Περισσότεροι από τέσσερις στους 10 Γερμανούς (44%) τάσσονται υπέρ του καθολικού κλεισίματος των συνόρων στους πρόσφυγες, σύμφωνα με δημοσκόπηση της εταιρείας ερευνών αγοράς Ipsos. Υπέρ του κλεισίματος των συνόρων για τους πρόσφυγες τάσσεται επίσης το 48% των Ιταλών, το 45% των Γάλλων, το 44% των Σουηδών και το 40% των Πολωνών. Το υψηλότερο ποσοστό μεταξύ χωρών της Ε.Ε. –55%– εμφανίζεται στην Ουγγαρία.
Στα χρόνια από το 2008 και μετά, οι πολίτες της Ευρώπης και των ΗΠΑ έχουν βιώσει τη σκληρή πλευρά της παγκοσμιοποίησης: τη μετάδοση των αφρόνων πρακτικών traders και τραπεζιτών στο City και τη Wall Street στην πραγματική οικονομία όλων των δυτικών χωρών (και όχι μόνο), τη μετατροπή του τραπεζικού κραχ σε κρίση δημόσιου χρέους, την επιβολή περικοπών και την αύξηση φόρων στους απλούς εργαζόμενους, καθώς ο πλούτος των πιο ισχυρών συνέχισε να βρίσκει καταφύγιο σε φορολογικούς παραδείσους, την οικονομική και κοινωνική πίεση που δημιουργεί σε πολλές χώρες το τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα των τελευταίων ετών.
Στις ιστορικές αυτές προκλήσεις, οι κατεστημένες πολιτικές δυνάμεις δεν έχουν καταφέρει να δώσουν πειστικές απαντήσεις. Φταίει η απουσία ηγετών – αυτό το εύκολο συμπέρασμα που συχνά αναμασάμε στα ΜΜΕ; Φταίει η δηλητηριώδης αποτελεσματικότητα των δημαγωγών, που αποτρέπουν τον ορθολογικό διάλογο; Φταίει η αναιμική ανάκαμψη, που τείνει να διευρύνει τις ήδη χαώδεις εισοδηματικές ανισότητες που είχαν αναπτυχθεί πριν από το 2008;
Οποιες κι αν είναι οι αιτίες, υπάρχει μια γενικευμένη αίσθηση παρακμής, η οποία οδηγεί στην ισοπεδωτική απόρριψη του οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου με το οποίο πορεύτηκε η Δύση από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Εξαντλημένοι με τις ελεύθερες ροές κεφαλαίων και ανθρώπων, όλο και περισσότεροι ψηφοφόροι νιώθουν τη σαγήνη της εσωστρέφειας.
Στην Ελλάδα, φυσικά, δεν περιμέναμε την κρίση: όντας παραδοσιακά μια κλειστή οικονομία και κοινωνία, συχνά βαυκαλιζόμασταν ότι αποτελούσαμε προπύργιο αντίστασης κατά του «νεοφιλελευθερισμού». Αμφότερα τα κόμματα του συνασπισμού που κυβερνά τη χώρα τους τελευταίους 20 μήνες είναι δηλωμένοι εχθροί της παγκοσμιοποίησης. Ο επικεφαλής του ελάσσονος κυβερνητικού κόμματος, μάλιστα, που αυτοπροσδιορίζεται ως «κεντροδεξιό», θεωρεί την παγκοσμιοποίηση συνωμοσία κατά του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας.
Στο σουρεαλιστικό πρώτο εξάμηνο της περυσινής χρονιάς, η χώρα φλέρταρε με μια ακραία εκδοχή αποκοπής από την παγκόσμια οικονομία: την ανάκτηση, με άτακτο τρόπο, της νομισματικής της ανεξαρτησίας, που θα την είχε βυθίσει στη φτώχεια, την κοινωνική βία και τον πολιτικό αυταρχισμό. Και φέτος όμως, μετά τη στροφή Τσίπρα, η Ελλάδα παραμένει σε συνθήκες ενός ιδιότυπου απομονωτισμού: με το δικαίωμα της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων σε αναστολή από τον Ιούνιο του 2015, με τα βόρεια σύνορά της κλειστά, είναι στα χαρτιά μόνο πλήρες μέλος της Ευρωζώνης και της ζώνης Σένγκεν.
Παραδόξως, το καθεστώς αυτό θα μπορούσε να αποτελεί μία εικόνα του μέλλοντος της Ε.Ε. Ολες οι ενδείξεις προς τα εκεί δείχνουν: οι Ευρωπαίοι, ανεξαρτήτως αν έχουν επιβαρυνθεί ή όχι από την προσφυγική κρίση, δείχνουν με κάθε ευκαιρία (βρετανικό δημοψήφισμα, εκλογική άνοδος Λεπέν στη Γαλλία, Βίλντερς στην Ολλανδία και AfD στη Γερμανία κ.ο.κ.) ότι δεν θέλουν άλλους μετανάστες στις χώρες τους. Η συμφωνία ελευθέρου εμπορίου TTIP αντιμετωπίζει τρομερές αντιστάσεις, οι πρωτοβουλίες για την επέκταση της κοινής αγοράς σε νέους τομείς δεν έχουν αποκτήσει καμιά δυναμική, ενώ πληθαίνουν οι φωνές για δημοψηφίσματα με θέμα την αποχώρηση από το ευρώ. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η υποψηφιότητα Τραμπ έχει στηριχθεί σχεδόν αποκλειστικά στην ξενοφοβία και στον οικονομικό εθνικισμό.
Παραλληλισμοί
Τηρουμένων των αναλογιών, οι παραλληλισμοί με τη δεκαετία του 1930 –την προηγούμενη εποχή όπου η Δύση ενέδωσε στις σειρήνες της εθνικής περιχαράκωσης και του προστατευτισμού– είναι αναπόφευκτοι. Τότε, οι επιθετικές μονομερείς οικονομικές πολιτικές που υιοθέτησαν οι χώρες η μία εναντίον της άλλης οδήγησαν σε εμβάθυνση της παγκόσμιας ύφεσης και συνέβαλαν στην κορύφωση των εντάσεων, με αποτέλεσμα το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στην επιθετικότητα αυτή συνέτεινε και η φύση των δικτατορικών καθεστώτων που είχαν επικρατήσει από άκρη σε άκρη της Γηραιάς Ηπείρου. Αξίζει κι αυτό να το θυμόμαστε, σε μια εποχή όπου πάρα πολλοί Ευρωπαίοι, θολωμένοι από την οργή κατά του «στημένου» ή «διαπλεκόμενου» συστήματος και λυγισμένοι από την οικονομική τους δυσπραγία, επιδεικνύουν μειωμένες αντιστάσεις απέναντι στη διάβρωση των θεμελιωδών θεσμών του δημοκρατικού κράτους.