Στις 17 Δεκεμβρίου του 1862, ενώ εμαίνετο ο αμερικανικός εμφύλιος, ο στρατηγός της Ενωσης (των Βορείων) και μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ Οδυσσέας Γκραντ εξέδωσε τη διαταγή υπ. αριθ. 11, με την οποία κατηγορούσε τους Εβραίους «ως τάξη» («as a class») ότι επιδίδονται σε λαθρεμπόριο και διέταζε την εκδίωξή τους εντός 24 ωρών από την περιοχή υπό τη δικαιοδοσία του – ένα μεγάλο μέρος των κεντρικών νοτίων πολιτειών. Η διαταγή εκτελέστηκε, στον βαθμό που αυτό ήταν εφικτό σε εμπόλεμη ζώνη. Δεν είναι γνωστό πόσοι Εβραίοι εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Σε μία τουλάχιστον περίπτωση, στο Παντουκά του Κεντάκι, 30 οικογένειες εκδιώχθηκαν, αφήνοντας πίσω τις περιουσίες τους που λεηλατήθηκαν.
Ο επιχειρηματίας Σέζαρ Κάσκελ τηλεγράφησε στον πρόεδρο Αβραάμ Λίνκολν κι έγινε δεκτός στον Λευκό Οίκο ως εκπρόσωπος της εβραϊκής κοινότητας του Παντουκά. Η ιστορία –ή, ίσως, ο αστικός μύθος– αναφέρει πως η συζήτηση διεξήχθη με βιβλικούς όρους: «Ωστε τα τέκνα του Ισραήλ εκδιώχθηκαν από τη γη Χαναάν;», ρώτησε ο πρόεδρος. «Ναι», απάντησε ο Κάσκελ, «γι’ αυτό ήρθαμε να ζητήσουμε την προστασία του πατέρα μας Αβραάμ». Ο Λίνκολν, όντως, φρόντισε να ανακληθεί η διαταγή.
Μπορεί το περίεργο αυτό συμβάν να μη συγκρίνεται σε έκταση ή σε αγριότητα με τις σφαγές Εβραίων στην Ευρώπη, παραμένει ωστόσο ένα επεισόδιο με χαρακτηριστικά αντισημιτισμού: η ευθύνη για το λαθρεμπόριο αποδίδεται συλλογικά στους Εβραίους, οι οποίοι εκδιώκονται από τις εστίες τους με συνοπτικές διαδικασίες και σε ελάχιστο χρόνο. Ο Γκραντ έμελλε να μετανιώσει για τη διαταγή υπ. αριθ. 11: όταν εξελέγη πρόεδρος το 1868, διακήρυξε δημοσίως ότι «δεν αντιμετωπίζει τους Εβραίους ως ιδιαίτερη φυλή» και ότι «δεν έχει την παραμικρή προκατάληψη εναντίον οποιασδήποτε φυλής, αλλά πιστεύει πως ο κάθε άνθρωπος πρέπει να κρίνεται ατομικά». Στην κυβέρνησή του ο Γκραντ διόρισε τους περισσότερους Εβραίους από κάθε προηγούμενο πρόεδρο αλλά και εκτός ΗΠΑ υπερασπίστηκε τους Εβραίους, όπως στην περίπτωση των πογκρόμ της Ρουμανίας.
Από την όλη πολιτική πορεία του Γκραντ φαίνεται πως η μεταμέλειά του, εκτός από πολιτικά αναγκαία, ήταν και ειλικρινής. Τι τον ώθησε στη διάρκεια του Εμφυλίου να κάνει το δικό του μικρό πογκρόμ, γράφοντας έτσι ένα μελανό κεφάλαιο στην αμερικανική ιστορία; Το λαθρεμπόριο, στο οποίο αναφέρεται στην επίμαχη διαταγή του, αφορά την παράνομη διακίνηση του βαμβακιού στις εμπόλεμες περιοχές. Το βαμβάκι ήταν το σημαντικότερο προϊόν των πεδιάδων του Νότου. Υπήρχε μεγάλη ζήτηση, τόσο στις βιομηχανικά ανεπτυγμένες πολιτείες του Βορρά των ΗΠΑ όσο και στο εξωτερικό, η δε εκτεταμένη χρήση σκλάβων –ας θυμηθούμε εδώ το «Cotton fields» του Λιντ Μπέλι και πολλά άλλα μπλουζ– εγγυάτο το χαμηλό κόστος της παραγωγής· στην οικονομική διάσταση της δουλείας, εξάλλου, πρέπει να αναζητηθεί και το πραγματικό αίτιο του Εμφυλίου.
Πατήρ και υιός
Η πώληση βαμβακιού στον Βορρά, και μάλιστα σε τιμές ιδιαίτερα υψηλές, λόγω του πολέμου, προκαλούσε τουλάχιστον αμηχανία στους Βορείους, δεδομένου ότι ακριβώς από τα κέρδη αυτά χρηματοδοτούσαν τον πόλεμο οι Νότιοι. Το επεισόδιο όμως που μάλλον έκανε έξαλλο τον στρατηγό Γκραντ ήταν η άφιξη του πατέρα του στο μέτωπο, στις αρχές Δεκεμβρίου· ο 68χρονος Τζέσε Γκραντ ήθελε να εξασφαλίσει από τον στρατηγό-γιο άδεια προκειμένου να κάνει εμπόριο βαμβακιού με τους Νοτίους, ως εκπρόσωπος μιας κλωστοϋφαντουργίας του Σινσινάτι που ανήκε σε Εβραίους. Ο Οδυσσέας Γκραντ, ούτως ή άλλως, δεν τα πήγαινε πολύ καλά με τον μπαμπά του· του ήρθε κι αυτό, μέσα στον χαμό του πολέμου, και την πλήρωσαν οι Εβραίοι του Κεντάκι.
* Ο Γιώργος Τσακνιάς είναι ιστορικός.