Είναι τα πιο προσωπικά κομμάτια της γκαρνταρόμπας μας. Φτιαγμένα για να φοριούνται κατάσαρκα και να μένουν κρυφά. Το σχέδιο, το ύφασμα και το στυλ τους απηχούν κοινωνικές δομές, αντιλήψεις περί ηθικής και σεξουαλικότητας, δίνουν πληροφορίες για τα αισθητικά ιδεώδη, ακόμη και για τις τεχνολογικές κατακτήσεις κάθε εποχής.
Tα εσώρουχα αφηγούνται συναρπαστικές ιστορίες, φτάνει να δοθεί μια αφορμή, γιατί, όπως είπαμε, ο ρόλος τους είναι να τα βλέπει μόνο ο σεξουαλικός μας σύντροφος, αλλά για τους υπόλοιπους να μένουν αθέατα – μερικές φορές αυτό ισχύει και για την ίδια την Ιστορία. Ευτυχώς, μια τέτοια σπάνια αφορμή δίνει η μεγάλη έκθεση του λονδρέζικου μουσείου Victoria & Albert, με τον λακωνικό αλλά εύγλωττο τίτλο «Undressed» – γυμνοί, άντυτοι.
Μέσα από 200 και πλέον εκθέματα διερευνά τις «διαδρομές» και την εξέλιξη των εσωρούχων –της μόδας, γενικότερα– από το 1800 μέχρι σήμερα, αλλά, παράλληλα, και τον τρόπο που οι άνθρωποι ανά τους αιώνες βλέπουν τον εαυτό τους και, κυρίως, ποια εικόνα θέλουν να δίνουν στους άλλους.
Ο Ναπολέων και οι κορσέδες
«Oh, my God! Ούτε το μπράτσο μου δεν θα χωρούσε εκεί μέσα». Η έκπληξη μιας μεσήλικης κυρίας ήταν δικαιολογημένη μπροστά στην προθήκη με έναν φούξια κορσέ του 1890. Οι μεταλλικές μπανέλες του σχημάτιζαν ένα τόσο στενό καλούπι, που δύσκολα μπορούσες να φανταστείς ένα γυναικείο σώμα να καταφέρνει να στριμωχτεί –πόσο μάλλον να αναπνεύσει– εντός του. Και όμως…
Κομμάτια που δεν έλειπαν από την γκαρνταρόμπα των κυριών ήδη από τον 16ο αιώνα, οι κορσέδες χρησιμοποιούνται για να φαίνεται πιο ίσια η πλάτη, πιο λεπτή η μέση και να είναι πιο προβεβλημένο το μπούστο τους. Κι εκείνες πλήρωναν την ελκυστική (σύμφωνα πάντα με τα πρότυπα της εποχής) εμφάνισή τους με αφόρητους πόνους στη σπονδυλική στήλη και στην κοιλιά, δύσπνοια, λιποθυμίες ακόμη και γυναικολογικά προβλήματα.
Ο Μέγας Ναπολέων (1769-1821) έτρεφε μεγάλη απέχθεια για τους κορσέδες, τους οποίους αποκαλούσε «φονιάδες της ανθρώπινης φυλής»! Και μπορεί οι σύγχρονοί του να μην κατανοούσαν το μένος του αυτό, αλλά η ιατρική επιστήμη τον 20ό αιώνα τον δικαίωσε πανηγυρικά. Μελέτες έδειξαν ότι τα πολύ στενά ρούχα που πιέζουν την περιοχή της κοιλιάς σχετίζονται με την ενδομητρίωση, μια γυναικολογική πάθηση που μπορεί να προκαλέσει υπογονιμότητα.
Φονιάδες ή όχι, οι κορσέδες –26 τον αριθμό– έχουν κεντρική θέση στην έκθεση του V&A. Μαζί με άκαμπτα κρινολίνα (που φοριούνταν κάτω από φούστες και φορέματα για να τους δίνουν όγκο), μεταλλικές τουρνούρες (που μάζευαν και ανασήκωναν ελαφρώς τις πτυχές της φούστας στο πίσω μέρος της), δερμάτινα μπουστιέ (που έδιναν… έμφαση στα οπίσθια και στο στήθος), αλλά και σουτιέν.
Από το «Bust extender» (προέκταση μπούστου), από βαμβακερό ύφασμα και ατσάλινες μπανέλες το οποίο σχεδίασε η βρετανική εταιρεία Spirella το 1910, μέχρι τον «Κρυμμένο θησαυρό του Πίτερ Παν» (sic), που διαφημιζόταν από την Τζόαν Κρόφορντ, υπόσχονταν θαύματα στο ντεκολτέ όποιας το αποκτούσε και ήταν μπεστ σέλερ στην αμερικανική αγορά τη δεκαετία του 1950.
Τα μέσα… έξω
«Οι πρόγονοί μας φορούσαν εσώρουχα για τους ίδιους λόγους που και εμείς τα φορούμε», λέει η Edwina Ehrman, επιμελήτρια της έκθεσης. «Για προστασία, άνεση και υγιεινή. Βέβαια, εάν ανήκαν στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, ήθελαν να φορούν πράγματα που ταίριαζαν με τη μόδα. Το ίδιο δεν κάνουμε κι εμείς σήμερα;» Μόνο που, σήμερα, έχουν έρθει τα πάνω κάτω και τα μέσα… έξω, όπως αποδεικνύει το κομμάτι της έκθεσης που τονίζει την επιρροή των εσωρούχων στη μόδα.
Σχεδιαστές όπως οι Vivienne Westwood, Stella McCartney, Jean-Paul Gaultier και Paul Smith έβγαλαν τα εσώρουχα από τη σφαίρα του ιδιωτικού και του αθέατου και τα ανέβασαν στην πασαρέλα, ως αναπόσπαστα «συστατικά» δημιουργιών υψηλής ραπτικής. Θυμηθείτε το ανδρικό κολάν της Westwood με ένα διακοσμητικό φύλλο συκής στο… επίμαχο σημείο. Και τα κωνικά σουτιέν διά χειρός Gaultier που φορούσε στη σκηνή η Μαντόνα πριν από κάμποσα χρόνια. Αλλά και το μαύρο σλιπάκι της Kate Moss που είχε ξεσηκώσει σάλο, φορεμένο κάτω από ένα διαφανές φόρεμα της Αμερικανίδας σχεδιάστριας Liza Bruce το 1993. Σε περίοπτη θέση στην έκθεση, ακόμη και σήμερα προκαλεί συζητήσεις.
Αν αναζητήσει κανείς το επιμύθιο της έκθεσης «Undressed», δεν θα δυσκολευτεί: όπως κάθε τι στη ζωή μας, τα εσώρουχα, στο μακρύ ταξίδι τους στον χρόνο, καθορίζονται από τις εκάστοτε επιταγές της αισθητικής και ηθικής, από τα διαθέσιμα υλικά και από το τι θεωρείται συμφέρον εμπορικά – άρα και πλασάρεται λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένα στο καταναλωτικό κοινό. Ετσι, ανάμεσα στα εκθέματα ο επισκέπτης θα δει κι έναν χάρτινο (!) κορσέ κατασκευασμένο στη Γερμανία το 1917. «Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα υφάσματα ήταν δυσεύρετα και τα περισσότερα εσώρουχα φτιάχνονταν από χαρτί», εξηγεί η Edwina Ehrman. Επίσης, τον Μεσαίωνα, οι γυναίκες δεν φορούσαν τίποτε κάτω από τις φούστες τους. Το σλιπ (στην πρωτόγονη μορφή που είχε τότε) ήταν προνόμιο των ανδρών, καθότι θεωρούνταν σύμβολο κύρους και εξουσίας…
«Undressed: A Brief History of Underwear», έως τον Μάρτιο του 2017, www.vam.ac.uk.