1. Ο Ερντογάν δεν θα είχε κερδίσει το δημοψήφισμα υπό κανονικές συνθήκες: Το δημοψήφισμα διεξήχθη σε μία χώρα που έχει κηρυχθεί εδώ και εννέα μήνες σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν φυλακιστεί ή απολυθεί, τα αντιπολιτευτικά ΜΜΕ είναι ανύπαρκτα και ο κρατικός μηχανισμός άσκησε έμμεση ή και ανοιχτή τρομοκρατία στους υποστηρικτές του «Οχι». Σε αυτά πρέπει να προστεθούν και οι καταγγελίες για νοθεία (άγνωστης εκτάσεως) την ημέρα του δημοψηφίσματος. Επομένως, είναι σαφές ότι η οριακή νίκη Ερντογάν οφείλεται αποκλειστικώς στις συνθήκες βίας, τρομοκρατίας και νοθείας που επέβαλε.
2. Ο Ερντογάν πέτυχε τον στόχο του και δεν θα αφήσει να τον αμφισβητήσουν: Ο Ερντογάν, όμως, κέρδισε τελικώς το δημοψήφισμα. Δεν πρόκειται περί πυρρείου νίκης. Ο Ερντογάν έχει αποδείξει ότι είναι και ρεαλιστής και αδίστακτος για να έχει τέτοιες ευαισθησίες. Από το 2004 είναι ο εκλεγμένος πρόεδρος της χώρας. Με το δημοψήφισμα σχεδόν αγγίζει τον στόχο του να αποκτήσει υπερεξουσίες. Ο επόμενος –δύσκολος– σκόπελος που έχει να περάσει, είναι οι προεδρικές εκλογές του 2019. Δεν πρόκειται να αφήσει τους αντιπάλους του να τον αμφισβητήσουν νομιμοποιημένα. Θα τους αντιμετωπίσει με την ευαισθησία οδοστρωτήρα απέναντι σε χαλικάκια.
3. Στην Τουρκία ουδέποτε υπήρξε δημοκρατία δυτικού τύπου: Τα δυτικά ΜΜΕ θρηνολογούν για τη δημοκρατική Τουρκία που χάνεται. Στην πραγματικότητα η Τουρκία είναι μία χώρα που οι δημοκρατικοί θεσμοί λειτουργούσαν καχεκτικά ή και υποτυπωδώς. Η Δικαιοσύνη, επί παραδείγματι, μέχρι το 2008 ελεγχόταν απολύτως από τους κεμαλικούς και έκτοτε από τους ισλαμιστές. Η μόνη σχετική περίοδος ελευθερίας και δημοκρατίας που γνώρισε η χώρα μετά το 1923 ήταν η πρώτη δεκαετία της διακυβερνήσεως Ερντογάν (που τελείωσε το 2013 με τις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί). Εδώ και καιρό η Τουρκία έχει επιστρέψει στη συνήθη κατάσταση περιορισμένης/ελεγχόμενης δημοκρατίας.
4. Το θεσμικό αντίβαρο και ο πεφωτισμένος ηγέτης: Ο Ερντογάν ενταφιάζει ένα πολιτικό σύστημα που ξεκίνησε το 1946. Χαρακτηριζόταν από (συνήθως αδύναμες) κυβερνήσεις που είχαν ως θεσμικό αντίβαρο τον στρατό. Η δύναμη του στρατού βασιζόταν στο άρθρο 34 του κανονισμού εσωτερικής του λειτουργίας που εξεδόθη το 1935. Ερμηνεύθηκε ότι παρείχε στους στρατιωτικούς το δικαίωμα να παρεμβαίνουν όποτε έκριναν ότι οι πολιτικές συνθήκες απειλούσαν να αποσταθεροποιήσουν το καθεστώς. Το άρθρο 34 καταργήθηκε το 2013. Ο Ερντογάν δημιουργεί ένα ισχυρότατο εκτελεστικό σύστημα εξουσίας. Για να λειτουργήσει προς όφελος της χώρας χρειάζεται έναν πεφωτισμένο ηγέτη διότι θεσμικά αντίβαρα πλέον δεν υπάρχουν.
5. Η Τουρκία βαδίζει προς μία ειδική σχέση με την Ε.Ε.: Η ενταξιακή πορεία της γείτονος προς την Ε.Ε.τελείωσε με το περυσινό Brexit. Η Τουρκία, όμως, είναι πολύ σημαντική για την Ευρώπη για να αφεθεί απλώς στη μοίρα της. Μία ειδική σχέση θα ικανοποιούσε αφενός την Τουρκία που θέλει να πάρει ό,τι μπορεί από την Ε.Ε., χωρίς όμως να αλλάξει. Αφετέρου βολεύει και την Ε.Ε. που ουδέποτε ήθελε να δει την Τουρκία στους κόλπους της. Οι όροι της ειδικής σχέσεως θα διαμορφωθούν την αμέσως επόμενη περίοδο (τώρα ζούμε τη φάση των εκατέρωθεν βρυχηθμών). Η Ελλάδα καλείται να έχει άποψη για τα «καρότα και τα μαστίγια» που θα περιέχει αυτή η νέα σχέση.
6. Οι σχέσεις Ελλάδος-Τουρκίας δεν θα αλλάξουν δραματικά: Η ισλαμική ηγεσία έχει αποδεχθεί και ενσωματώσει τις διεκδικήσεις που πρωτοέθεσε το κεμαλικό κατεστημένο μετά το 1974 έναντι της Ελλάδος. Υπ’ αυτή την έννοια τα πράγματα θα παραμείνουν δύσκολα αλλά διαχειρίσιμα. Λόγω άμεσης γειτνιάσεως η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να σχολιάζει την εσωτερική κατάσταση της Τουρκίας. Για το σημαντικό τμήμα της τουρκικής κοινωνίας που αντιτίθεται στον Ερντογάν, η Ελλάδα πρέπει να συνεχίσει αυτό που ήταν πάντα: η πρώτη γειτονική χώρα που επικρατούν οι ευρωπαϊκές συνθήκες προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η δικαστική αντιμετώπιση της υποθέσεως των 8 Τούρκων αξιωματικών δείχνει τον δρόμο. Εσωτερικό μας πρόβλημα είναι η ανεύρεση μιας νέας στρατηγικής έναντι της Τουρκίας καθ’ ότι η στρατηγική για τον σταδιακό εξευρωπαϊσμό της, ετελεύτησε τον βίο.
7. Η ένταση μεταφέρεται στην ανατολική Μεσόγειο: Η ερευνητική δραστηριότητα πετρελαϊκών κολοσσών εντός της κυπριακής ΑΟΖ τους επόμενους μήνες απειλεί ευθέως τα στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο. Εάν βρεθούν σημαντικά κοιτάσματα, αλλάζει η ανισορροπία ισχύος υπέρ της Τουρκίας και διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για δίκαιη λύση του Κυπριακού. Εκεί θα επικεντρωθεί το τουρκικό ενδιαφέρον. Θα χρειαστεί σθένος από την κυπριακή ηγεσία.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.