. Εύκολα θα νόμιζε κανείς πως πρόκειται για μια φυσιολογική πόλη, όταν όμως ο ήλιος δύσει, αντιλαμβάνεσαι ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Λίγα φώτα ξεχωρίζουν μέσα στο σκοτάδι και οι ελάχιστοι κεντρικοί δρόμοι που χρησιμοποιούνται ερημώνουν. Η κατανάλωση αλκοόλ απαγορεύεται στους εξωτερικούς χώρους, καθώς επίσης και η κυκλοφορία μετά τις 10 το βράδυ. Η ζώνη είναι μια ξεχωριστή περιοχή και έχει τους δικούς της κανόνες. Οι λιγοστοί εργάτες που έχουν συγκεντρωθεί για το τελευταίο γεύμα της μέρας κατευθύνονται για τα δωμάτιά τους και μαζί τους απομακρύνονται και οι τελευταίες φωνές που επιδεικτικά έσπαγαν την παγερή μονοτονία της απέραντης σιωπής. Το Τσερνομπίλ δεν είναι ένα ευχάριστο μέρος για διαμονή.
Τέσσερα χιλιόμετρα βόρεια του πυρηνικού αντιδραστήρα βρίσκεται η ομώνυμη πόλη του ποταμού Πριπιάτ. Η πόλη, που αποτέλεσε πρότυπο για τη σύγχρονη Σοβιετική Ενωση και της οποίας ο μέσος όρος των κατοίκων της δεν ξεπερνούσε τα 25 χρόνια, είναι σήμερα μια πόλη-φάντασμα. Περπατώντας στους δρόμους της είναι σαν να κάνεις βόλτα στο παρελθόν. Μόνο που σε αυτήν τη βόλτα είσαι μόνος σου, κανένας δεν μένει πια εδώ.
Η σιωπή στο Πριπιάτ είναι πραγματικά… εκκωφαντική. Στο κέντρο της πλατείας του Λένιν υψώνονται επιβλητικά μπροστά σου το ξενοδοχείο Polissya και το «Παλάτι του Πολιτισμού» του Πριπιάτ. Αφίσες, αγάλματα του Λένιν και χάρτες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης βρίσκονται σχεδόν παντού. Τα τεχνάσματα της σοβιετικής προπαγάνδας κάνουν ακόμη και σήμερα αισθητή την παρουσία τους.
Η θέα των εγκαταλελειμμένων κτιρίων στο Πριπιάτ πολλές φορές είναι αδύνατη. Στα 30 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την εκκένωση της πόλης, το έδαφος έχει καταληφθεί από τις λεύκες και ακόμη και το τσιμέντο των οικοδομημάτων αδυνατεί να τις συγκρατήσει. Στην πόλη-φάντασμα η φύση αναπτύσσεται ανεξέλεγκτα.
Στον παιδικό σταθμό της ελάχιστα είναι τα σημάδια ζωής. Αντικείμενα που ζωντάνευαν μέσα από τη φαντασία των παιδιών, όπως οι παιδικές κούκλες, κάποια ξεχασμένα παιδικά παπούτσια και τα διπλά κρεβάτια που έχουν απομείνει σε ένα από τα δωμάτια του παιδικού σταθμού είναι εκεί για να σου θυμίσουν ότι ο χώρος κάποτε πλημμύριζε από τις παιδικές φωνές. Φωνές που ποτέ δεν πρόλαβε να γνωρίσει και το λούνα παρκ του Πριπιάτ, αφού, μάταια τελικά, περίμενε να ανοίξει τις πύλες του για πρώτη φορά την 1η Μαΐου του 1986.
Στην πόλη του Πριπιάτ κρύβονται εκπλήξεις που πραγματικά στιγματίζουν την επίσκεψή σου. Το σχολείο με τις αντιασφυξιογόνες μάσκες και τα σκόρπια βιβλία που βρίσκονται στο πάτωμα, το νοσοκομείο με τους αχανείς διαδρόμους που σε φέρνουν αντιμέτωπο με τα κρεβάτια των ασθενών, τα χειρουργικά εργαλεία και τα αχρησιμοποίητα φάρμακα που παραμένουν κλειστά στα ντουλάπια τους συνθέτουν εικόνες απόκοσμες και τρομακτικές.
Η διαμονή στη ζώνη του Τσερνομπίλ δεν είναι καθόλου συνηθισμένη. Πρόκειται για μια περιοχή που θα ζει για πάντα γαντζωμένη στη σκιά του τραγικού δυστυχήματος εκείνο το βράδυ που το ημερολόγιο έγραφε 26 Απριλίου 1986.