Οταν πριν από μερικές εβδομάδες σε μια προεκλογική συγκέντρωση των Ρεπουμπλικανών, ψηφοφόροι προσπαθούσαν να με πείσουν πως οι αποκαλύψεις για τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις του Τραμπ είναι ένα κόλπο των μίντια, ένας κοστουμαρισμένος Ινδός, γύρω στα 60, με πλησίασε και με ρώτησε συνωμοτικά:
«Σας λέει κάτι το όνομα Κάθι Σέλτον»;
«Οχι», του απαντάω.
«Την Κάθι την είχε βιάσει ο Μπιλ Κλίντον και η Χίλαρι επηρέασε την πορεία της ανακριτικής διαδικασίας για να αθωωθεί ο άνδρας της. Αλλά απορώ πώς δεν την ξέρετε. Τι σόι δημοσιογράφος είστε!», μου είπε απαξιωτικά.
Το ίδιο κιόλας βράδυ, πίσω στο ξενοδοχείο, μπήκα στο Ιντερνετ για να μάθω περισσότερα για την κυρία Σέλντον. O Κλίντον δεν είχε καμία σχέση με την υπόθεσή της, ενώ η 27χρονη τότε σύζυγός του είχε απλώς οριστεί δικηγόρος του κατηγορουμένου από τον εισαγγελέα του Αρκάνσας.
Την επομένη, στην Αστόρια, μάθαινα από τον κ. Χρήστο που φτιάχνει φραπέ στην ελληνική γειτονιά, πως οι μουσουλμάνοι φτάνουν «ορδές στο αμερικανικό αεροδρόμιο και πως εκεί τους δίνουν χρηματικά βοηθήματα».
Τι και αν η εφημερίδα Washington post στη φημισμένη στήλη «fact checking» (διασταύρωση στοιχείων) είχε αφιερώσει δύο άρθρα για την κατάρριψη και των δύο αυτών… μύθων. Ο τελευταίος μάλιστα είχε διαδοθεί από τον ίδιο τον Τραμπ σε μια προεκλογική διαφήμιση. Αυτό, λίγη σημασία είχε για τους συνομιλητές μου και γενικότερα για τους οπαδούς του νέου προέδρου.
«Πινόκιο πόντοι»
Στη συγκεκριμένη εφημερίδα καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου υπήρχε μια ομάδα δημοσιογράφων που ασχολήθηκε αποκλειστικά με τα λεγόμενα των δύο υποψηφίων ή τις διάφορες θεωρίες που διαδίδονταν με ταχύτητα φωτός.
Κάθε ανακρίβεια ή ψέμα έδινε στον υποψήφιο τους λεγόμενους «Πινόκιο πόντους» και εκεί ο Τραμπ έσπασε κάθε ρεκόρ. Η Μισέλ Λι, μέλος της ομάδας αυτής, δύο ημέρες μετά τις εκλογές σε ένα ιδιαίτερα προσωπικό άρθρο, έγραψε για τις χυδαίες επιθέσεις που δέχθηκε από τους υποστηρικτές του Τραμπ. «Συνειδητοποιώ πως ο κόσμος είναι θυμωμένος με τα ΜΜΕ, αλλά πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω πώς αυτό τους ωθεί να γράψουν πως εκδίδομαι ή πως θα έπρεπε να με βιάσει ένας παράνομος Μεξικανός μετανάστης».
Κάτι παρόμοιο συνέβη και με την ομάδα που δημιούργησε την ιστοσελίδα «stereotypical trump». Εκεί, μπαίνοντας στην κεντρική οθόνη βλέπεις τον Τραμπ. Αν «κλικάρεις» στο δεξί μέρος τον ακούς να μιλάει π.χ. για τη σχέση του με τον Πούτιν: «Εχω μια καλή σχέση μαζί του», αν κλικάρεις αριστερά ακούς τον ίδιο πάλι να λέει πως δεν έχει καν γνωρίσει τον Ρώσο πρόεδρο. Το ίδιο έκαναν για 20 διαφορετικά θέματα (από τη στάση του για τις εκτρώσεις μέχρι τα πυρηνικά όπλα). «Θέλαμε να φτιάξουμε κάτι μόνο με δεδομένα, που να μη χωράει καμία αμφισβήτηση», εξηγεί στην «Κ» η Μέισι Σόλερ Σαλά, μία εκ των πέντε δημιουργών.
Ακόμα και εκείνοι όμως δέχθηκαν «επίθεση» από οπαδούς του Τραμπ – όχι για το περιεχόμενο (τι θα μπορούσαν να πουν άλλωστε, αφού είναι ο ίδιος ο Τραμπ που… λέει και ξελέει), αλλά πως είναι «πουλημένοι» και απόδειξη πως δεν έκαναν το ίδιο και για την Κλίντον. «Η απάντησή μας ήταν πως απλώς η Χίλαρι δεν αντικρούει συνεχώς τον ίδιο της τον εαυτό». Πάνω από 35.000 άτομα έχουν επισκεφθεί την ιστοσελίδα, στην οποία ακόμα και σήμερα εμφανίζεται συχνά στην οθόνη και μια ξεχασμένη παρότρυνση «Ακουσες αρκετά; Πήγαινε να Ψηφίσεις».
Οι δημιουργοί της δηλώνουν ακόμα σοκαρισμένοι από το εκλογικό αποτέλεσμα «Η αλήθεια για τον Τραμπ ήταν εκεί έξω αλλά στην τελική πιστεύω πως είμαστε σε ένα σημείο που ο κόσμος απλώς ακούει μόνο αυτό που θέλει να ακούσει».
Οι θεωρίες συνωμοσίας
«Απλά δεν τους ενδιαφέρει καθόλου το τι λέμε εμείς, οι των παραδοσιακών μίντια», εξηγεί ο Ματ Ταΐμπι, πολιτικός συντάκτης του περιοδικού rolling stones. «Γιατί μας μισούν! Μισούν όποιον δεν ανήκει στο “στρατόπεδό” τους». Ο ίδιος ο Τραμπ το έχει καλλιεργήσει, επαναλαμβάνοντας σε κάθε ευκαιρία πως τα παραδοσιακά μίντια είναι ανέντιμα και πως οι δημοσιογράφοι τους είναι «κακοί άνθρωποι».
Αραγε ο ίδιος πιστεύει τις θεωρίες συνωμοσίας τις οποίες κατά καιρούς διέδιδε ή ήταν κομμάτι της προεκλογικής στρατηγικής του; «Αυτό, λοιπόν, είναι καίριο για να καταλάβει κανείς τον Ντόναλντ Τραμπ! Σερφάρει στο Διαδίκτυο, διαβάζει αυτές τις ιστορίες και τις πιστεύει όπως ακριβώς κάνει και αυτό το “παλαβό” κομμάτι των ψηφοφόρων του», εξηγεί ο Ματ Ταΐμπι.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως μόλις 3 ημέρες μετά τη νίκη του, ο Τραμπ τηλεφώνησε στον Αλεξ Τζόουνς, δημιουργό της ιστοσελίδας infowars – διάσημο για τις ακραίες θεωρίες συνωμοσίας (από το ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ ελέγχεται από μια σκοτεινή κλίκα ονόματι «Νέα Παγκόσμια Τάξη» μέχρι το ότι η Κλίντον είναι κυριολεκτικά δαίμονας και γι’ αυτό μυρίζουν τα χέρια της θείο).
«Μιλάω με βασιλιάδες και βασίλισσες, παγκόσμιους ηγέτες αλλά εγώ ήθελα να μιλήσω σε εσένα», είπε ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Τραμπ στον Τζόουνς. «Θέλω να ευχαριστήσω τους ακροατές σου που στήριξαν την καμπάνια μας».
Μια ημέρα αργότερα τοποθέτησε τον Στίβεν Μπάνον επικεφαλής στρατηγικού σχεδιασμού στον Λευκό Οίκο. Πρόκειται για τον πρόεδρο μιας ακροδεξιάς ιντερνετικής πλατφόρμας όπου πιστεύουν στην υπεροχή της λευκής φυλής, αντιτίθενται στη μετανάστευση, και γενικώς επιτίθενται άγρια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε όποιον διαφωνεί μαζί τους.
Και αν τέτοιες ιστοσελίδες ανθούσαν για χρόνια στο περιθώριο και ο Τραμπ ήταν για πολλούς ο περίγελως, πλέον είναι ο νέος πρόεδρος της Αμερικής και εκφράζει μια νέα πολιτική πραγματικότητα. Το κρίσιμο ερώτημα είναι το πώς η δυναμική της δημόσιας και πολιτικής επιρροής έχει διαμορφωθεί ώστε να επιτρέπει αυτή τη νέα πραγματικότητα.
Το εργαστήριο
Σε αυτό το ερώτημα προσπαθεί εδώ και ένα χρόνο να βρει απαντήσεις μια ομάδα επιστημόνων του ΜΙΤ media lab- στο φημισμένο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Μέχρι το τέλος του χρόνου θα έχει ολοκληρωθεί η έρευνα που έκαναν με τη χρήση της μηχανής «electome». Μέσω αυτής κατέγραψαν εκατομμύρια άρθρα και «τιτιβίσματα» του Twitter και επεξεργάζοντάς τα, ανέλυσαν το ποιοι είναι εκείνοι που επηρέασαν πραγματικά αυτές τις εκλογές.
«Χάρη στην ψηφιακή επανάσταση, τα παλιά “μεγαθήρια” της πολιτικής επιρροής –τα δύο μεγάλα κόμματα και τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης– έχουν χάσει την κυριαρχία τους», εξηγούσε ο επικεφαλής της ομάδας σε ένα άρθρο του ήδη από τον περασμένο Μάιο. «Υπάρχει ένα νέο μωσαϊκό επιρροής μέσα στο οποίο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν ένα διαρκώς αυξανόμενο ρόλο».
Μέσω της ανάλυσή τους κατέληξαν επίσης στο ποιοι είναι αυτοί που μέσω Twitter «επηρεάζουν» περισσότερο τους ψηφοφόρους. Η λίστα αυτή δεν κάνει διακρίσεις ανάμεσα σε καλή ή κακή επιρροή, ή εάν αυτά που λένε είναι σωστά – αυτό άλλωστε δεν παίζει κανένα ρόλο: «Στα μέσα αυτά αρκεί η φωνή σου να ακουστεί αρκετά δυνατά και τότε σύμφωνα με τις μετρήσεις μπορείς να ανέβεις όλο και πιο ψηλά στη λίστα αυτών που έχουν μεγάλη επιρροή», εξηγούν βάσει έρευνας. Ο Ντόναλντ Τραμπ, προεκλογικά, ήταν πρώτος σε αυτή τη λίστα.