Κατά το μεγαλύτερο διάστημα των τελευταίων 70 ετών, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και σε γενικές γραμμές η Ευρώπη αποτέλεσαν μια τεράστια ζώνη ειρήνης, ευημερίας και δημοκρατίας. Η διατλαντική κοινότητα αυξήθηκε σε πάνω από 900 εκατομμύρια κατοίκους, τριάντα και πλέον χωρών. Εδωσε το παράδειγμα για μια περιφερειακή συνεργασία σε Αφρική, Λατινική Αμερική και Νοτιοανατολική Ασία και λειτούργησε ως πυλώνας της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης. Αυτό το επίτευγμα κινδυνεύει. Οι δεσμοί στο εσωτερικό της Ευρώπης αποδυναμώνονται εδώ και κάποιο διάστημα, αλλά ο φετινός χρόνος ήταν ο χειρότερος. Τον περασμένο μήνα ο ανώτατος αξιωματούχος της Ε.Ε., Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, είπε ότι η Ενωση αντιμετωπίζει μια υπαρξιακή κρίση.
Την ίδια στιγμή στις ΗΠΑ τα δύο μεγάλα κόμματα αμφισβητούν τις εμπορικές συμφωνίες με Ευρώπη και Ασία. Ο Ντόναλντ Τραμπ χαιρέτισε την απόφαση της Βρετανίας να εγκαταλείψει την Ε.Ε., γελοιοποίησε συμμάχους των ΗΠΑ και εξήρε έναν αυταρχικό ηγέτη, τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος φοβάται και προσπαθεί να υπονομεύσει τη δυτική αλληλεγγύη.
Με δεδομένες αυτές τις πιέσεις, το προσεχές έτος ενδέχεται να αποδειχθεί αποφασιστική για το κατά πόσον η Δύση θα μπορέσει να υπερβεί τα τρέχοντα προβλήματά της. Ενα καίριο μάθημα της σύγχρονης εποχής είναι ότι ο διεθνισμός βοήθησε στη σταθεροποίηση της υφηλίου, ενώ η διολίσθηση στον εθνικισμό προκάλεσε καταστροφή.
Η επαύριον του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σημαδεύτηκε από άφρονες ενέργειες και αποτυχίες. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών, η αναποτελεσματικότητα της Κοινωνίας των Εθνών, η Μεγάλη Υφεση και η εμφάνιση του απολυταρχισμού. Από κοινού συνέθεσαν ένα σκηνικό που κατέστησε ένα δεύτερο ολοκαύτωμα αναπόφευκτο. Οι νικητές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αποφάσισαν να μην επαναλάβουν τα λάθη των προκατόχων τους. Βρήκαν μέσα στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού τις κατευθυντήριες γραμμές για μια κοινότητα εθνών βασισμένη όχι μόνο στις κοινές αξίες, στα συμφέροντα και στους θεσμούς, αλλά παράλληλα και στην ισχυρότερη στρατιωτική συμμαχία του κόσμου. Είχαν να αντλήσουν από πολλές πηγές. Την ιδανική πολιτεία του Περικλή, τη Χανσεατική Ενωση, τον Αιώνα της Λογικής, την υποστήριξη των ανοιχτών αγορών από τον Ανταμ Σμιθ και την κατανομή της εργασίας για την ενίσχυση του πλούτου των εθνών, καθώς και την πεποίθηση του Ιμάνουελ Καντ ότι η «αιώνια ειρήνη» εξαρτάται από τη σύναψη σθεναρών εμπορικών δεσμών μεταξύ δημοκρατικών χωρών.
