ΣΤΟΚΧΟΛΜΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Η εικόνα της αναπληρώτριας πρωθυπουργού της Σουηδίας, Ασα Ρόμσον, να ανακοινώνει πριν από ενάμιση χρόνο δακρυσμένη την απόφαση της κυβέρνησης να αλλάξει στάση στο προσφυγικό, έχει χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη των περισσότερων Σουηδών – και όχι άδικα. Από τα τέλη του 2015, οπότε η σκανδιναβική χώρα ανακοίνωσε ότι βάζει «φρένο» στην είσοδο προσφύγων στα εδάφη της, οι όροι έχουν αντιστραφεί. Οι Αρχές προσπαθούν να διαχειριστούν τα αιτήματα ασύλου και τη στέγαση όσων έχουν ήδη λάβει διεθνή προστασία, όμως και η κοινωνία των πολιτών έχει –όπως και στην Ελλάδα– αναλάβει μεγάλο βάρος. Οι δε πρόσφυγες, που διέσχισαν όλη την Ευρώπη για να φτάσουν στο μέχρι πρότινος Ελντoράντο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διαπιστώνουν ότι η πραγματικότητα διαφέρει.
«Το 2015 και ενώ ο Βαλκανικός Δρόμος ήταν ακόμα ανοικτός, έφτασαν στη Σουηδία περίπου 165.000 πρόσφυγες», αναφέρει η κ. Maja Dahl από το σουηδικό think tank «Arena Idé». Η Σουηδία, μάλιστα, ζήτησε να υποδεχθεί και 35.000 ασυνόδευτους ανηλίκους, που στην πλειονότητά τους ήταν Αφγανοί έφηβοι. Η εικόνα του άτυχου Aylan Kurdi, νεκρού στη θάλασσα, κινητοποίησε έντονα τότε την κοινή γνώμη. Στην πλατεία Medborgarplatsen συγκεντρώθηκαν στις 6 Σεπτεμβρίου 15.000 άνθρωποι, ενώ σε συναυλία 60 καλλιτεχνών, λίγες ημέρες αργότερα, συγκεντρώθηκαν 40 εκατ. σουηδικές κορώνες. «Η συμβολή της κοινωνίας ήταν καθοριστική», αναφέρει η κ. Dahl. Οι δρόμοι γύρω από τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό ήταν γεμάτοι με νεοαφιχθέντες αλλά και περίπτερα ΜΚΟ που προσέφεραν τα απαραίτητα στους πρόσφυγες. «Ξαφνικά κληθήκαμε να βρούμε στέγη σε χιλιάδες ανθρώπους», περιγράφει η κ. Anna Johansson, επικεφαλής της Stockholm Stadmissionen, ΜΚΟ που λειτουργεί από το 1853. «Διαμορφώσαμε ένα εγκαταλελειμμένο σχολείο σε ξενώνα, όπου τοποθετήσαμε 300 κρεβάτια», θυμάται, «γινόταν συνεχής εναλλαγή του κόσμου για μήνες».
Αλλαγή νομοθεσίας
Φαίνεται όμως ότι, παρά τις καλές προθέσεις, ούτε η εύρωστη και φιλικά προσκείμενη στους ξένους Σουηδία μπόρεσε να διαχειριστεί επαρκώς έναν τέτοιο αριθμό – 10.000 άτομα κατέθεταν κάθε βδομάδα αίτηση ασύλου. Στις 24 Νοεμβρίου 2015 ανακοινώνεται η νέα νομοθεσία. Οι αλλαγές, που άρχισαν να ισχύουν για όσους κατέθεσαν αίτηση ασύλου από την επομένη ημέρα, μετατρέπουν το σουηδικό όνειρο σε Γολγοθά. Ετσι, πέρα από τον έλεγχο των συνόρων που άρχισε να εφαρμόζεται, άλλαξαν και οι κανόνες στην απόδοση ασύλου, η οποία αποτελεί εν πολλοίς το «διαβατήριο» για μια σειρά δικαιωμάτων. Οσοι αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες λαμβάνουν άδεια παραμονής τριών ετών, ενώ όσοι λαμβάνουν επικουρική προστασία έχουν δικαίωμα παραμονής ενός έτους. «Ως επί το πλείστον οι Σύροι λαμβάνουν την επικουρική προστασία, η οποία δεν τους δίνει το δικαίωμα για αίτηση οικογενειακής μετεγκατάστασης», εξηγεί η κ. Dahl. Στόχος, φυσικά, της κυβέρνησης ήταν η χώρα να πάψει να αποτελεί πόλο έλξης ξένων, δεδομένης μάλιστα της ανόδου του ακροδεξιού κόμματος Sweden Democrats.
