Τον Μάιο του 1961 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι εκφωνεί μια ιστορική ομιλία στην οποία εξαγγέλλει την κατάκτηση της Σελήνης από τον άνθρωπο. Βρισκόμαστε στα μέσα περίπου της διαστημικής κούρσας μεταξύ της Αμερικής και της Ρωσίας και λίγο νωρίτερα ο Αμερικανός Αλαν Σέπαρντ «διαδέχθηκε» τον Σοβιετικό Γιούρι Γκαγκάριν σε μια πτήση εντός της τροχιάς της Γης. Η δεκάχρονη τότε Μάρσα Ιβινς παρακολουθούσε στην ασπρόμαυρη τηλεόραση του σχολείου της, στη Βαλτιμόρη του Μέριλαντ, μία προς μία τις διαστημικές εκτοξεύσεις σε μια δεκαετία που έληξε με τα πρώτα βήματα του Νιλ Αρμστρονγκ στην επιφάνεια της Σελήνης. Η Μάρσα ήξερε από τότε ότι για εκείνη η Γη ήταν μόνο η αφετηρία.
«Είμαι από αυτούς τους ανθρώπους που ήθελαν να πάνε στο Διάστημα από μικροί», μας λέει σήμερα η 67χρονη βετεράνος αστροναύτης. Κάθε εκτόξευση, κάθε προσγείωση, κάθε περίπατος στο Διάστημα των ηρωικών αστροναυτών μεταδιδόταν μέσω της τηλεόρασης σε όλη την Αμερική, σε όλο τον κόσμο. «Στο σχολείο σταματούσαμε το μάθημα και καθόμασταν όλοι μαζί μπροστά από την οθόνη. Ετσι ξεκίνησε το ενδιαφέρον μου για το Διάστημα. Ηθελα να πετάξω στο Διάστημα ή αν δεν μπορούσα, τουλάχιστον να γίνω μέρος του διαστημικού προγράμματος», μας λέει. Και όχι μόνο έγινε στέλεχος της NASA, αλλά συμμετείχε σε πέντε διαστημικές αποστολές καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, ζώντας για συνολικά 55 μέρες σε μηδενική βαρύτητα. Η Μάρσα Ιβινς αποσύρθηκε από τη NASA το 2010 και σήμερα δίνει διαλέξεις και παρέχει συμβουλές, όπως έκανε στην ταινία «Interstellar», ενώ αύριο θα βρίσκεται στην Αθήνα για να μιλήσει στο Ιδρυμα Ευγενίδου για την εμπειρία της.
Δύσκολος ο ύπνος
«Τα πάντα επιπλέουν εκεί επάνω», λέει. Ενας ενήλικας πρέπει να μάθει να κάνει πολλά πράγματα από την αρχή, από το να βουρτσίζει τα δόντια του μέχρι να κοιμηθεί, που όσο και αν φαίνεται περίεργο είναι ένα από τα δυσκολότερα πράγματα στο Διάστημα. «Η βαρύτητα κρατάει σταθερή τη σπονδυλική στήλη και αυτό μας αρέσει. Οταν φύγει η βαρύτητα νιώθεις ότι ψηλώνεις επειδή οι μύες και τα κόκαλα τεντώνονται. Είναι ωραίο το συναίσθημα αλλά όχι για πολύ. Αποκτάς έναν πόνο στη μέση που σε αναγκάζει να κοιμάσαι σε εμβρυακή στάση με το κεφάλι σου δεμένο για να είναι σταθερός ο αυχένας», μας λέει περιγράφοντας με τα χέρια της δεσίματα και κόμπους που πρέπει να κάνεις σε έναν μικρό μεταλλικό θάλαμο στη μέση του πουθενά.
Ολες αυτές οι μικροδυσκολίες, όμως, δεν αντέχουν στη σύγκριση με τη θέα της Γης από ψηλά. Κάθε 90 λεπτά η Μάρσα Ιβινς, κινούμενη σε τροχιά με περίπου 8 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, κοιτούσε από το παράθυρο της διαστημικής ατράκτου τον γαλάζιο πλανήτη. «Αναγνωρίζεις περιοχές της Γης που είτε είναι σε πόλεμο ή έχουν συρράξεις και από ψηλά όλα φαίνονται τόσο ειρηνικά και ήσυχα. Αναρωτιέσαι μετά γιατί πολεμούν οι άνθρωποι για ένα κομμάτι γης».
Υπάρχει το ανέκδοτο, λέει, για το τι θα γινόταν εάν οι πολιτικοί ηγέτες έκαναν μια βόλτα στο Διάστημα. Οχι για να τους αφήσουμε εκεί –αν και πάντα κάποιος πετάγεται και συμπληρώνει τη φράση, λέει– αλλά για να δουν από κοντά τη συνεργασία μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικά έθνη και θρησκείες. «Ξέρετε», σημειώνει, «το γεγονός ότι πήγα στο Διάστημα δεν με έκανε περισσότερο σοφή, αλλά μου έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψω αργότερα σε πολλά μέρη της Γης, να μιλήσω σε ανθρώπους από διαφορετικές κουλτούρες και εθνότητες και να συνειδητοποιήσω ότι οι άνθρωποι είναι στην ουσία ίδιοι».
Στα χρόνια που λειτουργεί ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, τον οποίο επισκέφθηκε η Μάρσα Ιβινς στην τελευταία αποστολή της, έχουν συνυπάρξει αστροναύτες από τουλάχιστον 17 διαφορετικές εθνικότητες και κυρίως επιστήμονες από την Αμερική και τη Ρωσία.
Εκεί πάνω δεν έχεις άλλη επιλογή από το να εμπιστευθείς τον διπλανό σου γιατί εξαρτάται η ζωή σου από εκείνον. «Και τώρα, αν δείτε τις ειδήσεις, οι ΗΠΑ και η Ρωσία που συνεργάζονται στο Διάστημα είναι στα όρια από το να κάνουν κάτι τρομερό στη Γη».
Η Μάρσα Ιβινς σχηματίζει με τα δάχτυλά της το μικρό τσαντάκι μέσα στο οποίο κάθε αστροναύτης μπορούσε να πάρει μαζί του δέκα προσωπικά αντικείμενα για να τον συντροφεύουν στην αποστολή του. Το 2001, στην τελευταία της αποστολή, ήταν η μοναδική φορά που το πλήρωμα πήρε από κοινού το βιβλίο «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος» του Αρθουρ Σ. Κλαρκ. «Ποτέ δεν φοβήθηκα στο Διάστημα, δεν πανικοβλήθηκα. Πιο πολύ με τρόμαζε η ιδέα να μην εκτελέσω σωστά την αποστολή μου», μας λέει.
Και πράγματι, εκείνη τη χρονιά η αποστολή της έμοιαζε με μια μικρή οδύσσεια. Επί 18 μήνες εξασκούνταν στη NASA για τη ρομποτική τοποθέτηση ενός σημαντικού και πανάκριβου εξαρτήματος στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αξίας 1,4 δισ. δολ. «Επρεπε να τοποθετήσω αυτό το εξάρτημα με κινήσεις ακριβείας, αλλά σχεδόν στα τυφλά. Εβλεπα μέσα από μια ασπρόμαυρη κάμερα και με τις αντανακλάσεις του ήλιου να με εμποδίζουν. Σε όλη τη διάρκεια της εκπαίδευσης έλεγα από μέσα μου ότι αυτό δεν πρόκειται να λειτουργήσει», μας λέει. Την επίμαχη ημέρα, όμως, η εκπαίδευσή της απέδωσε και η αποστολή εξετελέσθη. «Αν κάτι πήγαινε στραβά, θα περνούσα στην Ιστορία ως η αστροναύτης που χάλασε τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό», λέει γελώντας.
Κοινωνικές διακρίσεις
Μόλις την περασμένη Παρασκευή 20 Απριλίου ξεκίνησε στο Netflix η προβολή του ντοκιμαντέρ «Mercury 13», το οποίο αφηγείται μια ιστορία κοινωνικών διακρίσεων με πρωταγωνίστριες 13 γυναίκες πιλότους που συμμετείχαν σε ιδιωτικό ερευνητικό διαστημικό πρόγραμμα το 1961. Οι 13 γυναίκες, ορισμένες από τις οποίες μιλούν στο ντοκιμαντέρ, πέρασαν τα ίδια τεστ που έκανε τότε η NASA στους άνδρες αστροναύτες και για λίγο έζησαν το όνειρο του Διαστήματος.
Ωστόσο, το πρόγραμμα δεν έγινε ποτέ δεκτό από τη NASA, οι γυναίκες έμειναν στην άκρη για τα επόμενα χρόνια και η πρώτη Αμερικανίδα αστροναύτης ήταν η Σάλι Ράιντ μόλις το 1983. Η Μάρσα Ιβινς αντιμετώπισε διακριτική μεταχείριση; «Δεν έψαχνα γι’ αυτό και δεν το βρήκα. Αυτό που λέω στις γυναίκες είναι ότι δεν είδα τον εαυτό μου ως μια γυναίκα που έγινε αστροναύτης, αλλά ως αστροναύτη που έτυχε να είναι γυναίκα», μας λέει και τονίζει ότι με αυτή την προσέγγιση δεν υπάρχουν διακρίσεις. Στη NASA oι μισθοί γυναικών και ανδρών ήταν οι ίδιοι, όπως και η περιγραφή της δουλειάς, μας λέει, για τον κρατικό οργανισμό «που βρίσκεται συνεχώς στο μικροσκόπιο για κάθε είδους διακρίσεις». Πάντως, αυτός που έπρεπε να καθαρίσει την τουαλέτα στο διαστημόπλοιο ήταν πάντα ο πιλότος «και τις περισσότερες φορές ήταν άνδρας», συμπληρώνει γελώντας.
Η διάλεξη της Μάρσα Ιβινς «H ιστορία των επανδρωμένων Διαστημικών Πτήσεων» διοργανώνεται αύριο, Δευτέρα 23 Απριλίου, στο Ιδρυμα Ευγενίδου, ώρα 6.30 μ.μ. Είσοδος ελεύθερη με δελτία προτεραιότητας.