Σε πρόσφατο πρωτοσέλιδο δημοσίευμά της, τουρκική εφημερίδα ισχυριζόταν ότι πρώην ανώτατος αξιωματούχος του αμερικανικού Στέιτ Ντιπάρτμεντ, από πολυτελές ξενοδοχείο στη θάλασσα του Μαρμαρά, βοήθησε στον σχεδιασμό του πραξικοπήματος με στόχο την ανατροπή της τουρκικής κυβέρνησης. Η ίδια εφημερίδα υποστήριζε, με πηχυαίο τίτλο, ότι οι ΗΠΑ αποπειράθηκαν να δολοφονήσουν τον πρόεδρο Ερντογάν τη νύχτα του πραξικοπήματος.
Οταν άλλη φιλοκυβερνητική εφημερίδα έθεσε στους αναγνώστες της μέσω Twitter την ερώτηση ποιος κλάδος της αμερικανικής κυβέρνησης υποστήριξε τους πραξικοπηματίες, η CIA αναδείχθηκε στην πρώτη θέση των απαντήσεων, με 69%, ενώ ο Λευκός Οίκος καταλάμβανε τη δεύτερη θέση με μόλις 20%.
Τέτοιες θεωρίες συνωμοσίας δεν προέρχονται από κάποιους περιθωριακούς κύκλους. Παρότι η Τουρκία είναι βαθύτατα διχασμένη, οι Τούρκοι –ανεξάρτητα από το εάν είναι ισλαμιστές, υποστηρικτές του κοσμικού κράτους, φιλελεύθεροι ή εθνικιστές– εμφανίζονται να ομονοούν στο ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται πίσω από το αποτυχημένο πραξικόπημα. «Κάθε φορά που κάτι φρικτό ή απρόσμενο συμβαίνει στην Τουρκία, η αντανακλαστική αντίδραση τείνει προς τη συνωμοσία», λέει ο Ακίν Ουνβέρ, ειδικός των διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης.
Από τον Πρώτο Παγκόσμιο
Η αντίδραση αυτή χρονολογείται από την εποχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τον διαμοιρασμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ των συμμάχων της Αντάντ. Παρότι τα σχέδια των Δυτικών απέτυχαν χάρη στον Κεμάλ Ατατούρκ, η πεποίθηση της ύπαρξης δυτικής συνωμοσίας πίσω από τις εξελίξεις παρέμεινε εγγεγραμμένη στον τουρκικό ψυχισμό.
Στην περίπτωση του αποτυχημένου πραξικοπήματος, οι Τούρκοι υποστηρίζουν ότι η παρουσία του Φετουλάχ Γκιουλέν στο απομονωμένο αγρόκτημά του στα όρη Πόκονοους της Πενσιλβάνια επιβεβαιώνει την αμερικανική εμπλοκή. Το γεγονός ότι πρώην αξιωματούχος της CIA και πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Τουρκία μεσολάβησαν ώστε ο Γκιουλέν να αποκτήσει πράσινη κάρτα πείθει τους Τούρκους ότι ο ιεροκήρυκας είναι πράκτορας των Αμερικανών.
Η εμμονή αυτή της τουρκικής κοινής γνώμης υποχρέωσε ακόμη και τον Αμερικανό πρόεδρο Ομπάμα να αρνηθεί δημόσια κάθε σχέση της χώρας με την απόπειρα πραξικοπήματος. Αναλυτές, όμως, αμφιβάλλουν ότι η Τουρκία θα προσφέρει ικανά στοιχεία που θα οδηγήσουν αμερικανικό δικαστήριο να διατάξει την έκδοση του Γκιουλέν.
Αναλογία με Μπιν Λάντεν
Η αγανάκτηση των Τούρκων από την αμερικανική κωλυσιεργία κάνει πολλούς να προβαίνουν στην παρακάτω αναλογία: Τι θα γινόταν αν η Τουρκία το 2001 προσέφερε άσυλο στον Οσάμα μπιν Λάντεν;
Την ίδια ώρα, η τουρκική κοινή γνώμη οργίζεται με την εμμονή των ΗΠΑ και της Ευρώπης για το κύμα συλλήψεων μετά την απόπειρα πραξικοπήματος, υποστηρίζοντας ότι οι Δυτικοί θα όφειλαν να σταθούν στο πλευρό της Τουρκίας, καθώς η χώρα αντιμετώπισε την υπαρξιακή αυτή απειλή στη δημοκρατία της.
Ακόμη και πολλοί αντίπαλοι του Ερντογάν –Κούρδοι, υποστηρικτές της κοσμικής φύσης του κράτους και εθνικιστές– ανησυχούσαν εδώ και χρόνια για την επιρροή που ασκούσαν οι οπαδοί του Γκιουλέν στον κρατικό μηχανισμό, συμφωνώντας στην πλειονότητά τους ότι ο μυστικοπαθής ιεροκήρυκας βρίσκεται πίσω από το πραξικόπημα. Η μερίδα αυτή της τουρκικής κοινωνίας στηρίζει το κύμα συλλήψεων και πιστεύει ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται πίσω από τους πραξικοπηματίες.
Η τουρκική ηγεσία, από τη μεριά της, παίζει διπλό παιχνίδι σε ό,τι αφορά τη θεωρία της αμερικανικής εμπλοκής, ευνοώντας κάποιες φορές την άποψη του «αμερικανικού δάκτυλου» και διαβεβαιώνοντας σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους Αμερικανούς αξιωματούχους ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Ο εκπρόσωπος του Ερντογάν, Ιμπραήμ Καλίν, δήλωσε πρόσφατα μιλώντας σε δημοσιογράφους:
«Εκτιμούμε ότι οι ΗΠΑ δεν είχαν την παραμικρή εμπλοκή στην απόπειρα πραξικοπήματος».
Διαβεβαιώσεις
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του την περασμένη εβδομάδα στην Αγκυρα, ο αρχηγός του γενικού επιτελείου άμυνας των ΗΠΑ, στρατηγός Ντάνφορντ, δέχθηκε διαβεβαιώσεις από Τούρκους αξιωματούχους ότι η χώρα τους διατηρεί αμείωτες τις δεσμεύσεις της για καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους.
Μία εβδομάδα νωρίτερα, όμως, αφού Αμερικανός στρατηγός εξέθεσε την ανησυχία του για τη σύλληψη πολλών αξιωματικών με τους οποίους οι ΗΠΑ συνεργάζονταν σε αντιτρομοκρατικά θέματα, ο πρόεδρος Ερντογάν άδραξε την ευκαιρία για να πει:
«Ο Αμερικανός στρατηγός αυτός τάχθηκε στο πλευρό των πραξικοπηματιών, με τα λόγια του αυτά. Αποκάλυψε το πραγματικό του πρόσωπο. Ο Γκιουλέν, ο εμπνευστής και πνευματικός ηγέτης του πραξικοπήματος, βρίσκεται στη χώρα σας. Εσείς τον καλύπτετε και τον προστατεύετε».