Συνεπώς, ενώ το 2015 κατατέθηκαν 162.877 αιτήσεις ασύλου, ο αριθμός «έπεσε» την επόμενη χρονιά σε 29.939. Φυσικά, ο χρόνος αναμονής για την εξέταση των αιτημάτων ξεπερνά κατά κανόνα τον έναν χρόνο. Το 2016 η σουηδική υπηρεσία ασύλου διεκπεραίωσε 111.979 αιτήματα. Εξ αυτών 67.258 άτομα έλαβαν κάποιου τύπου προστασία, ενώ το αίτημα άλλων 19.669 απορρίφθηκε. «Θετική απάντηση λαμβάνουν περίπου το 50% των Ιρακινών, το 40% των Αφγανών, το 80% όσων έρχονται από την Ερυθραία και οι μισοί περίπου Σομαλοί», εξηγεί η κ. Alexandra Segensedt, νομική σύμβουλος στον Ερυθρό Σταυρό.
Απαξ και εκδίδεται η απορριπτική απόφαση, διακόπτεται οποιαδήποτε βοήθεια και οι απορριφθέντες προορίζονται για τα κέντρα κράτησης και καλούνται να επιστρέψουν στη χώρα τους – είτε οικειοθελώς είτε με αποστολή επαναπροώθησης. «Εσχάτως έχει υπογραφεί διακρατική συμφωνία με το Αφγανιστάν για επαναπροωθήσεις», προσθέτει η κ. Segensedt, «κάτι που έχει εγείρει έντονες αντιπαραθέσεις, δεδομένου ότι το Αφγανιστάν δεν θεωρείται ασφαλής χώρα για τους Σουηδούς πολίτες». Παρά τις διαμαρτυρίες, πραγματοποιούνται επαναπροωθήσεις.
Περισσότερο πλήττονται νεαροί Αφγανοί, οι οποίοι εισήλθαν ως ανήλικοι στη Σουηδία, αναμένοντας την απόφαση από την Υπηρεσία Ασύλου ενηλικιώνονται και μετά λαμβάνουν την απορριπτική απάντηση. «Τα βράδια δεν μπορώ να κοιμηθώ από την αγωνία», λέει στην «Κ» ο ανήλικος Murin. Επειτα από δύο χρόνια προσπάθειας ενσωμάτωσης, η προοπτική επιστροφής σε μια χώρα που συχνά τους είναι άγνωστη (καθώς πολλοί έχουν γεννηθεί στο Αφγανιστάν αλλά μεγαλώσει στο Ιράν) ωθεί πολλούς στην αυτοκτονία. Σύμφωνα με το National Board of Health and Welfare, από το 2016 έως τώρα υπήρξαν 68 περιστατικά μεταξύ των νεαρών αιτούντων άσυλο.
«Ταυτόχρονα, υπολογίζουμε ότι περίπου 69.000 άτομα έχουν μεν απορριφθεί από την Υπηρεσία Ασύλου, αλλά εξακολουθούν να ζουν παράνομα στη χώρα, συνήθως ως φιλοξενούμενοι σε σπίτια Σουηδών», προσθέτει η επικεφαλής της Stockholm Stadmissionen. «Εχουν μόνον δικαίωμα περίθαλψης σε επείγουσες καταστάσεις και φοίτησης στο σχολείο οι ανήλικοι», διευκρινίζει. «Είναι, όμως, αόρατοι, δεν έχουν κανένα άλλο δικαίωμα», υπογραμμίζει η ίδια.