Πυκνώνουν τα σύννεφα πάνω από την Ευρώπη

Πυκνώνουν τα σύννεφα πάνω από την Ευρώπη

5' 11" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Πέντε μήνες μετά το σοκ του Brexit, το σημερινό ιταλικό δημοψήφισμα απειλεί να προκαλέσει έντονους κραδασμούς σε ένα ευρωπαϊκό οικοδόμημα που ήδη εμφανίζει απειλητικές ρωγμές. Αν και αυτή τη φορά το ερώτημα δεν αφορά τη συμμετοχή στην Ε.Ε. αλλά ένα εσωτερικό ζήτημα –τη συνταγματική αναθεώρηση–, η πιθανή επικράτηση του «Οχι» ενδέχεται να προκαλέσει την πτώση του πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι, να διευκολύνει την άνοδο του λαϊκιστικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων (Μ5S) του Μπέπε Γκρίλο στην εξουσία και να πυροδοτήσει νέα κρίση της Ευρωζώνης.

Την ίδια ημέρα, οι Αυστριακοί ψηφίζουν για τον πρόεδρό τους, ύστερα από την ακύρωση του δεύτερου γύρου, της 22ας Μαΐου, που είχε κριθεί «στο νήμα», από το Ανώτατο Δικαστήριο. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ ενίσχυσε την αισιοδοξία του ξενοφοβικού, λαϊκιστή υποψηφίου Νόρμπερτ Χόφερ, που φιλοδοξεί να επικρατήσει έναντι του Πράσινου, Αλεξάντερ βαν ντερ Μπέλεν. Αν συμβεί αυτό, θα έχουμε τον πρώτο ακροδεξιό αρχηγό κράτους σε χώρα-μέλος της Ε.Ε. Θιασώτης του «παγγερμανισμού», ο Χόφερ προέρχεται από το Κόμμα Ελευθερίας (FPO) που ιδρύθηκε από πρώην αξιωματικό των Waffen SS και έχει θέσει ζήτημα δημοψηφίσματος για την έξοδο της χώρας του από την Ε.Ε. εάν η τελευταία οδηγηθεί σε πιο σφιχτή ενοποίηση.

O ασκός του Αιόλου

Ενδεχόμενη νίκη του θα φέρει ούριο άνεμο στον Ολλανδό ακροδεξιό Γκερτ Βίλντερς, που προηγείται στις δημοσκοπήσεις ενόψει των βουλευτικών εκλογών του Μαρτίου, και στη Μαρίν Λεπέν, στην πορεία προς τις γαλλικές προεδρικές εκλογές του Μαΐου. Οσοι βιάζονται να αφήσουν πίσω τους το δίσεκτο 2016, έχουν ισχυρούς λόγους να φοβούνται ότι το πραγματικό annus horribilis για την Ε.Ε. θα είναι το 2017.

Ή μήπως όχι; Πρώτα απ’ όλα, ο Ρέντσι δεν αποκλείεται να κερδίσει τη σημερινή μάχη, σε πείσμα των προγνωστικών. Το ίδιο ισχύει για τον Βαν ντερ Μπέλεν. Αλλά ακόμη κι αν κερδίσει η Ακροδεξιά στην Αυστρία, θα πρόκειται για μια εξέλιξη ασφαλώς επίφοβη για τη δημοκρατία, αλλά όχι καινοφανή για την Ε.Ε. Το FPO νομιμοποιήθηκε ήδη το 1999, όταν ήρθε πρώτο στις βουλευτικές εκλογές και στη συνέχεια σχημάτισε κυβέρνηση συνεργασίας με το κεντροδεξιό OVP, παρά τις πλατωνικές αντιδράσεις των Bρυξελλών. Στην Ιταλία, το νεοφασιστικό κόμμα του Τζιανφράνκο Φίνι έγινε κυβερνητικός εταίρος του Μπερλουσκόνι και ο αρχηγός του αναδείχθηκε διαδοχικά υπουργός Εξωτερικών και πρόεδρος της Βουλής χωρίς να ιδρώσει κανενός Ευρωπαίου ηγέτη το αυτί.

Ωστόσο, το 2016 δεν θυμίζει σε τίποτα το 1999, όταν παρόμοια επεισόδια χωνεύονταν ως ενοχλητικές εξαιρέσεις μέσα στην ευφορία των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης και της έλευσης του ευρώ. Σήμερα, οι εξαιρέσεις γίνονται πλέον κανόνας, καθώς η οικονομική ανασφάλεια και η έκρηξη των ανισοτήτων από τη μεγάλη κρίση του 2008, σε συνδυασμό με τη διόγκωση των μεταναστευτικών ροών, θρέφουν κάθε είδους «αντισυστημικά» ρεύματα, που απειλούν την ίδια την ύπαρξη της Ε.Ε.

Ενδεικτική των τάσεων που διαμορφώνονται σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες ήταν η πρόσφατη μελέτη «Parlemeter 2016» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στο ερώτημα εάν η Ε.Ε. είναι «καλό πράγμα», απαντούν θετικά μόνο το 48% των Γάλλων, το 37% των Αυστριακών, το 33% των Ιταλών και το 31% των Ελλήνων. Οσο για το κατά πόσον η συμμετοχή στην Ε.Ε. ωφελεί τη χώρα τους, απαντούν θετικά το 34% των Αυστριακών, το 23% των Ιταλών, το 20% των Γάλλων και το 17% των Ελλήνων. Η απόρριψη της Ε.Ε. και του ευρώ αναδεικνύεται στις χώρες-αδύναμους κρίκους του ευρωπαϊκού συστήματος σε ανερχόμενο ρεύμα, το οποίο διατρέχει «κάθετα» την κοινωνική διαστρωμάτωση, από τμήματα των ελίτ μέχρι τα πιο ευάλωτα στρώματα, και «οριζόντια» το πολιτικό φάσμα, από την άκρα Δεξιά μέχρι τη ριζοσπαστική Αριστερά.

