Οταν ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα αποφάσιζε τη στροφή των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Ασία, πριν από έξι χρόνια, προσδοκούσε η επιλογή του να έχει αποδώσει καρπούς μέχρι να αναλάβει ο διάδοχός του στις αρχές του 2017. Η διαρκής ενίσχυση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στη Νότιο Κινεζική Θάλασσα και η απόφαση του Μόνιμου Διαιτητικού Δικαστηρίου της Χάγης υπέρ των Φιλιππίνων και κατά της Κίνας τον περασμένο Ιούλιο θα μπορούσαν θεωρητικά να αποτελέσουν δείγματα άμεσης και έμμεσης ισχύος της Ουάσιγκτον. Ωστόσο, οι εξελίξεις τους τελευταίους μήνες επιβάλλουν μια δεύτερη ανάγνωση σε ό,τι αφορά την ασφάλεια στη Νοτιοανατολική Ασία και κυρίως τη διαμόρφωση των σινοαμερικανικών σχέσεων.
Ο νέος πρόεδρος των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε φαίνεται πως διαφοροποιείται από τον προκάτοχό του Μπενίνιο Ακίνο Γ΄. Αδιαφορεί για το ψήφισμα της Χάγης και παράλληλα επενδύει στην αρμονική συνεργασία των Φιλιππίνων με την Κίνα τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Πρόσφατα επισκέφθηκε το Πεκίνο, κάνοντας λόγο για στροφή στην εξωτερική πολιτική της χώρας του και δημιουργώντας έντονη ανησυχία στην Ουάσιγκτον. Ο χαρακτήρας του Ντουτέρτε είναι τόσο εκκεντρικός, που δεν επιτρέπει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων περί στρατηγικής απόφασης. Ωστόσο, τα δεδομένα δεν είναι ίδια όπως επί εποχής Ακίνο Γ΄.
Ταυτόχρονα, ο Ομπάμα κάθε άλλο παρά είναι βέβαιος περί πλήρους συνέχειας της πολιτικής του από τον Ιανουάριο και μετά. Από τη μία πλευρά, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει αφήσει έντονες αμφιβολίες στο παρελθόν κατά πόσον πρόκειται να στηρίξει τους παραδοσιακούς συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ασία, τη Νότιο Κορέα και την Ιαπωνία. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Σίνζο Αμπε έσπευσε να ταξιδεύσει στη Νέα Υόρκη για να τον συναντήσει λίγες μόνον ημέρες μετά την εκλογή του. Το σενάριο ότι ο Τραμπ θα προσαρμοστεί στην πραγματικότητα όταν αναλάβει τη διακυβέρνηση είναι βολικό αλλά όχι σίγουρο.
Από την άλλη πλευρά, ο Ομπάμα θα αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο βλέποντας ένα από τα πιο σημαντικά οικονομικά σχέδιά του, την Εμπορική Συμφωνία του Ειρηνικού (ΤPP), να ναυαγεί. Η έντονη διαφωνία του Τραμπ δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Μάλιστα, η Κίνα ήδη δείχνει διάθεση να καλύψει το κενό που δημιουργείται. Στην πρόσφατη συνάντηση των οικονομιών της ζώνης APEC στη Λίμα του Περού, ο πρόεδρός της Σι Τζινπίνγκ έδωσε έμφαση στη δημιουργία ζώνης ελεύθερου εμπορίου. Ως αντίβαρο στην πρωτοβουλία TPP, ο ίδιος προτείνει τη Συνολική Περιφερειακή Εμπορική Συνεργασία (RCEP).
Επίσης, με την πολιτική «Μία Ζώνη – Ενας Δρόμος» η Κίνα ενισχύει τη θέση της στην Ασία. Για παράδειγμα, χάρη στις πολύ καλές της σχέσεις με την Καμπότζη, απέφυγε την τοποθέτηση των κρατών του ASEAN σχετικά με τη Νότιο Κινεζική Θάλασσα. Και απομένει να δούμε αν οι χώρες αυτές θα αρχίσουν να δελεάζονται από την προοπτική RCEP, σε περίπτωση που η TPP καταρρεύσει οριστικά.
Ο Τραμπ σκοπεύει να ασκήσει έντονη οικονομική πίεση στην Κίνα. Αν, όμως, κάνει πράξη όσα λέει, θα ρισκάρει να δει τις αμερικανικές εταιρείες να επεκτείνουν την παρουσία τους στην Ασία, αντίθετα με αυτά που υπόσχεται. Την ίδια στιγμή, το μέλλον των σινοαμερικανικών σχέσεων θα εξαρτηθεί από το αν ο ίδιος αυξήσει την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στη Νότιο Κινεζική Θάλασσα, όπως έχει αναφέρει προεκλογικά. Προς την κατεύθυνση αυτή, η δεξαμενή σκέψης RAND έχει δημοσιεύσει μελέτη όπου επεξεργάζεται το «ανήκουστο», σύμφωνα με τον τίτλο της σενάριο, δηλαδή τη σύρραξη στην περιοχή. Και, πράγματι, το σενάριο αυτό πρέπει να παραμείνει ανήκουστο, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη τον έντονο πατριωτισμό των κινεζικών αρχών τα τελευταία χρόνια και την αναδιοργάνωση του στρατού της χώρας.
* Ο δρ Γιώργος Τζογόπουλος είναι ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ, συνεργάτης στον Τομέα Διεθνών Σπουδών του ΔΠΘ.