Το ότι το δικαστικό σύστημα της Τεχεράνης είναι αυθαίρετο και χειραγωγείται από τους πολιτικούς δεν είναι κάτι που προκαλεί έκπληξη – άλλωστε, σύμφωνα με έρευνες του ΟΗΕ, οι ιρανικές φυλακές φιλοξενούν σήμερα διπλάσιο αριθμό κρατουμένων από τη μέγιστη χωρητικότητά τους. Ωστόσο, μια νέα υπόθεση που απασχολεί την παγκόσμια κοινή γνώμη ξεπέρασε ακόμη και τις προσδοκίες των πιο σκληρών επικριτών της ιρανικής κυβέρνησης. Πέντε περιβαλλοντολόγοι μελετητές, οι οποίοι αντιμετωπίζουν εδώ και μερικούς μήνες ασαφείς κατηγορίες για εγκλήματα εθνικής ασφάλειας, τιμωρήθηκαν από δικαστήρια της χώρας με την εσχάτη των ποινών και περιμένουν να θανατωθούν.
Οι ακτιβιστές ανήκουν στο παγκοσμίως γνωστό και διακεκριμένο Περσικό Ιδρυμα Φυσικής Κληρονομιάς και συνελήφθησαν απροσδόκητα τον Ιανουάριο. Αντιμετωπίζουν κατηγορίες περί κατασκοπείας, παρά την κατακραυγή του ΟΗΕ και της διεθνούς κοινότητας. Παραδόξως, μέχρι και ο πρόεδρος της χώρας Χασάν Ροχανί συμφωνεί πως οι κατηγορίες είναι πλήρως αβάσιμες. Ωστόσο, η υπόθεση βρίσκεται στα χέρια των Φρουρών της Επανάστασης, μιας συντηρητικής ελίτ που δρα ανεξάρτητα από την κυβέρνηση και ασκεί τεράστια επιρροή στη Δικαιοσύνη του Ιράν. Προς το παρόν δεν φαίνεται να υπάρχει διέξοδος για αποφυγή της άδικης και απάνθρωπης εκτέλεσης.
Τυχαίνει μία από τους πέντε καταδικασμένους περιβαλλοντολόγους να είναι πρώην συμφοιτήτριά μου από τη Σχολή Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κολούμπια. Η 29χρονη Νιλουφάρ Μπαγιάνι ήταν, κατά κοινή αποδοχή όλων, ενθουσιώδης και πολύ απολιτίκ, με μια πηγαία, ειλικρινή αγάπη για την προστασία του περιβάλλοντος. Μετά την αποφοίτηση, έλαβε τη γενναία απόφαση να γυρίσει πίσω στο Ιράν για να ασχοληθεί με το αντικείμενο που αγαπάει στον ίδιο της τον τόπο.
Η υπόθεση φέρνει στο προσκήνιο δύο ξεχωριστές, εξίσου ανησυχητικές πτυχές του ιρανικού δικαστικού συστήματος. Η πρώτη είναι η ποινικοποίηση της περιβαλλοντικής προστασίας και του ακτιβισμού, η οποία δυστυχώς δεν είναι καινούργιο φαινόμενο για την Τεχεράνη. Πριν από μερικούς μήνες, ο αναπληρωτής επικεφαλής του οργανισμού προστασίας περιβάλλοντος του Ιράν, Καβέχ Μαντανί, οδηγήθηκε στο κρατητήριο για 72 ώρες προτού τελικά εγκαταλείψει τη χώρα για να ζήσει στην εξορία. Λίγες ημέρες νωρίτερα, ο κορυφαίος Ιρανοκαναδός περιβαλλοντολόγος Καβούς Σεγιέντ-Εμάμι απεβίωσε σε φυλακή της Τεχεράνης, υπό μυστηριώδεις συνθήκες.
Παρότι επικρατεί ευρύτερη ανησυχία για τις περιβαλλοντικές προκλήσεις της χώρας –άλλωστε το Ιράν πάσχει από τη μεγαλύτερη ξηρασία στην πρόσφατη ιστορία του–, οι συντηρητικές δυνάμεις της χώρας επιμένουν να καταδιώκουν οποιονδήποτε ακτιβιστή.
Υπάρχει ωστόσο και μια δεύτερη διάσταση: η δαιμονοποίηση και σταδιακή ποινικοποίηση των σπουδαστών του εξωτερικού. Η πλειονότητα των ακτιβιστών, άλλωστε, είχε σπουδάσει σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ ή της Μεγάλης Βρετανίας, γεγονός που χρησιμοποιήθηκε εναντίον τους κατά τη διάρκεια της αυθαίρετης δίκης. Αντίστοιχα αφηγήματα παράγουν πολλά καθεστώτα του πλανήτη, από την Ουγγαρία μέχρι την Αίγυπτο. Πρόσφατος εκπρόσωπος αυτής της τάσης ήταν και ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος δήλωσε πως οι νεαροί Τούρκοι που σπουδάζουν στη Δύση επιστρέφουν ως εθελοντές κατάσκοποι – παρότι τρία από τα παιδιά του έχουν σπουδάσει στην Αμερική.
Συνήθως, την απάντηση σε τέτοιου είδους αφηγήματα θα την έδινε η ίδια η Ουάσιγκτον, είτε από οικονομικό συμφέρον είτε ως παγκόσμιος φάρος των δικαιωμάτων και της δικαιοσύνης. Ωστόσο το ίδιο το επιτελείο του Τραμπ πρόσφατα χαρακτήρισε τους Κινέζους φοιτητές δυνάμει κατασκόπους και μάλιστα, σύμφωνα με δημοσιεύματα, εξέτασε το ενδεχόμενο πλήρους απαγόρευσης της φοιτητικής βίζας για Κινέζους υπηκόους. «Νεαροί συλλέκτες πληροφοριών έχουν διεισδύσει στα πανεπιστήμιά μας», δήλωσε τον Φεβρουάριο ο διευθυντής του FBI Κρις Ρέι. Η υπόθεση στο Ιράν δεν θα έπρεπε να προκαλεί λοιπόν μεγάλη έκπληξη. Οταν ο παραδοσιακός υπερασπιστής του κράτους δικαίου υποχωρεί, τα επικίνδυνα αφηγήματα ανθούν ανενόχλητα σε όλο τον κόσμο.