Οι διαδόσεις περί θανάτου της Ε.Ε. είναι σε μεγάλο βαθμό υπερβολικές. Σε αυτή την παράφραση του γνωστού αστεϊσμού του Μαρκ Τουέιν θα μπορούσε να συνοψιστεί το κεντρικό μήνυμα που εξέπεμψαν οι Αγκελα Μέρκελ, Φρανσουά Ολάντ και Ματέο Ρέντσι, την περασμένη Δευτέρα, από το αεροπλανοφόρο «Γκαριμπάλντι», ανοιχτά της ιταλικής νήσου Βεντοτένε. Σε μια συνάντηση (υπερβολικά) φορτωμένη με συμβολισμούς, όπως τα μπλε και κίτρινα στεφάνια, που παρέπεμπαν στα χρώματα της Ε.Ε., στον τάφο του Αλτιέρο Σπινέλι, πρόδρομου της ευρωπαϊκής ενοποίησης, οι τρεις ηγέτες διεμήνυσαν την απόφασή τους να εργαστούν για μια «επανεκκίνηση» του ευρωπαϊκού σχεδίου, παρά το σοκ που προκάλεσε η ετυμηγορία του βρετανικού λαού υπέρ του Brexit.
Δύο μήνες μετά το βρετανικό δημοψήφισμα, οι ένθεν κακείθεν Κασσάνδρες περιμένουν ακόμη την επιβεβαίωσή τους. Το τέλος του κόσμου δεν ήρθε για την Ε.Ε., παρά τις προβλέψεις για ένα φαινόμενο- ντόμινο που θα ξήλωνε το πουλόβερ της ευρωπαϊκής ενοποίησης, όπως δεν ήρθε ούτε ο οικονομικός Αρμαγεδδών που θα εξαφάνιζε το Σίτι του Λονδίνου. Τον Ιούλιο, ο τζίρος των καταστημάτων σημείωσε αισθητή άνοδο, η ανεργία μειώθηκε, το χρηματιστήριο πήρε τα πάνω του και οι εξαγωγές της βρετανικής βιομηχανίας σημείωσαν ρεκόρ διετίας. Ασφαλώς είναι πολύ νωρίς για να προεξοφλήσει κανείς τη μακροπρόθεσμη πορεία της βρετανικής οικονομίας στα αχαρτογράφητα νερά του Brexit. Σε κάθε περίπτωση, η γρήγορη απόσβεση των αρχικών αναταράξεων εξασθενίζει τις ελπίδες όσων πίστευαν ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θα μπορούσε σύντομα να αναιρεθεί, υπό την πίεση μιας μεγάλης οικονομικής αναστάτωσης και πείθει ολοένα και περισσότερους ότι η Τερέζα Μέι είναι ειλικρινής στη στερεότυπη διαβεβαίωσή της ότι «Brexit σημαίνει Brexit».
Το κακό με τη νέα πρωθυπουργό της Βρετανίας είναι ότι δεν έχει μπει ακόμη στον κόπο να εξηγήσει σε κανέναν τι ακριβώς σημαίνει το Brexit που… (εντάξει, το εμπεδώσαμε) σημαίνει Brexit! Ούτε η ίδια ούτε ο νέος υπουργός Εξωτερικών Μπόρις Τζόνσον έχουν εμφανίσει μέχρι σήμερα όχι επεξεργασμένο σχέδιο, αλλά έστω κάποιες γενικές, κατευθυντήριες γραμμές. Εν μέσω αντιφατικών δηλώσεων συναρμόδιων υπουργών, η βρετανική κυβέρνηση δεν φαίνεται να έχει ξεκαθαρίσει αν επιδιώξει, τελικά, ένα «σκληρό Brexit», που θα βγάλει τη Βρετανία και από την κοινή αγορά, ή ένα «μαλακό Brexit», που θα διατηρήσει την πρόσβασή της στη μεγαλύτερη ζώνη ελευθέρου εμπορίου του πλανήτη, με τίμημα την αποδοχή της ελεύθερης διακίνησης των Ευρωπαίων. Ανάλογη είναι η σύγχυση που περιβάλλει την ηπειρωτική Ευρώπη. Ισχυρές δυνάμεις, με προεξάρχουσα τη Γαλλία, θα ήθελαν την Ε.Ε. των 27 να απαντά στον επώδυνο ακρωτηριασμό του Brexit με ένα τολμηρό άλμα προς μια βαθύτερη ολοκλήρωση. Ωστόσο, οτιδήποτε αποπνέει φεντεραλισμό προκαλεί αλλεργία, αυτή την εποχή, στο Βερολίνο. «Η λύση δεν είναι περισσότερη, αλλά καλύτερη Ευρώπη», δηλώνει η Αγκελα Μέρκελ, ενώ ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ήδη προ του βρετανικού δημοψηφίσματος, απέρριψε, με συνέντευξή του στο περιοδικό Der Spiegel, τις εκκλήσεις για μεγαλύτερη ενοποίηση ως εντελώς εξωπραγματικές, επισημαίνοντας την άνοδο του ευρωσκεπτικισμού σε ηπειρωτική κλίμακα.
Οι εξελίξεις του τελευταίου διμήνου, με τις τρομοκρατικές επιθέσεις ισλαμιστών σε Γαλλία και Γερμανία, όπως και η διόγκωση των μεταναστευτικών ροών στη Μεσόγειο, ενίσχυσαν την ξενοφοβία, προσφέροντας πρόσθετα πυρομαχικά στο οπλοστάσιο των ευρωσκεπτικιστών. Στη Γερμανία, το πρόβλημα για την Αγκελα Μέρκελ δεν εντοπίζεται μόνο στο αντιευρωπαϊκό κόμμα AfD, αλλά και στην ενίσχυση των ευρωσκεπτικιστικών τάσεων σε πυλώνες του κατεστημένου, όπως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα και η συντηρητική εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung.
Ο Φρανσουά Ολάντ εμφανίζεται πολιτικά εξασθενημένος, με λιγοστές ελπίδες επικράτησης στις προεδρικές εκλογές του 2017, όπου η Μαρίν Λεπέν μοιάζει να έχει σίγουρη τη συμμετοχή της στον δεύτερο γύρο.
Τραυματισμένος από τις πρόσφατες δημοτικές εκλογές, όπου το αντιευρωπαϊκό Κίνημα Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο σημείωσε σοβαρές επιτυχίες, βγήκε και ο τρίτος της συνάντησης του Βεντοτένε, Ματέο Ρέντσι, ο οποίος κινδυνεύει να χάσει το κρίσιμο δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση, τον Οκτώβριο. Με αυτά τα δεδομένα, θα ήταν μη ρεαλιστικό να περιμένει κανείς κάποια θεαματικά αποτελέσματα από τη σύνοδο των 27 (πλέον) Ευρωπαίων ηγετών στην Μπρατισλάβα, στις 16 Σεπτεμβρίου, όπου θα συζητηθεί η «επόμενη μέρα» της Ε.Ε., μετά το Βrexit. Η πολιτική ομίχλη που περιβάλλει την Ευρώπη, και από τις δύο πλευρές της Μάγχης, μάλλον δεν θα διαλυθεί ούτε γρήγορα ούτε εύκολα.