Το 1853 ο τσάρος Νικόλαος της Ρωσίας χαρακτήρισε την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως τον μεγάλο ασθενή της Ευρώπης. Ο φόβος ότι ο διαμελισμός της Τουρκίας θα απέφερε σημαντικά οφέλη σε κάποια από τις Μεγάλες Δυνάμεις, οδήγησε σε τεχνητή παράταση της ζωής της αυτοκρατορίας, την οποία ουδείς τολμούσε να αγγίξει. Μέχρι που ήλθε η θύελλα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τα σάρωσε όλα.
Σε μία αντίστοιχη κατάσταση μεγάλου ασθενούς φαίνεται να εισέρχεται και η σημερινή Τουρκία. Τα σοβαρά προβλήματα με όλους τους γείτονές της, η μακροχρόνια υποστήριξη του Ισλαμικού Κράτους, η στάση της στο Συριακό, τα παιχνιδάκια των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών που θέλησαν να εμπλέξουν τις ΗΠΑ σε πόλεμο το 2013 όταν σκόρπισαν το θανατηφόρο αέριο σαρίν σε συνοικίες της Δαμασκού, η τρομοκράτηση και οι διώξεις στο εσωτερικό της χώρας οποιασδήποτε αντίθετης φωνής μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, φωνάζουν ότι η Τουρκία του Ερντογάν είναι προβληματικός και αναξιόπιστος εταίρος. Ουδείς, όμως, τολμά να θέσει επισήμως αυτή τη διάσταση του θέματος. Πιο χαρακτηριστική είναι η στάση της Ε.Ε. που ενοχλείται σφόδρα από τυχόν επαναφορά της θανατικής ποινής. Την ίδια ώρα καταπίνει αμάσητη τη συστηματική εξόντωση όλων των πολιτικών αντιπάλων του Ερντογάν ή τον αεροπορικό βομβαρδισμό (!!!) κουρδικών πόλεων στο εσωτερικό της Τουρκίας κατά τα δύο τελευταία χρόνια.
Η Ευρώπη δεν μιλά, διότι τρέμει τα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα που μπορούν να την ξαναπλημμυρίσουν εάν ο Ερντογάν επιτρέψει εκ νέου τις ροές. Οι ΗΠΑ υπολογίζουν το μεγάλης γεωπολιτικής αξίας οικόπεδο της Τουρκίας. Παρά, όμως, τη σιωπή Ευρώπης και Αμερικής, ανατολικά της χώρας μας διαμορφώνεται μία ριζικά διαφορετική κατάσταση.
Κατ’ αρχάς, ο εφιάλτης της Ε.Ε. για νέα προσφυγικά/μεταναστευτικά ρεύματα στοιχειώνει και τον δικό μας ύπνο. Το ερώτημα είναι πόσο θα πιέσει τα πράγματα ο Ερντογάν για να επιτύχει περισσότερα ανταλλάγματα από την Ε.Ε. και κυρίως την πολυπόθητη απαλλαγή από τη βίζα για τους Τούρκους τουρίστες. Εχει αποδείξει στο παρελθόν ότι ξέρει να τραβά τα πράγματα στα άκρα, αν και στο τέλος αποδεικνύεται πραγματιστής.
Τις πιέσεις του, όμως, θα τις πληρώσουμε πρωτίστως εμείς.
Πιο σοβαρό είναι το θέμα της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας. Το 1999 η Ελλάδα, θεωρώντας ότι το είδος των επιχειρημάτων της (επίκληση του διεθνούς δικαίου στο Αιγαίο και στην Κύπρο) δεν ήταν αρκετά πειστικό έναντι της τουρκικής ισχύος, «μετέφερε» στους ώμους της Ε.Ε. το σύνολο των ελληνοτουρκικών προβλημάτων, περιλαμβανομένου και του Κυπριακού. Οι ελληνοτουρκικές διαφορές πέρασαν υπό την εποπτεία της Ε.Ε., συνδέθηκαν με την εξέλιξη της τουρκικής υποψηφιότητας και έγιναν «ευρω-τουρκικές» διαφορές. Οσο η Τουρκία διατηρούσε ένα στοιχειώδες ευρωπαϊκό όραμα, η στρατηγική αυτή είχε κάποιο νόημα. Το Brexit και η στάση Ερντογάν μετά το πραξικόπημα κατέστησαν την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας σε τυπική διαδικασία χωρίς ορίζοντα. Είμαστε πλέον χωρίς στρατηγική.
Στο Αιγαίο εκτιμάται ότι θα μπούμε σε μία φάση σχετικής ηρεμίας. Υπενθυμίζεται ότι κατά την περίοδο 2010-2013 οι τουρκικές παραβιάσεις και επιδείξεις ισχύος στην περιοχή είχαν περιορισθεί εντυπωσιακά. Ηταν τότε που ο τουρκικός στρατός μέτραγε φυλακισμένους εκατοντάδες αξιωματικούς λόγω της Εργκένεκον και του σχεδίου «Βαριοπούλα». Κάτι ανάλογο μάλλον θα συμβεί και τώρα.
Στη Θράκη τα πράγματα εδώ και καιρό δείχνουν να έχουν ξεφύγει από τον έλεγχο της ελληνικής πολιτείας. Ασχέτως ευνοϊκής ή μη συγκυρίας, πρέπει επιτέλους να μπουν όρια στις δράσεις του παράλληλου κράτους που έχουν στήσει οι μηχανισμοί του τουρκικού προξενείου.
Στην Κύπρο θα πρέπει να δούμε με θάρρος την πραγματικότητα. Είναι δυνατόν να βρεθεί μία στοιχειωδώς ευπρεπής λύση για το Κυπριακό όταν διαπραγματευόμαστε με ένα καθεστώς που μετατρέπει το πατρικό σπίτι του Γκιουλέν σε δημόσια ουρητήρια, απαγορεύει τη θρησκευτική ταφή στους αντιπάλους του και δημιουργεί νεκροταφείο προδοτών για να τους καταριούνται οι περαστικοί; Το μεγάλο ενδιαφέρον πετρελαϊκών κολοσσών, όπως εκδηλώθηκε στον πρόσφατο διαγωνισμό για θαλάσσια ερευνητικά τεμάχια νοτίως του νησιού δείχνει τον δρόμο. Μόνον η ανακάλυψη και άλλων κοιτασμάτων μπορεί να αλλάξει το σταθερά αρνητικό για εμάς ισοζύγιο ισχύος της Τουρκίας.
Τέλος, ακούγεται ότι η Ελλάδα (μαζί με την Κύπρο) μπορεί να αποτελέσει τον σταθερό πυλώνα ασφάλειας στην περιοχή μας. Οι εξελίξεις στην Τουρκία και στη Μέση Ανατολή προσφέρουν τη δυνατότητα να στήσουμε τη νέα στρατηγική μας πάνω σε αυτό το σχήμα. Δεν αρκεί, όμως, να λέμε ότι είμαστε σημεία σταθερότητας και ασφάλειας στην περιοχή. Πρέπει να το δείξουμε κιόλας. Πρωτοβουλίες μας στα Βαλκάνια θα περάσουν αυτό το μήνυμα. Το μεταβατικό στάδιο στο οποίο θα βρίσκεται η Τουρκία την επόμενη πενταετία, μας προσφέρει μικρή χρονική άνεση για σωστό προγραμματισμό.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.