Το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της ενωμένης Ευρώπης ήταν η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα. Η Γαλλία και η Γερμανία, εχθροί σε αμφότερους τους πολέμους, έγιναν εταίροι εν καιρώ ειρήνης στους τομείς της βιομηχανίας και του εμπορίου. Οι αρχιτέκτονες του ευρωπαϊκού σχεδίου, υιοθετώντας το δεσμευτικό ήθος του ατλαντισμού, εμπνεύστηκαν από την επιτυχία της Αμερικής να εντάξει τα νέα ανεξάρτητα κράτη από τις αρχικά 13 αποικίες σε μια τελειότερη ένωση. Η πρόοδος της Ευρώπης προς αυτήν την κατεύθυνση ουδέποτε θα ήταν εφικτή χωρίς το Σχέδιο Μάρσαλ, που αποτέλεσε εφαλτήριο για τη μεταπολεμική οικονομική ανάκαμψη της ηπείρου και διασφάλισε ότι επί 42 χρόνια το ΝΑΤΟ ήταν η ασπίδα απέναντι στη Σοβιετική Ενωση.
Η κατάρρευση της παραπαίουσας υπερδύναμης το 1991 οδήγησε στη μετεξέλιξη της ΕΟΚ σε Ε.Ε. Η απόφαση του ΝΑΤΟ να υποδεχθεί νέα μέλη, που αποτελούσαν σοβιετικούς δορυφόρους και δημοκρατίες, διευκόλυνε την Ε.Ε. να πράξει το ίδιο.
Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, το σύνθημα ήταν ενοποίηση. Μια σταθερή διαδικασία εναρμόνισης των πολιτικών των επιμέρους χωρών-μελών σε μια κοινή ευρωπαϊκή, καθιστώντας ευκολότερη τη συνεργασία και την αλληλεξάρτηση ευεργετική για όλους. Στη δεκαετία του ’90 οι οικονομίες συνέχισαν να αναπτύσσονται, το μέσο εισόδημα ανέβηκε σημαντικά, οι θέσεις εργασίας ήταν άφθονες και οι αγορές προμήνυαν ένα λαμπρό μέλλον.
Ωστόσο, μέσα σε λίγους μήνες μέσα στο 2008, η Μεγάλη Υφεση έφτασε στην Ευρώπη. Το εμπόριο με τον υπόλοιπο κόσμο συρρικνώθηκε, ειδικά στη Μεσόγειο. Η οικονομική κρίση αποκάλυψε δομικές ανεπάρκειες στην ίδια την Ε.Ε. Την περυσινή χρονιά η μία καταστροφή διαδεχόταν την άλλη. Μια σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων, η απόφαση της Βρετανίας να εγκαταλείψει την Ενωση και η ανησυχία για επέκταση των «εξόδων», αλλά και η μαζική εισροή μεταναστών και προσφύγων, επιβάρυναν τις αγορές εργασίας, δοκίμασαν τις υπάρχουσες κοινωνικές υπηρεσίες και πυροδότησαν την ανησυχία της κοινής γνώμης. Με αυτήν την αντίδραση έρχεται και η απειλή του προστατευτισμού στην οικονομία, του απομονωτισμού στην εξωτερική πολιτική και της ξενοφοβίας στην πολιτική, ακριβώς δηλαδή το τοξικό μείγμα που ήθελαν να αποφύγουν οι Βορειοαμερικανοί και Ευρωπαίοι οραματιστές του ατλαντισμού. Ευτυχώς, υπερασπιστές αυτής της ιδέας παραμένουν στην εξουσία στις περισσότερες δυτικές πρωτεύουσες. Και πολλοί Ευρωπαίοι πολίτες, ειδικά οι νεότερες γενιές, τείνουν να δηλώνουν Ευρωπαίοι, όποια και εάν είναι η υπηκοότητά τους. Παρ’ όλα αυτά, όμως, οι εκλεγμένοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι έχουν ένα καθήκον: να πείσουν την πλειονότητα των πολιτών τους ότι οι 27 χώρες-μέλη είναι καλύτερα θωρακισμένες μέσα στην Ε.Ε. παρά εκτός αυτής.
*O κ. Χαβιέ Σολάνα είναι πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας, επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας και πρώην γ.γ. του ΝΑΤΟ. Ο κ. Στρόουμπ Τάλμποτ είναι πρόεδρος του Ινστιτούτου Brookings και τέως αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ.