Ιστορίες από μία ήπειρο που προσπαθεί

Ιστορίες από μία ήπειρο που προσπαθεί

6' 15" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Αφρική. Ποιες είναι οι συνδηλώσεις αυτής της λέξης; Μήπως, με το άκουσμά της, βάζουμε στο ίδιο τσουβάλι όλες τις χώρες της ηπείρου; Αραγε, σκεφτόμαστε με στερεοτυπικούς –και συνακόλουθα άδικους– όρους αυτό το χρωματιστό, παρά την ονομασία «Μαύρη Ηπειρος», συνονθύλευμα λαών, φυλών, εθνών, γλωσσών, πολιτισμού, πολιτικής; Η Αφρική είναι μια ήπειρος φτιαγμένη από χιλιάδες διαφορετικά κομμάτια. Ακόμη και οι χώρες που τη συναποτελούν απαρτίζονται από φυλές, που πλείστες όσες φορές αντιμάχονται η μία την άλλη και όλες μαζί, ίσως, έναν κοινό, εξωχώριο εχθρό.

Οι χώρες της Αφρικής αποτέλεσαν αποικίες, συχνά σκληρές και αιματηρές, και μόλις μέσα στον 20ό αιώνα άρχισαν να δημιουργούνται τα περισσότερα κράτη, με διαδοχικούς πολέμους και πολύ αίμα. Η Αφρική δεν είναι ένα «πράγμα»· είναι όλα αυτά, που είναι «απλώς» τοποθετημένα στον ίδιο γεωγραφικό χώρο. Σήμερα, υπάρχουν χώρες της τεράστιας και πολυπληθούς ηπείρου οι οποίες κάνουν προσπάθειες να προσαρμοστούν στα δεδομένα του σύγχρονου πολιτισμένου κόσμου, να συμβαδίσουν με ένα δυτικό lifestyle, όσο η κατά κανόνα δύσκολη οικονομική και κοινωνική κατάσταση τους επιτρέπει. Αυτό, ασφαλώς, δεν συμβαίνει μόνο με τα υλικά αγαθά των δυτικών κοινωνιών – αυτό που, κυρίως, αποπειρώνται είναι να αποκτήσουν περισσότερες ελευθερίες, να γίνουν οι ιδιαιτερότητες ανεκτές, να ξεκλέψουν λίγη από τη λάμψη της… κουλ Δύσης.

Τρία πρόσφατα ρεπορτάζ των New York Times (της Ρέιτσελ Κλάρα Ριντ από την Κένυα, του Ουόλτερ Τόμσον-Χερντάντες από την Γκάνα και της Σάνον Σιμς από τη Ζανζιβάρη) επισημαίνουν, με εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους ιστορίες, τον τρόπο που μικρές ομάδες υπάρχουν και αγωνίζονται να προσπεράσουν τα στερεότυπα των άλλων για τις αφρικανικές κοινωνίες και τα στερεότυπα των ίδιων των αφρικανικών κοινωνιών για τον εαυτό τους, εν μέσω δυσχερών συνθηκών, σε μια προσπάθεια να μετατρέψουν, έστω και λιγάκι, την καθημερινότητά τους σε μια ζωή που αντέχει και αντέχεται – που δεν είναι τελικώς αυτό που σκεφτόμαστε όταν ακούμε τη λέξη «Αφρική».

Οδηγοί λεωφορείου-περφόρμερ

Ιστορίες από μία ήπειρο που προσπαθεί-1

Οδηγός matatu καλεί τους επιβάτες στο δικό του λεωφορείο για μια διαφορετική εμπειρία μετακίνησης.

Στην εκπληκτική σειρά των αδελφών Γουατσόφσκι «Sense8», ο Κάφιους είναι οδηγός λεωφορείου ονόματι «Van Damme», που είναι καλυμμένο από τις… προσωπογραφίες και τα κατορθώματα του γνωστού ηθοποιού ταινιών δράσης Ζαν-Κλοντ βαν Νταμ. Κυκλοφορεί στους δρόμους της κενυατικής πρωτεύουσας Ναϊρόμπι και μάχεται με τους άλλους οδηγούς του τοπικού ΚΤΕΛ ώστε να πάρει όσο περισσότερους επιβάτες γίνεται. Αυτή η σκηνή δεν είναι καθόλου βγαλμένη από τη φαντασία των… φανταστικών σκηνοθετών. Τα λεωφορεία αυτά ονομάζονται matatu, που προέρχεται από τη γλώσσα κικούγιου και σημαίνει «τρία», αναφερόμενη στα τρία δεκάλεπτα που κόστιζε το εισιτήριο στα ’60s, οπότε και εμφανίστηκαν αυτού του είδους τα λεωφορεία. Τη δεκαετία του ’90 οι οδηγοί έγιναν γνωστοί για την ακραία οδηγική τους συμπεριφορά –κάτι που και στο «Sense8» απεικονίζεται–, ενώ συνδέθηκαν και με συμμορίες του Ναϊρόμπι, που τους πουλούσαν «προστασία». Το 2004, η κυβέρνηση της Κένυας αποπειράθηκε να «καθαρίσει» την κατάσταση επιβάλλοντας νόμους και κανονισμούς, που σπάνια, ωστόσο, εφαρμόζονταν, εξαιτίας της διαφθοράς της αστυνομίας. Εντέλει, το 2010, οι οδηγοί των matatu αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια ένωση, η οποία προσπάθησε να διευθετήσει και τους μεταξύ των ιδιοκτητών αθέμιτους ανταγωνισμούς.

Μία διαδρομή, όμως, με ένα τέτοιο λεωφορείο δεν είναι απλώς άλλη μια βαρετή εμπειρία μετακίνησης. Πρόκειται για μια περφόρμανς των οδηγών, την ώρα που τα λεωφορεία είναι διακοσμημένα σαν… κλαμπ, με πολύχρωμα φώτα και τσίτα τα ηχεία. Αυτό που σήμερα μοιάζει να αλλάζει είναι η εν γένει συμπεριφορά των οδηγών, οι οποίοι προσπαθούν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες: καθαρά ρούχα, περιποιημένα οχήματα και ευγένεια προς τους επιβάτες. Οι ίδιοι οι οδηγοί γνωρίζουν ότι οι πελάτες προσέρχονται για την εμπειρία, την οποία οι ιδιοκτήτες των matatu προσπαθούν διαρκώς να εμπλουτίζουν, καθώς για την ίδια διαδρομή μπορεί να υπάρχουν άνω του ενός λεωφορεία. Ολοι μαζί, εντούτοις, παλεύουν για την ανανέωση της εικόνας των matatu, που μαζί της αλλάζει ίσως και η εικόνα του Ναϊρόμπι.

«Φάντασμα, χλωμή και ξένη»

Ιστορίες από μία ήπειρο που προσπαθεί-2

Τα τελευταία χρόνια, το μέλλον των Γκανέζων αλμπίνων μοιάζει αισιόδοξο, χάρη στην άνοδο των social media.

Κάθε φορά που η νεαρή Μπερνίς επιβιβάζεται στο λεωφορείο στην πολυσύχναστη Ακρα, οι συνεπιβάτες της καρφώνουν το βλέμμα τους πάνω της και απομακρύνονται τρομαγμένοι. Στον δρόμο, περαστικοί τη φτύνουν και ξεστομίζουν προσβολές: «Φάντασμα», «χλωμή», «ξένη». Η Μπερνίς πράγματι διαφέρει πολύ από τον μέσο Γκανέζο. Είναι πυρόξανθη και πάλλευκη, με ξεθωριασμένα μάτια και δέρμα τόσο ευαίσθητο, ώστε λίγα λεπτά έκθεσης στον ήλιο είναι αρκετά για να αφήσουν βαθιές ουλές στο πρόσωπό της, ωστόσο δεν είναι ξένη. Η νεαρή Αφρικανή ανήκει στα μόλις 2.000 άτομα που ζουν στην Γκάνα και πάσχουν από αλφισμό ή αλμπινισμό – την εκ γενετής πάθηση που οφείλεται στην έλλειψη χρωστικής του δέρματος.

Εδώ και χρόνια, οι αλμπίνοι είναι ενδεχομένως η πιο στιγματισμένη ομάδα της Γκάνας, αντιμετωπίζοντας μια σειρά από διακρίσεις και στερεότυπα βαθιά ριζωμένα στην αφρικανική κουλτούρα. Οι διαδεδομένοι μύθοι της μεγάλης ηπείρου τούς περιέγραφαν ως φαντάσματα που περπατούν ανάμεσα στους θνητούς και ακόμη και σήμερα θεωρούνται κακοί οιωνοί ακόμη και από την οικογένειά τους – ένας νεαρός αλμπίνος, για παράδειγμα, εξιστορεί τις δεκάδες φορές που ο πατέρας του αποπειράθηκε να τον δολοφονήσει λόγω «της απόκοσμης εμφάνισής του». Aλλοι πιστεύουν ότι τα μέρη του σώματος αυτών των ατόμων φέρνουν τύχη και ευημερία και έτσι στα χωριά της Μοζαμβίκης και της Τανζανίας οι αλμπίνοι κινδυνεύουν από ξέφρενο ανθρωποκυνηγητό από εμπόρους που θέλουν να ακρωτηριάσουν τα χέρια τους για να τα πουλήσουν στη μαύρη αγορά. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο αδυσώπητος αφρικανικός ήλιος τούς προκαλεί μια σειρά από σοβαρά προβλήματα υγείας, από καρκίνο του δέρματος μέχρι γλαυκώματα και τύφλωση. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το μέλλον τους φαίνεται περισσότερο αισιόδοξο· χάρη στην άνοδο των social media, οι κάποτε απομονωμένοι αλμπίνοι της Αφρικής έχουν καταφέρει να δικτυωθούν και να μετατρέψουν το κοινωνικό στίγμα σε δεσμούς, φιλίες και ακτιβισμό για τα δικαιώματά τους. «Επιτέλους, νιώθω μια αληθινή αίσθηση του ανήκειν στην Γκάνα», λέει χαμογελώντας η Μπερνίς.

Μουσουλμάνες της Ζανζιβάρης αποφάσισαν να παίξουν ποδόσφαιρο

Ιστορίες από μία ήπειρο που προσπαθεί-3

Οι νεαρές νιώθουν στενούς δεσμούς λόγω κοινωνικού στίγματος, με κυριότερο συστατικό στη μεταξύ τους χημεία την αγάπη τους για την μπάλα.

Στη Ζανζιβάρη, στο ειδυλλιακό, ημιαυτόνομο αρχιπέλαγος στις ακτές της Τανζανίας, συχνά συναντά κανείς παιδιά που κλωτσάνε μπάλες στους δρόμους και ο κόσμος μαζεύεται στα καφενεία για να παρακολουθήσει διεθνή ματς από όλον τον κόσμο. Ομως, σπάνια θα συναντήσει κανείς γυναίκες που συμμετέχουν σε ποδοσφαιρικό αγώνα – λόγω του κοινωνικού στίγματος, της έλλειψης χορηγίας και της πανταχού παρούσας οικογενειακής πίεσης, οι γυναίκες αποθαρρύνονται σε τρομακτικό βαθμό. «Το ποδόσφαιρο είναι άθλημα μόνο για άνδρες», αναφέρει στωικά ο Χασάν Τακαγουάλ, επίτροπος του Αθλητικού Συμβουλίου της Ζανζιβάρης.

Παρά ταύτα, εδώ και μερικά χρόνια, μια τολμηρή ομάδα μουσουλμάνων γυναικών αψηφά την κουλτούρα που προστάζει πως μόνο οι άνδρες μπορούν να παίξουν ποδόσφαιρο. Ολα ξεκίνησαν το 2007, όταν ένα ντοκιμαντέρ έφερε στο προσκήνιο τις αμέτρητες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες της Ζανζιβάρης στο να δημιουργήσουν μια ομάδα ποδοσφαίρου και κατέκτησε αμέτρητα βραβεία σε κινηματογραφικά φεστιβάλ. Το φιλμ έδωσε το θάρρος στη Νάσρα Τζούμα Μοχάμεντ, βετεράνο του ποδοσφαίρου στην Τανζανία, να αφοσιωθεί στην ίδρυση γυναικείου πρωταθλήματος στη Ζανζιβάρη. Με έντονη προσπάθεια και απροσδόκητο ενδιαφέρον από νεαρές κοπέλες της χώρας, η Νάσρα κατάφερε να ιδρύσει την πρώτη ομάδα γυναικών, την οποία βάφτισε «Γυναίκες Μαχήτριες», καθώς, όπως λέει η ίδια, «συνεχώς μαχόμασταν προκειμένου να μοιραστούμε τα γήπεδα με τους άνδρες». Πλέον, στη χώρα υπάρχει ξεχωριστό γυναικείο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου με έξι ομάδες, παρότι το στίγμα συνεχίζεται και τα στάδια παραμένουν διαρκώς άδεια. Οι νεαρές νιώθουν στενούς δεσμούς λόγω της συνεχόμενης κριτικής και των αμέτρητων προκλήσεων χρηματοδότησης, ωστόσο κυριότερο συστατικό στη μεταξύ τους χημεία είναι η αγνή αγάπη τους για το ποδόσφαιρο. Ισως είναι μεταδοτική – πρόσφατα, ο ποδοσφαιρόφιλος υπουργός Αθλητισμού της Ζανζιβάρης δήλωσε πως θα τον ενδιέφερε να προωθήσει το γυναικείο ποδόσφαιρο στη χώρα, καθώς «όλος ο κόσμος κατευθύνεται προς τα εκεί».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή