Οι κρατούσες αντιλήψεις για την Ευρώπη είναι προϊόντα της ιστορίας, αλλά και του εκάστοτε συσχετισμού δυνάμεων· δυνάμεων στρατιωτικών, οικονομικών, πολιτικών και εν τέλει ιδεολογικών. Μεταβάλλονται όπως τα εξωτερικά σύνορά της. Μάλιστα, ενίοτε, με κόστος αίμα και θάνατο. Κύριοι θεματικοί πόλοι των περί Ευρώπης αντιλήψεων είναι οι ρίζες της και συνακόλουθα η ταυτότητά της.
Δεν πάνε πολλές δεκαετίες από τότε που η ρητορική του ευρωπαϊσμού, όταν έλεγε Ευρώπη εννοούσε μόνο την ΕΟΚ, την Ελβετία και τις σκανδιναβικές χώρες· και ας οραματιζόταν ο στρατηγός Ντε Γκωλ μία Ευρώπη από τον Ατλαντικό ώς τα Ουράλια. Μέχρι που κατέρρευσε το 1989 η μεταπολεμική σοβιετική κυριαρχία στο ανατολικό μπλοκ, αλλά και σύστοιχά της, το 2002, αναιρέθηκε η αποκλειστικότητα του ευρωπαϊκού χαρακτήρα για τις δυτικά του Ελβα χώρες. Ωστόσο, η δυτική Ευρώπη –πλέον μαζί με την Πολωνία– παραμένει πάντα η κυρίαρχη πλευρά μέσα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και προνομιακός, έναντι των μικροτέρων χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας, συμπαίκτης των Ηνωμένων Πολιτειών και των άλλων μεγάλων δυνάμεων. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο ευρωπαϊσμός, όπως μάλιστα διαμορφώθηκε μετά τη γερμανική ενοποίηση, δεν περνά κρίση. Κρίση η οποία δείχνει να επιτείνεται μετά την ιστορική ψήφο των Βρετανών στις 23 Ιουνίου.
Η κρίση αυτή, σε συνδυασμό με την παρόξυνση του μεταναστευτικού προβλήματος, επαναφέρει ήδη στην επιφάνεια παλαιές ενδοευρωπαϊκές αντιθέσεις και επαναθέτει, εκ των πραγμάτων, τα παλαιά ερωτήματα για τις ρίζες, αλλά κυρίως για την ταυτότητα της Ευρώπης.
Αίφνης, o Γάλλος σοσιαλιστής ευρωκομισάριος Πιερ Μοσκοβισί –παιδί κομμουνιστών με καταγωγή από την ανατολική Ευρώπη– στις 8 Μαΐου 2016, ημέρα της Ευρώπης, με αφορμή την εκλογή μουσουλμάνου δημάρχου στο Λονδίνο, διακήρυξε: «Δεν πιστεύω στις χριστιανικές ρίζες της Ευρώπης». Προκλήθηκε μιντιακή θύελλα αντιδράσεων μίσους και αντισημιτισμού. Ο Μοσκοβισί επανήλθε με άρθρο του στη «Φιγκαρό» στις 12 Μαΐου, προκειμένου να δώσει εξηγήσεις. Υπενθύμισε πως δεν είχε αρνηθεί τις ρίζες της Ευρώπης καθώς εξ αρχής είχε προσθέσει ότι «μπορούμε να μιλάμε για ρίζες, όμως πιστεύω ότι η Ευρώπη είναι ενωμένη και ποικίλη». Και προσέθεσε παρακάτω: «Αυτό που μας κάνει Ευρωπαίους, δεν είναι μόνον μια θρησκεία, αλλά οι συλλογικές μας προτιμήσεις – μια κάποια ιδέα ενός κοινωνικού μοντέλου ή ενός πολιτικού ανθρωπισμού».
Ομως τα κοινωνικά μοντέλα που επιβλήθηκαν, διαμορφώθηκαν ή υιοθετήθηκαν από την Ευρώπη δεν ήσαν πάντα πανευρωπαϊκά, καθώς οι ιδέες δεν επιβάλλονται από τον ουρανό, ακόμα και στη μακρά ευρωπαϊκή παράδοση της ελέω Θεού εξουσίας· ούτε βέβαια στατικά.
Αλλά και ο περίφημος πολιτικός ανθρωπισμός δεν είναι αμάραντο άνθος του ευρωπαϊκού λειμώνος. Ανθίζει και δημιουργεί πολιτισμό μέγα. Αλλά κάνει τον «κύκλο» του αενάως. Μαραίνεται και μετατρέπεται σε αγκάθι βαρβαρότητας όπως οι ασπάλαθοι με τους οποίους τιμωρούνται οι τύραννοι στον Αδη, αλλά και οι πολίτες επί της γης. Κάποτε δε συμβαίνει ο ευρωπαϊκός ανθρωπισμός να είναι διπρόσωπος: στην Ευρώπη ανθρωπόμορφος και ταυτόχρονα, εκτός της Γηραιάς Ηπείρου, τερατόμορφος. Γι’ αυτό και δεν μπορούμε να μιλάμε για Ιστορία της Ευρώπης, αλλά για Ιστορία των Ευρωπαίων.
Ευτυχώς, ο πυρήνας του ανθρωπόμορφου ευρωπαϊκού ανθρωπισμού, κάθε φορά που όλα τα σκεπάζει «νύχτα και καταχνιά» και ο λιπώδης καπνός των κρεματορίων, περιορίζεται και σώζεται στις βιβλιοθήκες των ένθεν και εκείθεν του Ατλαντικού πανεπιστημίων, αλλά και στην Αθήνα και τη Ρώμη της ιστορικής του μήτρας, περιμένοντας να ξαναβγεί στο φως. Ωστε πάλι κάθε φορά να μπορούμε ελεύθερα να δηλώνουμε δημόσια πως πιστεύουμε ή δεν πιστεύουμε στις ελληνικές και ρωμαϊκές ρίζες της Ευρώπης, παρά μόνο στις χριστιανικές ή τις ιουδαιοχριστιανικές, στον ένα και μοναδικό Θεό και στην εξ ύψους σωτηρία. Ή και να θαυμάζουμε εκείνον τον μυθικό θεό που έγινε ταύρος, άρπαξε την Ευρώπη και έκαναν μαζί παιδιά στην Κρήτη.
Ακόμα, ώς την ολοκλήρωση του κύκλου…