Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως 45ου προέδρου των ΗΠΑ συνδέεται αιτιωδώς με θεσμικά και πολιτικά φαινόμενα που αφορούν την εκλογική μηχανική, την υποχώρηση των θεσμών και τη δυναμική ανθρωπογεωγραφία και δημιουργούν σήμερα ένα εκρηκτικό μείγμα όχι μόνο για τη χώρα αλλά και διαχυτικά για τον υπόλοιπο κόσμο.
Η εκλογική μηχανική συνδέεται με την ιδιομορφία της έμμεσης προεδρικής εκλογής στις ΗΠΑ, η οποία χαρακτηρίζεται από ένα εξαιρετικά πλειοψηφικό σύστημα που συνδυάζει μεγάλες και πληθυσμιακά ετερόκλητες περιφέρειες, τις ομόσπονδες πολιτείες των 500.000 έως 40.000.000, όπου ο νικητής, έστω και για μία ψήφο, λαμβάνει το σύνολο των εκλεκτόρων. Το ασύμμετρο αυτό σύστημα μπορεί να οδηγήσει στο να καταστήσει τελικά πρόεδρο τον υποψήφιο που μειοψήφησε σε επίπεδο επικρατείας, όπως συνέβη σε τέσσερις περιπτώσεις στο παρελθόν στις ΗΠΑ, στις εκλογές των 1824, 1876, 1888 και 2000. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, η ανατροπή της λαϊκής βούλησης έφερε στην προεδρία, με την κάλυψη του Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου, τον Τζορτζ Μπους τον νεότερο και την εξ αυτού αναγωγή του πολιτικού πατριωτισμού σε αξίωμα στον 21ο αιώνα.
Η υποχώρηση των θεσμών συνδέεται με την απαξίωση του υφιστάμενου πολιτικού συστήματος και δι’ αυτής συνολικά των θεσμών, μέσω της πλήρους απώλειας εμπιστοσύνης από το εκλογικό σώμα. Οπως και στην Ευρώπη, ο λαός στις ΗΠΑ αισθάνεται αδύναμος ενώπιον ενός κατακλυσμιαίου κύματος ανατροπών στις βασικές δομές στις οποίες στηρίχθηκε το οικοδόμημα του δυτικού πολιτισμού. Η αίσθηση ότι με τις υφιστάμενες διαδικασίες της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας δεν μπορεί ο λαός να ασκήσει αποφασιστική επιρροή οδηγεί σε έναν άκριτο μεσσιανισμό, δηλαδή στην αναζήτηση προσώπων με ανατρεπτικά, αν όχι υπερφυσικά, χαρακτηριστικά. Αυτός, όμως, ο μεσσιανισμός είναι απολύτως ευεπίφορος σε ό,τι αντιστέκεται στον ορθό λόγο, δηλαδή στον λαϊκισμό, στη μισαλλοδοξία και στον δογματικό φανατισμό. Η γοητεία που ασκείται δεν είναι μικρή: έθελξε 60 εκατομμύρια Αμερικανούς ψηφοφόρους.
Η δυναμική ανθρωπογεωγραφία που παρατηρείται σε ευρεία κλίμακα ασκεί τεράστια επιρροή στην πολιτική ψυχολογία του εκλογικού σώματος, όπως απέδειξε στην Ευρώπη το βρετανικό δημοψήφισμα και γενικά το διάχυτο κλίμα ευρωσκεπτικισμού. Ιδιαιτέρως στις ΗΠΑ, η φυλετική κατανομή υφίσταται σημαντική αναδιάρθρωση την τελευταία εικοσαετία, όπου μεγαλύτερη μειονότητα έχει καταστεί αυτή των ισπανόφωνων με 13% του πληθυσμού, ξεπερνώντας ήδη το 12% των Αφροαμερικανών (διαχρονικά μεγαλύτερη μειονότητα), ενώ το 4% του πληθυσμού είναι Ασιάτες στην καταγωγή και μόλις 1% αυτόχθονες της Αμερικής. Η ραγδαία αύξηση των ισπανόφωνων, σε μεγάλο ποσοστό προερχομένων από το Μεξικό και το Πουέρτο Ρίκο, είναι ιδιαίτερα εμφανής στις δυτικές και νότιες πολιτείες των ΗΠΑ – μάλιστα, είναι με διαφορά πλειονότητα στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη των ΗΠΑ, το Λος Αντζελες (περίπου 50% έναντι 30% των καυκάσιων λευκών), με τάση περαιτέρω εξάπλωσής τους λόγω και των υψηλών δεικτών αναπαραγωγής και ενσωμάτωσης στην αμερικανική κοινωνία λόγω των διαφυλετικών γάμων και του σχετικά ικανοποιητικού μέσου όρου εισοδήματός τους. Από την άλλη πλευρά, η νομοθεσία για την είσοδο μεταναστών γίνεται όλο και πιο αυστηρή με αποτέλεσμα σήμερα να είναι δυνατή η υποδοχή νέων μεταναστών μόνο στο πλαίσιο οικογενειακής συνένωσης, γεγονός που ασφαλώς ευνοεί την επέκταση των εθνοτήτων με τον μεγαλύτερο αριθμό μεταναστών πρώτης γενιάς (κυρίως ισπανόφωνοι δηλαδή) και ελάχιστα ευρωπαϊκών εθνοτήτων. Οπως στην Ευρώπη για ανάλογη αιτία (που συνδέεται και με το επιθετικό Ισλάμ) επανέρχεται ο ακραίος εθνικισμός, έτσι και στις ΗΠΑ ανασυσπειρώνεται ο εθνοτικά μείζων πληθυσμός και ανακάμπτει ο ιδρυτικός πυλώνας των λευκών Αγγλοσαξόνων προτεσταντών (WASP), ο οποίος είχε υποστεί σοβαρή ρωγμή επί προεδρίας Κένεντι και εντεύθεν.
Αποτέλεσμα των ανωτέρω παθολογιών και αντινομιών είναι να δημιουργείται ένα εξαιρετικά ρευστό και ευάλωτο θεσμικό και πολιτικό περιβάλλον. Η κατά ένα μέρος καταδίκη της πολιτικής Ομπάμα, που στηρίχθηκε σε ένα γνώριμο σε εμάς αφήγημα τύπου New Deal περί διεύρυνσης του χρέους και διόγκωσης του κράτους ως πανάκεια στην κρίση, έρχεται να καταδείξει ότι το ευχάριστο αποδίδει μόνο ευκαιριακά ωφελήματα και ανοίγει την πόρτα στις πιο επικίνδυνες σειρήνες. Οταν δε εδραιωθούν οι σειρήνες αυτές, περιστέλλεται ουσιωδώς η οποιαδήποτε δυνατότητα ωφέλιμης αντίδρασης: υπό τον όρο κομματικής συμπαράταξης, η εξωτερική παντοκρατορία των ΗΠΑ θα συνοδεύεται από ομογενή ισχύ στην εσωτερική πολιτική, την οποία θα συνθέτουν ο ακραίος Ρεπουμπλικανός πρόεδρος, οι ρεπουμπλικανικές πλειοψηφίες σε Βουλή των Αντιπροσώπων και Γερουσία και, κατά πάσα πιθανότητα, η συντηρητική πλειοψηφία στο Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο.
*Ο κ. Γιώργος Γεραπετρίτης είναι αναπληρωτής καθηγητής της Νομικής Αθηνών.