Η Αγιά Σοφιά βρίσκεται πάντοτε στο επίκεντρο της προσοχής της τουρκικής ηγεσίας αναφορικά με την προσπάθεια του κυβερνώντος κόμματος να στείλει το επικοινωνιακό μήνυμα στην τουρκική κοινωνία για το μονοπάτι του πολιτικού Ισλάμ στο οποίο έχει βάλει ο Τούρκος πρόεδρος εδώ και μερικά χρόνια και θέλει να αφήσει παρακαταθήκη για το πολιτικό μέλλον του λαού του και της ευρύτερης περιοχής. Σε προηγούμενο άρθρο του γράφοντος (Η Αγιά Σοφιά και ο Διάλογος των Πολιτισμών, 2/12/2013, Καθημερινή) έχουν ήδη παρατεθεί οι κύριες παράμετροι του ζητήματος της Αγιάς Σοφιάς σε σχέση με την διαδικασία επανισλαμοποίησης της πολιτικής ζωής της Τουρκίας. Αυτό που έχει αλλάξει από τότε είναι η πλήρης επικράτηση του Ρετζέπ Ταγίπ Έρντοαν στην πολιτική σκηνή της χώρας του με σκοπό το 2023 η γειτονική χώρα να ολοκληρώσει το διάλυμα ενός αιώνα εκκοσμίκευσης. Ποια είναι τα επόμενα βήματα, λοιπόν;
Η Αγιά Σοφιά είναι μέρος της πολιτιστικής διπλωματίας της Τουρκίας στις εξωτερικές της σχέσεις και κινείται μεταξύ ήπιας και κανονικής ισχύος. Αναφορικά με την ήπια ισχύ του θέματος, το μνημείο ανήκει στον κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ και αποτελεί μουσείο από το 1935. Η Τουρκία ως μέλος της ΟΥΝΕΣΚΟ έχει υπογράψει τις νομικές εκείνες παραμέτρους που διέπουν την λειτουργία των μνημείων της ΟΥΝΕΣΚΟ, παράμετροι που δημιουργούν δικαιώματα και υποχρεώσεις στην Άγκυρα στο πλαίσιο πάντοτε της πολιτικής αμοιβαιότητας με τα άλλα κράτη-μέλη του ΟΗΕ. Για την Άγκυρα η Αγιά Σοφιά είναι μορφή ήπιας ισχύος με δυνατές παραμέτρους αλλά όχι τόσο, όταν η ήπια ισχύς της πρόκειται να συγκρουσθεί με την πολιτική βούληση της τουρκικής κυβέρνησης την βασιζόμενη στην κανονική ισχύ της Τουρκίας.
Από την στιγμή που η Τουρκία έχει τεθεί σε πορεία πολιτικής επανισλαμοποίησης τα διάφορα θρησκευτικά και πολιτικά αρχιτεκτονήματα που μετατράπηκαν σε μουσεία τον καιρό της εκκοσμίκευσης από τους Κεμαλικούς, καλούνται τώρα από το πολιτικό Ισλάμ να επανέλθουν στο status quo ante, δηλ. στην πλήρη θρησκευτική τους διάσταση και λειτουργία βάσει του ισλαμικού νόμου και παράδοσης. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν θα αποτελέσει έκπληξη, εάν εκτός από την Αγιά Σοφιά πάψει να είναι μουσείο και το ανάκτορο Τοπ Καπί κατά το πρότυπο του ανακτόρου Ντολμά Μπαχτσέ. Είναι προφανές ότι η σταδιακά πλήρης επαναχρησιμοποίηση αυτών των αρχιτεκτονημάτων αποσκοπεί σε διάφορους στόχους, ανάμεσα στους οποίους και την επαναφορά της Κωνσταντινούπολης στο επίπεδο της πρωτεύουσας του ισλαμο-τουρκικής δημοκρατίας ή σουλτανάτου στο προσεχές μέλλον, πιθανόν πριν το 2023.
Σε ό,τι αφορά την κανονική ισχύ της Τουρκίας και την προοπτική της γείτονος επί του θέματος, η Αγιά Σοφιά αποτελεί, κατά την Άγκυρα, εσωτερικό θέμα της Τουρκίας και η τουρκική κυβέρνηση είναι σε θέση να πράξει εκείνο που είναι σύμφωνο με το εθνικό συμφέρον της χώρας, ακόμη και αν χρειασθεί να συγκρουσθεί σε πλαίσιο ήπιας ή και κανονικής ισχύος στην εξωτερική της πολιτική. Εκμεταλλευόμενη η Άγκυρα την κανονική της ισχύ σε γεωπολιτικό επίπεδο φαίνεται αποφασισμένη να συγκρουσθεί με την Δύση για την κατάργηση του χαρακτήρα της Αγιάς Σοφιάς ως μουσείου και την μετατροπή της σε τέμενος. Σε αυτή την φάση αναμένεται να χρησιμοποιήσει την Αγιά Σοφιά ως διαπραγματευτικό χαρτί στην διπλωματική κονίστρα για το κουρδικό και άλλα γεωπολιτικά θέματα που απασχολούν την γείτονα. Αν και η Ρωσία είναι η μόνη χώρα της οποίας η κανονική και ήπια ισχύς μπορεί να αποτρέψει την Άγκυρα από το να καταργήσει τον μουσειακό χαρακτήρα της Αγιάς Σοφιάς, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, εφόσον το επιτρέψουν οι συνθήκες κανονικής ισχύος σε περιφερειακό επίπεδο, η Τουρκία θα ρίξει όλο το γεωπολιτικό της μέγεθος ώστε η κανονική της ισχύ να επικρατήσει της ήπιας ισχύος που διέπει τον μουσειακό χαρακτήρα της Αγιάς Σοφιάς. Η Τουρκία επανήλθε στο ισλαμικό μονοπάτι της ιστορίας της.
*Υπεύθυνος Ερευνητικού Προγράμματος Μέσης Ανατολής – ΕΛΙΑΜΕΠ