Το βρετανικό δημοψήφισμα είναι το τρίτο διεθνούς σημασίας στην Ευρώπη τα τρία τελευταία χρόνια, μετά το σκωτσέζικο το Σεπτέμβριο του 2014 και το περυσινό στην Ελλάδα. Σε καθεμία από τις προεκλογικές εκστρατείες, οι οπαδοί της ρήξης – της απόσχισης από το Ηνωμένο Βασίλειο, της απόρριψης των προτάσεων των θεσμών και (ενδεχομένως) της παραμονής στην Ευρωζώνη, της αποχώρησης της Βρετανίας από την Ε.Ε. – άδραξαν τα σκήπτρα της ελπίδας, χαρακτηρίζοντας τους αντιπάλους τους διακινητές του φόβου.
Ένας άλλος τρόπος να εκφραστούν τα κοινά στοιχεία των τριών αναμετρήσεων είναι με αναφορά στη λογική και το συναίσθημα. Οι υποστηρικτές της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας, του «Όχι» και του Leave, παρά τις διαφορές μεταξύ τους και την ποικιλομορφία στο εσωτερικό των τριών εκστρατειών, όλοι απευθύνθηκαν στο θυμικό των ψηφοφόρων: στις ξεχωριστές αξίες που πρεσβεύει το σκωτσέζικο έθνος, που καταπνίγονται – σύμφωνα με τους εθνικιστές – υπό την κυριαρχία του Whitehall και του Westminster · στην περηφάνεια των Ελλήνων και τη διάθεσή τους να δώσουν τη μάχη μέχρις εσχάτων έναντι ενός εμφανώς ισχυρότερου αντιπάλου· στο βρετανικό σθένος, που, όπως και στο παρελθόν, θα οδηγήσει τη χώρα σε νέους θριάμβους, ελεύθερη τα δεσμά του ευρωπαϊκού «υπερ-κράτους».
Το οπλοστάσιο της άλλης πλευράς – των οπαδοί του status quo – είναι τα γεγονότα και οι αριθμοί. Στο σκωτσέζικο δημοψήφισμα, το στρατόπεδο της παραμονής μιλούσε για τις συνέπειες της υπερβολικής εξάρτησης της ανεξάρτητης Σκωτίας στα έσοδα από το πετρέλαιο και των συνεπειών της παράδοσης της νομισματικής κυριαρχίας σε μία κεντρική τράπεζα – την Τράπεζα της Αγγλίας – που θα ήταν πλέον ξένη. Στην Ελλάδα, οι υποστηρικτές του «Ναι» μιλούσαν – μάταια, όπως αποδείχθηκε – για τον κίνδυνο εξόδου από το ευρώ, τις συνέπειες τη μη συμφωνίας για τις τράπεζες και τις καταθέσεις, την επιδείνωση της διαπραγματευτικής θέσης της χώρας που θα προέκυπτε από ένα «Όχι».
Στη Βρετανία, οι Bremainers, συνεπικουρούμενοι από το σύνολο σχεδόν των διεθνών οικονομικών οργανισμών και των οικονομολόγων, τονίζουν με κάθε ευκαιρία τις αρνητικές συνέπειες της εξόδου από την Ε.Ε. για το εμπόριο, τις επενδύσεις, ακόμα και τις συντάξεις των Βρετανών. Επιχειρηματολογούν για την αποδυνάμωση της γεωπολιτικής θέσης της χώρας και την αναδεικνύουν τη δυσχερή θέση στην οποία θα βρίσκεται έναντι των Βρυξελλών στη διαπραγμάτευση για το νέο καθεστώς των διμερών σχέσεων σε περίπτωση Brexit.
Στη Σκωτία είναι μία χώρα που έχει επωφεληθεί σημαντικά από τη συμμετοχή της στο Ηνωμένο Βασίλειο, που το καλοκαίρι του 2014 βρισκόταν εν μέσω της πιο μακροχρόνιας περιόδου ανάπτυξης από την ίδρυση του σκωτσέζικου κοινοβουλίου το 1999 και που, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έχει αποκτήσει αυτονομία σε ένα ευρύ φάσμα της εσωτερικής πολιτικής. Η αίσθηση αποξένωσης από το Λονδίνο, παρότι ισχυρή, δεν ήταν αρκετή για να υπερκεράσει τις ανησυχίες για τις οικονομικές συνέπειες της ανεξαρτησίας.
Στην Ελλάδα, μετά από επτά χρόνια ύφεσης και πέντε χρόνια ασφυκτικής λιτότητας, σε ένα δημόσιο διάλογο ποτισμένο με το δηλητήριο του αντι-ευρωπαϊσμού, οι ψηφοφόροι αγνόησαν τις προειδοποιήσεις. Τα συναισθήματα – οργής, περηφάνειας, απελπισίας – υπερτέρησαν της λογικής.
Η Βρετανία, που έχει ανακάμψει από τη μεγάλη κρίση του 2008-9 (έστω και άνισα), που έχει ανεργία 5% και που έχει εξαιρεθεί από τα δύο πιο προωθημένα – και πιο προβληματικά σήμερα – εγχειρήματα ευρωπαϊκής ενοποίησης, το ευρώ και τη ζώνη του Σένγκεν, μοιάζει πιο πολύ με τη Σκωτία παρά με την Ελλάδα. Η λογική συνεπώς λέει ότι το Remain θα επικρατήσει, έστω οριακά. Αλλά αν τα δύο προηγούμενα δημοψηφίσματα μας δίδαξαν κάτι, είναι ότι στην ταραγμένη εποχή στην οποία ζούμε, είναι μεγάλο λάθος να υποτιμούμε τη δύναμη του συναισθήματος.