Χωρίς προειδοποίηση, χωρίς αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς εμφανή οργανωτική δομή, μερικές χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στις 28 Δεκεμβρίου στην πόλη Μάσαντ του Ιράν, τη δεύτερη μεγαλύτερη της χώρας, φωνάζοντας αντικυβερνητικά συνθήματα. Το βίντεο της διαδήλωσης κυκλοφόρησε ευρέως και, σε σύντομο χρονικό διάστημα, χιλιάδες άνθρωποι κατέβηκαν στους δρόμους δεκάδων πόλεων της χώρας. Η είδηση προκάλεσε κύματα χαράς στην Ουάσιγκτον, με τον Αμερικανό πρόεδρο Τραμπ να εκφράζει «σεβασμό» προς τους διαδηλωτές και την εκπρόσωπο των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, Νίκι Χέιλι, να αναγγέλλει ότι θα θέσει το ζήτημα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ιδιαίτερα το κομμάτι του αμερικανικού κατεστημένου που έχει ζητήσει κατ’ επανάληψη τον βομβαρδισμό της χώρας, επέδειξε συγκινητική ευαισθησία στα ανθρώπινα δικαιώματα των Ιρανών ζητώντας να διακοπεί κάθε εμπορική σχέση με τη χώρα μέχρι να κατοχυρωθούν οι πολιτικές ελευθερίες.
Οσο ο αριθμός των θυμάτων ανέβαινε, τόσο εντείνονταν οι πιέσεις προς δυτικές εταιρείες όπως η Boeing, η Total και η Shell να αποσυρθούν από συμφωνίες δισεκατομμυρίων με την Τεχεράνη. Οι προϋπάρχουσες πιέσεις προς την Ευρώπη να «παγώσει» τις σχέσεις της με το Ιράν εντάθηκαν, υποχρεώνοντας τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν να υπογραμμίσει ότι τα βήματα αυτά δεν είναι παρά προθάλαμος πολέμου, στον οποίο η Γαλλία δεν είναι διατεθειμένη να εισέλθει.
Διατήρηση ψυχραιμίας
Γνωρίζουμε πολύ λίγα για τις δεκάδες διαδηλώσεις, προκειμένου να γίνει σαφές πόσοι από τους 22 ανθρώπους που είχαν πέσει νεκροί έως την Πέμπτη ήταν απλοί διαδηλωτές και πόσοι συμμετείχαν σε απόπειρες κατάληψης αστυνομικών τμημάτων και εμπρησμού θεολογικών σχολείων, όπως ισχυρίζεται η κυβέρνηση. Το βέβαιο είναι ότι εναντίον των πολιτών δεν έχει κινηθεί το σύνολο των ιρανικών μηχανισμών καταστολής, ότι δηλαδή η Τεχεράνη δεν έχει διαπράξει τα σφάλματα του Καντάφι στη Λιβύη ή του Ασαντ στη Συρία, που έχασαν την ψυχραιμία τους διατάσσοντας μαχητικά αεροσκάφη να σαρώσουν από αέρος με τα πολυβόλα μάζες διαδηλωτών.
Είναι επίσης σαφές ότι οι διαδηλώσεις αυτές διαφέρουν ουσιαστικά από τη γιγάντια κινητοποίηση του 2009 («πράσινο κίνημα») η οποία ήταν υπόθεση κυρίως της Τεχεράνης. Οι σημερινοί διαδηλωτές είναι κυρίως φτωχοί κάτοικοι ξεχασμένων πόλεων της υπαίθρου, όχι μεσαία στρώματα των μεγάλων πόλεων όπως αυτά που τάχθηκαν μαζικά υπέρ των μεταρρυθμιστικών ανοιγμάτων προς τη Δύση το 2009. Το γεγονός ότι οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν στη συντηρητική Μάσαντ, προπύργιο του θρησκευτικού κατεστημένου, καθώς και στην ιερή πόλη Κομ, ενισχύει τη θεωρία σύμφωνα με την οποία τις οργάνωσε το συντηρητικό ιερατείο ώστε να υποσκάψει τη θέση του μεταρρυθμιστή προέδρου Χασάν Ροχανί. Μέλη του ιερατείου εξέφρασαν την απογοήτευσή τους για την τροπή που πήραν οι κινητοποιήσεις, αφού οι διαδηλωτές ζητούν να σαρωθεί το σύνολο του κατεστημένου, δηλαδή και ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης της χώρας, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Από τις λιγοστές πληροφορίες που διαθέτουμε, οι κινητοποιήσεις μοιάζουν περισσότερο με αντισυστημικό ξέσπασμα λαϊκής οργής που συσσωρεύθηκε εξαιτίας οικονομικών δυσκολιών και λιγότερο με οργανωμένο κίνημα με σαφείς στόχους, δομή και ηγετικές φυσιογνωμίες.
