Τα Χριστούγεννα, είτε εντός είτε εκτός ναών, σημαίνουν την επανεκκίνηση του κύκλου της ζωής – πεπερασμένης για όσο ζούμε, άπειρης για το «μετά». Μεταξύ αυτού του διπόλου, μεταξύ του μεγαλείου του θεϊκού στοιχείου και της ταπεινότητας του ανθρώπου ενώπιόν του, η σύγχρονη αρχιτεκτονική των ναών, η ναοδομία, επιχειρεί να χτίσει ένα καταφύγιο και να παραδώσει στις κοινότητες των πιστών χώρους όπου το ανθρώπινο συναντάται με το θείο.
Τέσσερις χριστιανικοί ναοί, σε διάφορα σημεία του κόσμου, παραδόθηκαν στις οικείες κοινότητες μέσα στο 2017, έχοντας κατά νου τρία στοιχεία: το μεγαλείο του θείου, το ταπεινό του ανθρώπινου και τις κατακτήσεις τις αρχιτεκτονικής. Σε Δύση και Ανατολή, η ναοδομία, διατηρώντας τα χαρακτηριστικά του ναού στο κέλυφος, καταδεικνύει τη σχεδιαστική ανάγκη για σύμπλευση και των ναών με τις νέες πόλεις, όπως εκείνες διαμορφώνονται από αρχιτέκτονες και πολεοδόμους, με βασικές αρχές, πέραν του καινοτόμου σχεδιασμού, την απλότητα που επιβάλλει το θείο και μετέρχεται το ανθρώπινο, αλλά και τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος. Οι ναοί σε Δύση και Ανατολή μετατρέπονται σε αδιάσπαστα τμήματα της σύγχρονης αστικής ανάπτυξης, υποχωρώντας στην «υποχρέωση» να αποτελούν επιβλητικές, εξωανθρώπινες κατασκευές.
Οταν του ανατέθηκε να κτίσει έναν ναό στη Villa Cura Brochero στην Κόρντομπα της Αργεντινής, ο Αργεντινός αρχιτέκτων Φεντερίκο Οτσόα είχε μια μεγάλη απορία : «Πώς να κτίσεις έναν ναό προς τιμήν ενός αγίου χωρίς να περιπέσεις σε κυριολεκτικές αναμνήσεις;». Ο άγιος, όμως, αυτός είχε μία επιπλέον ιδιαιτερότητα: ήταν ο πρώτος Αργεντινός άγιος. Ο ναός του Αγίου Πατρός Μπροσέρο κατασκευάστηκε με κύριο γνώμονα ένα βασικό χαρακτηριστικό του αγίου, που αφοσιώθηκε στην κοινωνική ανάπτυξη του ποιμνίου του: εργάστηκε με τα πόδια του στο χώμα και τα μάτια του στον ουρανό. Με αυτό ως πυξίδα, ο Φεντερίκο Οτσόα, όπως λέει ο ίδιος, κατασκεύασε «το εκκλησάκι ώστε ν’ αναδύεται από τη γη με ρομβοειδή μορφή, καταλήγοντας σε μια κορυφή που σημαδεύει τον ουρανό». Επίσης, αξίζει να αναφέρουμε ότι για την ολοκλήρωση του ιερού κτίσματος εργάστηκαν ντόπιοι οικοδόμοι, ενώ τα παραδοσιακά υλικά του πηλού, του άχυρου και του ξύλου αντικαταστάθηκαν από σκυρόδεμα, χάλυβα και αλουμίνιο.
Στην Τσεχία
Το Σαζόβιτσε της Τσεχίας μπορεί να είναι υπερήφανο για τον ναό του Αγίου Βένσεσλας, που σχεδίασε και υλοποίησε το μοραβικό γραφείο Atelier Stepan. Φέτος, οι πιστοί θα μπορέσουν να υποδεχθούν τον υιό της Μαρίας σε έναν ιερό χώρο, τον οποίο αποζητούν ήδη από το Μεσοπόλεμο. «Ο ναός πρέπει να συνομιλεί με το πνεύμα των ανθρώπων, είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα. Είναι η αντανάκλαση του θεϊκού στον όγκο, στον καθορισμένο χώρο και σε κάτι που βρίσκεται πέρα από τους τοίχους», λένε οι αρχιτέκτονες του Atelier Stepan για τη ροτόντα που χτίστηκε με βάση εκείνη που βρίσκεται στον Καθεδρικό της Πράγας και η οποία αποτελεί ανακατασκευή της ροτόντας που είχε χτίσει ο Αγιος Βένσεσλας τον 10ο αιώνα. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή ναοδομία και τη φορτωμένη διακόσμηση, ο ναός του Σαζόβιτσε είναι μινιμαλιστικός, εξυπηρετώντας την ανάγκη για γαλήνη και διαλογισμό, λειτουργώντας ως «γέφυρα» με το θείο και τον εαυτό μας.
«Ιερές» κατασκευές πολλαπλών χρήσεων σε Μαλάουι και Κίνα
Στην Τσιμπάμπα του Μαλάουι, φέτος, παραδόθηκε ένα κτίσμα για πρώτη φορά στην ύπαιθρο, το οποίο θα χρησιμοποιείται ως ναός και ως χώρος συγκέντρωσης της κοινότητας του χωριού. Η αρχιτεκτονική πρωτοβουλία Architecture for a Change σχεδίασε και υλοποίησε το έργο, με βασική αρχή ότι αυτός ο χώρος είναι αναγκαίος κυρίως διότι η κοινότητα πρέπει να συγκεντρώνεται συχνά για να συζητεί τρόπους αντιμετώπισης της πείνας, της δίψας, των επιθέσεων – και, ταυτόχρονα, να μπορεί να προσεύχεται. Στόχος ήταν να σχεδιαστεί ένα κτίριο, το οποίο θα μπορούσε να κατασκευαστεί από τους γηγενείς χτίστες, οι οποίοι θα χρησιμοποιούσαν ντόπια οικοδομικά υλικά. Το δεύτερο που είχαν κατά νου ήταν ότι έπρεπε να δημιουργηθεί ένα κυλινδρικό κτίριο, διότι αυτό το σχήμα αντιπροσωπεύει την έννοια της ασφάλειας και της προστασίας για τους κατοίκους της Τσιμπάμπα. Οπερ και εγένετο… Ουσιαστικά, το κτίριο είναι ένας κύλινδρος, με τρεις κατασκευές κολλητά σε τρία σημεία του, ώστε να σχηματίζουν το σχήμα του σταυρού. Το κτίσμα διαθέτει φουαγιέ και φυσικό εξαερισμό. Το κυκλικό σχήμα του κτιρίου είναι ό,τι πρέπει για την ακουστική του.
Στην Κίνα, έπειτα από προσπάθειες ετών, η χριστιανική κοινότητα της πόλης Jixi μπορεί να προσεύχεται, ελεύθερα και με ασφάλεια, σε έναν χώρο όπου η σύγχρονη αρχιτεκτονική συνάντησε τη διαχρονική ανάγκη του ανθρώπου για θρησκευτική πίστη. Ο Κινέζος αρχιτέκτονας Xing Di παρέδωσε φέτος τον Ναό του Χριστού, σε μια πόλη βιομηχανική και εργατική, άμεσα συνδεδεμένη με τις κινεζικές θρησκευτικές συνήθειες και φτωχή – αξίζει να σημειωθεί ότι τα έξοδα κάλυψαν τα περίπου 1.000 μέλη της τοπικής χριστιανικής κοινότητας. Κι όμως, παρά τα διαρκή προβλήματα που ανέκυπταν, ο τριγωνικός Ναός του Χριστού σεβάστηκε το θείο αλλά και το οικονομικό, κοινωνικό και οικοδομικό τοπίο, την ίδια στιγμή που δεν θέλησε να «ξεπεράσει» σε όγκο και βάρος τους ναούς των υπολοίπων παραδοσιακών θρησκειών της Κίνας.
Στα χαρτιά…
Ενας ναός, όμως, θα μείνει στα χαρτιά, που αποτελεί εξαίσιο δείγμα της σύγχρονης ναοδομίας στις βόρειες χώρες. Στην πόλη Ιλιβιέσκα της Φινλανδίας, το γραφείο AOR, από το Ελσίνκι, ήρθε τρίτο στον ανοικτό διαγωνισμό για την ανακατασκευή ενός χριστιανικού ναού με σκοπό να «αναβιώσει τον ιστορικό ρόλο της εκκλησίας ως κυρίαρχου κτιρίου στο τοπίο του ποταμού Καλαγιόκι». Η εκκλησία θα λειτουργούσε ως γέφυρα ανάμεσα στις δύο όχθες το ποταμού, συντονιζόμενη με την ακολουθία των υφιστάμενων γεφυρών της πόλης. Με ελεύθερη πρόσβαση για όλους, ο ναός θα διέθετε αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για συναντήσεις, για σεμινάρια, αλλά και για προσφορά φαγητού στους ηλικιωμένους. Ο τρόπος που σχεδιάστηκε ο ναός δίνει τη δυνατότητα στον πιστό να συνδέσει την περατότητα του ανθρώπου με την ανεξάντλητη ροή του ποταμού, τη ροή της ζωής, «εδώ» και «αλλού».