Ο ευρωσκεπτικισμός στο Ηνωμένο Βασίλειο προκαλεί συνήθως εκνευρισμό και απορία στους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Γιατί οι Βρετανοί -και μόνον αυτοί- να διεκδικούν προνομιακή μεταχείριση σε μία ένωση στην οποία δεν έχουν μεγαλύτερο ειδικό βάρος, ούτε συνεισφέρουν περισσότερα από τους Γάλλους ή τους Γερμανούς; Αυτή η απορία προκαλεί συνειρμούς με δύο εδραιωμένες αντιλήψεις για τους λόγους πίσω από τη δύσκολη σχέση της Μ. Βρετανίας με την Ε.Ε.: το σχετικά πρόσφατο παρελθόν της χώρας ως αυτοκρατορίας και το γεγονός ότι είναι νησί. Υπάρχει η αίσθηση πως οι Βρετανοί δεν αναγνωρίζουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Ε.Ε., γιατί δεν έχουν ακόμη χωνέψει το γεγονός ότι η δική τους κυριαρχία στον κόσμο έχει τελειώσει. Οι ίδιοι οι Βρετανοί δεν αντλούν την προσδοκία της προνομιακής τους μεταχείρισης από τον διεθνή ρόλο της χώρας, αλλά από τη συνέχεια των θεσμών στο εσωτερικό της. Από τη «Μάγκνα Κάρτα» το 1215 μέχρι το Εθνικό Σύστημα Υγείας το 1948, οι Βρετανοί θεωρούν πως καινοτομούν και εγκαθιδρύουν πρωτοποριακούς θεσμούς πριν από την υπόλοιπη Ευρώπη. Σύμφωνα με αυτή τη διαδεδομένη αντίληψη στη χώρα, η Βρετανία δεν έχει τόσο ανάγκη τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, όσο οι ευρωπαϊκοί θεσμοί τη βρετανική εμπειρία.
Η αφήγηση του προηγμένου κράτους που προλαβαίνει τις κακοτοπιές και ανατροπές που βρίσκουν τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, είναι σταθερή εδώ και αιώνες στο Ην. Βασίλειο. Οι Βρετανοί θεωρούν την απαρχή του κράτους πρόνοιας από τους Φιλελεύθερους το 1911 ως μία από τις βασικές αιτίες που ο κομμουνισμός δεν είχε ποτέ απήχηση στη χώρα τους. Περίπου έναν αιώνα πριν, το 1832, η επέκταση του δικαιώματος ψήφου σε μεγάλα στρώματα της κοινωνίας, απορρόφησε σε ανύποπτο χρόνο τους κραδασμούς που οδήγησαν στις επαναστάσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη το 1848.
Η ισχυρή πίστη των Βρετανών στους θεσμούς τους, συνδέεται άρρηκτα με την απαξίωση των αντίστοιχων ευρωπαϊκών: από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο μέχρι το κοινό νόμισμα. Αυτή η υποτίμηση των ευρωπαϊκών δυνατοτήτων οδήγησε το Ην. Βασίλειο στο να απέχει ουσιαστικά από τις διαπραγματεύσεις δημιουργίας του θεσμού-πρόδρομου της Ε.Ε., της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακα και Χάλυβα στις αρχές της δεκαετίες του ’50. Ετσι δημιουργείται ο φαύλος κύκλος που περιέγραψε εύστοχα ο πρώην πρωθυπουργός Tόνι Μπλερ, λέγοντας πως «στην καρδιά του βρετανικού ευρωσκεπτικισμού βρίσκεται το γεγονός ότι δεν δημιουργήσαμε εμείς τον θεσμό της Ε.Ε., αλλά άλλες χώρες. Ετσι, ιστορικά θεωρούμε την Ευρώπη ως κάτι που μας συνέβη, χωρίς να το προκαλέσουμε οι ίδιοι».
Παίζει άραγε κυρίαρχο ρόλο ο νησιωτικός χαρακτήρας της χώρας στην αδυναμία ταύτισής της με την υπόλοιπη Ευρώπη; Ισως να υπερεκτιμούμε το χαρακτηριστικό αυτό. Αν μπεις σε ένα τρένο στο Λονδίνο, σε λιγότερο από δύο ώρες θα είσαι Βρυξέλλες. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι οι φανατικά φιλοευρωπαίοι Ελληνες, ούτε το προνόμιο του γρήγορου τρένου είχαν ποτέ, για πολλούς δε, ο παραδοσιακός τρόπος προσέγγισης της Ευρώπης και διέλευσης των ευρωπαϊκών συνόρων ήταν το πλοίο για την Ιταλία και από εκεί με το αυτοκίνητο για την Κεντρική Ευρώπη.
Ασφαλώς, τα κοινά σύνορα είναι λόγος συγχρωτισμού και δημιουργίας δεσμών, όχι όμως ο κυρίαρχος. Ούτε η Βρετανία, άλλωστε, υπήρξε ποτέ μία χώρα που έπασχε από απομονωτισμό. Αντιθέτως, ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της πρωτεύουσάς της είναι διαχρονικός.
* Ο Θύμιος Τζάλλας είναι δημοσιογράφος και πολιτικός επιστήμονας. Εργάζεται στη Hansard Society.