Λίγες ημέρες πριν ξεσπάσουν οι διαδηλώσεις, ο Ροχανί παρουσίασε τον προϋπολογισμό του νέου έτους (που στο Ιράν ξεκινά τον Μάρτιο), στον οποίο περιλαμβάνονται δραστικές περικοπές κοινωνικών επιδομάτων και κρατικών επιδοτήσεων στα καύσιμα. Στον ίδιο προϋπολογισμό, ο Ροχανί αποκάλυψε για πρώτη φορά πόσα χρήματα διοχετεύονται σε πλειάδα θρησκευτικών ιδρυμάτων, προξενώντας την οργή των κληρικών, που απάντησαν με τις διαδηλώσεις, αλλά και την οργή του κόσμου κατά των θεσμών της Ισλαμικής Δημοκρατίας, που συνέβαλε ώστε αυτές να φύγουν εκτός ελέγχου.
Στις ΗΠΑ, ο Τραμπ απέδειξε με την εκλογή του ότι γνωρίζει πώς να επωφελείται πολιτικά από τη δυσαρέσκεια των ανθρώπων της υπαίθρου, που βλέπουν το χάσμα των συνθηκών της δικής τους ζωής με τις συνθήκες στις πόλεις να μεγαλώνει. Τηρουμένων των αναλογιών, την ίδια δυσαρέσκεια προσπαθεί να εκμεταλλευθεί τώρα και στο Ιράν. Ακολουθώντας τον, οι Ιρανοί θα κερδίσουν ακόμη λιγότερα απ’ όσα κέρδισαν οι προδομένοι ψηφοφόροι του.
«Ενοπλη εξέγερση ώς τον Φεβρουάριο»
Πολύ πριν παρουσιαστεί η ευκαιρία των διαδηλώσεων στο Ιράν, ο Αμερικανός πρόεδρος επεδίωκε την αποσταθεροποίηση της χώρας, σε συνεργασία με το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία. Το Ισραήλ εκλαμβάνει την πρόσφατη ενίσχυση του Ιράν σε περιφερειακό επίπεδο ως θανάσιμη απειλή, ενώ η Σαουδική Αραβία έχει εγκαταλείψει την προσεκτική πολιτική των περασμένων ετών, με τον διάδοχο του θρόνου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν να υπόσχεται ανοικτά να φέρει «τον πόλεμο στην Τεχεράνη». Την Πέμπτη, ο γενικός εισαγγελέας του Ιράν, Μοχάμαντ Τζαφάρ Μονταζερί, υποστήριξε ότι οι διαδηλώσεις υποκινήθηκαν από συγκεκριμένο αξιωματούχο της CIA, ο οποίος με τη στήριξη του Ισραήλ, της Σαουδικής Αραβίας και Ιρανών της διασποράς είχε προετοιμαστεί για διάφορα σενάρια, μεταξύ αυτών για διαμαρτυρίες εναντίον της ανόδου των τιμών. Ο Μονταζερί υποστήριξε πως η CIA σκοπεύει να μετατρέψει τις διαδηλώσεις σε ένοπλη εξέγερση έως τα μέσα Φεβρουαρίου.
Το σενάριο των εξεγέρσεων, που αντλούν δύναμη από υπαρκτά προβλήματα και υποκινούνται για την επίτευξη γεωπολιτικών στόχων, έχει παιχτεί κατ’ επανάληψιν στην ευρύτερη περιοχή, μένει όμως να αποδειχθεί αν έχει την παραμικρή προοπτική σε μια χώρα όπως το Ιράν.
Το βέβαιο είναι ότι στα διαλείμματα ανάμεσα στους διθυράμβους προς κυβερνήσεις που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτές του Καΐρου, του Ριάντ και της Μανίλας, ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ θα σφίξει στον μέγιστο δυνατό βαθμό την πίεση γύρω από το Ιράν. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πλατιές αρμοδιότητες να υποχρεώσουν αυτούς που βιαιοπραγούν εις βάρος του ιρανικού λαού, τον λογοκρίνουν ή τον κλέβουν να λογοδοτήσουν», ανακοίνωσε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ. «Στα θύματα λέμε: δεν θα σας ξεχάσουμε».
Σε λίγες ημέρες, ο Τραμπ θα κληθεί να λάβει αποφάσεις για το μέλλον της συμφωνίας πυρηνικής συνεργασίας που είχε υπογράψει ο προκάτοχός του Μπαράκ Ομπάμα με την κυβέρνηση Ροχανί. Ο Τραμπ έχει ανακοινώσει ότι σκοπεύει να αποσυρθεί από τη συμφωνία, αλλά δεν το έχει κάνει λόγω αντιστάσεων από το εσωτερικό του αμερικανικού κατεστημένου, τμήματα του οποίου υποστηρίζουν ότι η απόσυρση θα ήταν ολέθριο λάθος.
Αν οι ΗΠΑ αποχωρήσουν από τη συμφωνία, το πιθανότερο είναι ότι η Τεχεράνη θα ξεκινήσει εκ νέου το πυρηνικό της πρόγραμμα, εξέλιξη που θα ενισχύσει όσους πιέζουν για έναν ακόμη πόλεμο, με ολέθριες συνέπειες για την περιοχή. Είναι η πτέρυγα που εδώ και χρόνια πρεσβεύει ότι «η Βαγδάτη ήταν η αρχή, οι πραγματικοί άνδρες πάνε στην Τεχεράνη» και η οποία, μέχρι σήμερα, δεν είχε, ευτυχώς, τη δυνατότητα να μετρήσει τον ανδρισμό της με γνώμονα την πραγματικότητα.