Οι δύο «αιτίες»

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα δύο μείζονα γεγονότα του 2016, οι νίκες του Brexit και του Τραμπ, ενισχύουν αυτά τα ρεύματα, στη συντηρητική εκδοχή τους. Οι ελπίδες των ευρωπαϊστών για μια τιμωρητική αντίδραση των αγορών, που θα «έφερνε τους Βρετανούς στα συγκαλά τους» οδηγώντας σε δεύτερο δημοψήφισμα για ακύρωση του Brexit, δεν δικαιώνονται, τουλάχιστον επί του παρόντος. Η επικράτηση του Τραμπ, ο οποίος είχε στοιχηματίσει εξαρχής υπέρ του Brexit –διακινδυνεύοντας να πάει στη Βρετανία την επομένη του δημοψηφίσματος, μεσούσης της προεκλογικής του εκστρατείας–, σταθεροποιεί την κυβέρνηση της Τερέζα Μέι. Από εκεί που ο Ομπάμα προειδοποιούσε τους Βρετανούς ότι θα τους στείλει «τελευταίους στην ουρά» για διμερείς συμφωνίες με τις ΗΠΑ, ο Τραμπ τους βάζει πρώτους στη σειρά, σε μια προοπτική στενότερης συνεργασίας της «αγγλόσφαιρας» (ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδάς, Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία).

Το βασικό μήνυμα που στέλνουν οι νίκες του Brexit και του Τραμπ είναι ότι η παγκοσμιοποίηση γενικά και η περιφερειακή της υποστασιοποίηση, η Ε.Ε., ειδικότερα δεν είναι αδήριτες νομοτέλειες, αλλά πολιτικές επιλογές που μπορούν να ανατραπούν.

Στην Ιταλία αυτό το μήνυμα βρίσκει ευήκοα ώτα. Τα τρία ισχυρότερα κόμματα της αντιπολίτευσης –το λαϊκιστικό M5S, η κεντροδεξιά Forza Italia και η ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά– τάσσονται υπέρ της εξόδου από το ευρώ, αν και είναι αμφίβολο εάν αυτή η θέση θα κέρδιζε σε ενδεχόμενο δημοψήφισμα. Στο μεταξύ, ο άμεσος κίνδυνος για το ευρωσύστημα είναι η κατάρρευση των ιταλικών τραπεζών, που συγκεντρώνουν το ένα τρίτο των «κόκκινων» δανείων της Ευρωζώνης. Εάν μάλιστα επικρατήσει σήμερα το «Οχι», ο κίνδυνος της κατάρρευσης θα γίνει άμεσος – το τελευταίο πράγμα που θα ήθελε η Αγκελα Μέρκελ ενόψει μιας εκλογικής χρονιάς.

Αντιμέτωπη με τον βαρύ ακρωτηριασμό του Brexit και τις φυγόκεντρες δυνάμεις του λαϊκιστικού εθνικισμού, η Ε.Ε. χρειάζεται επειγόντως έξοδο κινδύνου. Η πιο συγκροτημένη, για την ώρα, «συνταγή» έρχεται από τη Γαλλία, το κατ’ εξοχήν πολιτικό και ιδεολογικό εργαστήριο της Ευρώπης. Ο νικητής των προκριματικών εκλογών της Κεντροδεξιάς και πιθανότερος επόμενος πρόεδρος της Δημοκρατίας επικράτησε, σε πείσμα των προγνωστικών, με ένα παράξενο κράμα οικονομικού νεοφιλελευθερισμού – κοινωνικού παλαιοσυντηρητισμού. Η θατσερική θεραπεία-σοκ που προτείνει στο πρόβλημα ανταγωνιστικότητας της γαλλικής οικονομίας τού χαρίζει την υποστήριξη των «επάνω», ενώ οι πληθωρικές του διακηρύξεις στο τρίγωνο «πατρίς – θρησκεία – οικογένεια» προορίζονται για τα «πληβειακά» στρώματα που έλκονται από το Εθνικό Μέτωπο.

Η λύση Φιγιόν

Η λύση που φαίνεται να βλέπει ο Φιγιόν στο ευρωπαϊκό δράμα προϋποθέτει μια νέα γαλλογερμανική συμφωνία: «Εμείς θα προχωρήσουμε στα σκληρά μέτρα που από καιρό μας ζητούσατε» –είναι σαν να λέει ο Φιγιόν στη Μέρκελ– «αλλά και εσείς πρέπει να ανακυκλώσετε, επιτέλους, τα πλεονάσματά σας με πιο επεκτατική πολιτική, να δεχτείτε την πολιτική διοίκηση της Ευρωζώνης που από την αρχή σάς προτείναμε και να προχωρήσουμε μαζί σε μια “Ευρώπη των κυρίαρχων εθνών-κρατών”, μακριά από ομοσπονδιακού τύπου λύσεις που αποξενώνουν τους λαούς». Αλλά για να δοκιμαστεί αυτή η στρατηγική, θα χρειαστεί τουλάχιστον ένας χρόνος απανωτών εκλογικών αναμετρήσεων…

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή