Ένας Αμερικανός μετράει τ’ άστρα

Ένας Αμερικανός μετράει τ’ άστρα

8' 39" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού γίνεται ταξίδι, με βασικούς σταθμούς την έρημο Ατακάμα στη Χιλή, το Λος Άντζελες και τη Χαβάη.

Μετά από τριάντα εξαντλητικές ώρες σε αεροπλάνα και λεωφορεία, στάθηκα στο σκοτάδι και έστρεψα το βλέμμα στον αχανή νυχτερινό ουρανό. Το μακρύ ταξίδι μου πιο πολύ έμοιαζε να με έχει φέρει στον διαστρικό χώρο παρά στο οροπέδιο της ερήμου Ατακάμα στη Χιλή.

Ήταν το πρώτο βράδυ ενός οδοιπορικού διάρκειας ενός ολόκληρου μήνα, που περιλάμβανε ως βασικούς σταθμούς τρία αστεροσκοπεία στη Χιλή, στο Λος Άντζελες και στη Χαβάη. Πριν καλά καλά πατήσω το πόδι μου στο πρώτο εξ αυτών, έβλεπα ήδη το διάστημα με μια εντελώς διαφορετική, άκρως καθηλωτική, ματιά.

Ένας Αμερικανός μετράει τ’ άστρα-1

Επισκέπτες του αστεροσκοπείου Griffith παρατηρούν το εκκρεμές του Φουκώ. (Φωτογραφία: Beth Coller/The New York Times)

Ήταν αρχές Μαΐου, δηλαδή φθινόπωρο στο Νότιο Ημισφαίριο, και το γκρουπ μας είχε περάσει σχεδόν πέντε ώρες παρατήρησης του έναστρου ουρανού. Είχαμε συναντηθεί στο Σαν Πέδρο ντε Ατακάμα, μια μικρή πόλη σε υψόμετρο 2.400 μ., κοντά στα σύνορα της Χιλής με τη Βολιβία. Αν κρίνω από τις ορδές των backpackers, τα hostels και τις πινακίδες σήμανσης για Wi-Fi που συνάντησα στον δρόμο μου, η θέση του στον χάρτη για τους ανθρώπους που αποφασίζουν να κάνουν τον πεζοπορικό γύρο της Λατινικής Αμερικής είναι κομβικής σημασίας. Στις 24 ώρες που πέρασα εκεί, συνάντησα ταξιδιώτες από τις ΗΠΑ, τη Βραζιλία, τη Γαλλία, τον Καναδά, την Ιταλία, τη Βρετανία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία. Η πόλη προσφέρει πληθώρα δραστηριοτήτων: από το να νοικιάσεις ποδήλατο βουνού και να επισκεφτείς αλυκές μέχρι να φωτογραφίσεις ροζ φλαμίνγκο.

Ωστόσο, ήμουν εκεί για να παρατηρήσω τα αστέρια. Η Ατακάμα είναι η πιο ξηρή έρημος στον κόσμο. Ο συνδυασμός ξηρασίας, μεγάλου υψομέτρου και μικρού πληθυσμού έχει ως αποτέλεσμα άριστες συνθήκες παρατήρησης. Στο Σαν Πέδρο ντε Ατακάμα υπάρχουν γραφεία που οργανώνουν νυχτερινά τουρ, όμως η συγκεκριμένη περιοχή δεν είναι για ερασιτέχνες. Η Χιλή –και κυρίως η Ατακάμα– συγκεντρώνει το 70% των αστρονομικών υποδομών του πλανήτη, αν συνυπολογίσει κανείς τα γιγάντια τηλεσκόπια υπό κατασκευή, όπως το «Μαγγελάνος».

ΑΠΟ ΤΗΝ ALMA ΣΤΟΝ «ΜΑΓΓΕΛΑΝΟ»

Με ορμητήριο το Σαν Πέδρο ντε Ατακάμα, ήθελα επίσης να επισκεφτώ την ALMA (Μεγάλη Χιλιοστομετρική/υποχιλιοστομετρική Διάταξη της Ατακάμα), γνωστή ως ALMA, που, σύμφωνα με το αμερικανικό Εθνικό Ραδιο-Αστρονομικό Παρατηρητήριο, έναν από τους εταίρους της κατασκευαστικής κοινοπραξίας, είναι «η πιο σύνθετη αστρονομική εγκατάσταση στη Γη». Η ALMA είναι εξαιρετικά δημοφιλής, γεγονός που καθιστά δύσκολο να εξασφαλίσεις την είσοδό σου στον χώρο, λόγω μεγάλης ζήτησης, ωστόσο η απομονωμένη τοποθεσία του διευκολύνει τον ταξιδιώτη της τελευταίας στιγμής. Κάθε Σάββατο και Κυριακή, ένα λεωφορείο αναχωρεί από το Σαν Πέδρο ντε Ατακάμα και πηγαίνει τους τουρίστες στο Κέντρο Λειτουργικής Υποστήριξης της ALMA, στην άδεια έρημο, μισή ώρα μακριά. Παρότι τα δωρεάν εισιτήρια έχουν εξαφανιστεί μήνες πριν, υπάρχει κόσμος που φτάνει στη στάση του λεωφορείου χωρίς να έχει κάνει κράτηση και τελικά ανταμείβεται για τον αυθορμητισμό του.

Το σύμπλεγμα των 66 κινητών κεραιών, σε υψόμετρο 4,8 χλμ., δεν ήταν ορατό από το σημείο όπου βρισκόμασταν – μπορείς όμως να τις δεις μέσω webcam. Κανείς δεν ζει εκεί πάνω και αυτοί που εργάζονται στο συγκεκριμένο περιβάλλον πρέπει να εισπνέουν συμπληρωματικό οξυγόνο. Περιηγηθήκαμε στον επιστημονικό καταυλισμό, στο κέντρο ελέγχου και στο Otto, το ένα από τα δύο οχήματα μεταφοράς των κεραιών, γερμανικής κατασκευής. H εικόνα του δωματίου ελέγχου, το οποίο λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο, δεν συμβάδιζε με το αστρονομικό κόστος των εγκαταστάσεων, ύψους 1,4 δισ. δολαρίων: καμιά δεκαριά καρέκλες και τραπέζια, πολλοί υπολογιστές και ένας και μοναδικός υγραντήρας, το ίδιο ακριβώς μοντέλο με αυτό που έχω σπίτι μου, στο δωμάτιο των παιδιών μου. Δεν μπορώ να τον φανταστώ ιδιαίτερα αποτελεσματικό στις συγκεκριμένες συνθήκες.

Αποστολή της ALMA είναι να αναζητήσει τους λόγους για τους οποίους είμαστε ανθρώπινα όντα αντί αστρόσκονη που αιωρείται στο κενό. Για παράδειγμα, βρήκε μια απλή μορφή σακχάρου στο αέριο που περιβάλλει ένα νεαρό δυαδικό αστέρι, η οποία αποδεικνύει ότι κάποιες από τις χημικές βάσεις της ζωής στη Γη υπάρχουν επίσης σε μακρινούς γαλαξίες.

Ένας Αμερικανός μετράει τ’ άστρα-2

Το τηλεσκόπιο CFHT στην κορυφή του ηφαιστείου Μάουνα Κέα στη Χαβάη. (Φωτογραφία: Marco Garcia/The New York Times)

Προφανώς, τέτοιου είδους ανακαλύψεις οδηγούν σε ακόμα περισσότερες ερωτήσεις. Για να τις απαντήσεις, πρέπει να συνεχίσεις να κατασκευάζεις ακόμα πιο εξελιγμένα τηλεσκόπια. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο επιβιβάστηκα στο αεροπλάνο με προορισμό το νότιο άκρο της Ατακάμα: για να πάρω μια γεύση των τολμηρών μελλοντικών στόχων της αστρονομίας. Το Γιγάντιο Τηλεσκόπιο του Μαγγελάνου είναι ένα από δύο μεγα-τηλεσκόπια που βρίσκονται υπό κατασκευή στη Χιλή, μαζί με το ευρωπαϊκό ΕLT. Kαι τα δύο εκπροσωπούν τη νέα γενιά τηλεσκοπίων, που θα μπορεί να αναλύσει πλανήτες με πιθανή ύπαρξη ζωής, έτη φωτός μακριά. Το GMT, όπως είναι ευρέως γνωστό το «Μαγγελάνος», υπόσχεται να καταγράψει εικόνες με δέκα φορές μεγαλύτερη ακρίβεια από το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Hubble.  

Προς το παρόν, βέβαια, δεν είναι παρά ένα εργοτάξιο, στην κορυφή ενός βουνού, και κάποιοι τεράστιοι καθρέφτες σε διαφορετικά στάδια παραγωγής, στο εργαστήριο κατόπτρων του Πανεπιστημίου της Αριζόνα. Η λειτουργία του GMT είναι προγραμματισμένη για το 2024.

To GMT κατασκευάζεται από μια κοινοπραξία αμερικανικών και άλλων πανεπιστημίων στη θέση Las Campanas, πάνω από την έρημο της Ατακάμα. Τη βραδιά που διανυκτέρευσα εκεί, συνάντησα επιστήμονες όπως ο αστροφυσικός Brian McLeod, μέλος του Κέντρου Αστροφυσικής Harvard-Smithsonian και επικεφαλής της ομάδας που ασχολείται με τη σωστή ευθυγράμμιση των δεκατεσσάρων πρωτευόντων και δευτερεύοντων κατόπτρων του GMT. Ξεκίνησε να σχεδιάζει πρωτότυπα το 2009, πράγμα που σημαίνει ότι το 2024, οπότε και το Γιγάντιο Τηλεσκόπιο Μαγγελάνος θα τεθεί σε λειτουργία, θα έχει συμπληρώσει δεκαπέντε χρόνια συμμετοχής στο πρότζεκτ. Εκείνο το βράδυ, ο McLeod και η ομάδα του θα το περνούσαν δοκιμάζοντας τα επιστημονικά όργανα, όμως οι ισχυροί άνεμοι που έπνεαν στην περιοχή τούς χαλούσαν τα σχέδια. Όταν τους είδα την επόμενη μέρα στο πρωινό, μου είπαν πως είχαν χρησιμοποιήσει ελάχιστα το τηλεσκόπιο.

Όταν ξεκινήσει τη λειτουργία του, το GMT θα υποδέχεται επισκέπτες, αλλά με ποιον τρόπο ακριβώς δεν είναι ξεκάθαρο ακόμη, δεδομένης της απομονωμένης τοποθεσίας του. Η νυχτερινή αστροπαρατήρηση απαιτεί αμυδρό τεχνητό φωτισμό εδάφους –πράγμα που καθιστά την οδήγηση επικίνδυνη–, ενώ στη διάρκεια της ημέρας το προσωπικό του αστεροσκοπείου κοιμάται. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τη δημοφιλία του ALMA, το GMT σίγουρα θα προσελκύσει τουριστικό ενδιαφέρον.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΒΟΡΕΙΟ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ

Αρκετές εβδομάδες αργότερα, ταξίδεψα με τη γυναίκα μου στο Λος Άντζελες και στη Χαβάη, για να πάρουμε μια γεύση αστρονομικών εμπειριών που απευθύνονται σε ένα πιο ευρύ κοινό. Στος Λος Άντζελες επισκέφτηκα το αστεροσκοπείο Griffith, ένα από τα πιο διάσημα στον κόσμο, το οποίο κατασκευάστηκε το 1935. Γνωστό λόγω της «συμμετοχής» του σε διάφορες ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, αλλά κυρίως για τον πρωταγωνιστικό «ρόλο» του στο «La La Land», το αστεροσκοπείο Griffith καλωσορίζει έναν ολοένα και αυξανόμενο αριθμό επισκεπτών στο εμβληματικό κτίριό του, που δεσπόζει στον αστικό ορίζοντα. Η είσοδος στον χώρο είναι δωρεάν, υπενθυμίζοντας κατά κάποιον τρόπο ότι, πέραν του κόστους μετάβασης, ο επιστημονικός τουρισμός δεν είναι ακριβό σπορ.

Φτάσαμε αργά το απόγευμα και ο συνωστισμός ήταν μεγάλος. Σε λίγο παραπάνω από μία ώρα, το 12ιντσο διαθλαστικό τηλεσκόπιο Zeiss θα άνοιγε για παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού και ήδη είχε σχηματιστεί μια ουρά από ανθρώπους που ήθελαν να δουν από πιο κοντά τους πλανήτες, το φεγγάρι και τα μεγαλύτερα αστέρια. Στο σάιτ του αστεροσκοπείου διαβάζω πως «μέσω αυτού έχουν παρατηρήσει τον ουρανό περισσότεροι άνθρωποι απ’ ό,τι μέσω οποιουδήποτε άλλου τηλεσκοπίου στον κόσμο».

Ένας Αμερικανός μετράει τ’ άστρα-3

Η αίθουσα Hall of the Eye του αστεροσκοπείου Griffith είναι αφιερωμένη στην πρόοδο που έχει συντελεστεί στην αστρονομική παρατήρηση. (Φωτογραφία: Beth Coller/The New York Times)

Αναρωτήθηκα αν ο λόγος για τον οποίο συνάντησα τέτοιο πλήθος τουριστών στο αστεροσκοπείο Griffith ήταν η χολιγουντιανή φήμη του. Όμως, ο κόσμος ήταν πολύς και στη Χαβάη, την επόμενη μέρα, όπου επισκεφτήκαμε το Μάουνα Κέα, έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς του πλανήτη για τους φίλους της αστρονομίας. Ο Σταθμός Ενημέρωσης Επισκεπτών, που λειτουργεί και ως δημόσιο κέντρο αστρονομίας της Χαβάης, βρίσκεται στην πλαγιά του ανενεργού ηφαιστείου. Στην κορυφή του είναι χτισμένες οι επαγγελματικές αστρονομικές εγκαταστάσεις.

Τέσσερα βράδια την εβδομάδα, τα τηλεσκόπια τίθενται στη διάθεση του κοινού, με τη συνδρομή μιας ομάδας εργαζομένων και εθελοντών. Ο χώρος στάθμευσης γεμίζει πολύ πριν από τις 19.00, οπότε και ξεκινά η παρατήρηση του ουρανού. Μαζί με εκατοντάδες άλλους ανθρώπους, σταθήκαμε υπομονετικά στις μεγάλες ουρές που είχαν σχηματιστεί, κρατώντας στο χέρι τη ζεστή σοκολάτα μας και περιμένοντας να ρίξουμε μια κλεφτή ματιά στον Δία και στον πολικό αστέρα. Τους χειμερινούς μήνες, συχνά η κορυφή του ηφαιστείου είναι καλυμμένη με χιόνι, ενώ στις παραλίες του νησιού οι παραθεριστές απολαμβάνουν το ζεστό τροπικό κλίμα.

Η κορυφή του Μάουνα Κέα βρίσκεται σε υψόμετρο 4.207 μ. και φιλοξενεί δεκατρία τηλεσκόπια, τα οποία ανήκουν σε διαφορετικές χώρες και πανεπιστήμια. Οι κάτοχοι τετρακίνητων οχημάτων μπορούν να την προσεγγίσουν οδικώς και να απολαύσουν την εντυπωσιακή θέα. Το κάναμε κι εμείς. Παρότι ήταν μεσημέρι, είχαμε την αίσθηση πως είχε ήδη νυχτώσει. Οδηγήσαμε μέσα στα σύννεφα, υπό βροχή, με τη θερμοκρασία να πέφτει από τους 26°C στους 4°C. Αν και είχα νιώσει την έλλειψη οξυγόνου στον Σταθμό Επισκεπτών, στην κορυφή τα… είδα όλα: εδώ το οξυγόνο είναι κατά 40% λιγότερο από την επιφάνεια της θάλασσας και περπατάς με δυσκολία.

Ένας Αμερικανός μετράει τ’ άστρα-4

 Ηλιοβασίλεμα στo ανενεργό ηφαίστειο Μάουνα Κέα, με τα δεκατρία διαφορετικά τηλεσκόπια. (Φωτογραφία: Marco Garcia/The New York Times)

Τα αστροπαρατηρητήρια βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση και ήταν όλα κλειστά. Το αστεροσκοπείο Keck διαθέτει έναν μικρό εκθεσιακό χώρο, που είχε κλείσει επ’ αόριστον μερικές εβδομάδες πριν από την άφιξή μας. Ένας υπάλληλος στον Σταθμό Ενημέρωσης μας είπε πως αυτό συνέβη λόγω βανδαλισμών. Θα ήταν ωραίο να είχαμε καταφέρει να μπούμε σε τουλάχιστον ένα από τα παρατηρητήρια, αλλά είχαμε εντρυφήσει τόσο πολύ στην αστρονομία τις τελευταίες εβδομάδες, που μας ήταν αρκετό το ότι στεκόμασταν στην κορυφή και χαζεύαμε τους θόλους τους να προβάλλουν στον μπλε ουρανό.  

Αρχές Ιουνίου, μερικές ημέρες αργότερα, ο αέρας της πόλης έμοιαζε απρόθυμος να μετατραπεί σε δροσερή αύρα και μου προκαλούσε λήθαργο. Από τη βεράντα μου, τα φώτα του δρόμου άστραφταν πορτοκαλιά. Το αστικό νέφος, που συνήθως κρύβει τον νυχτερινό ουρανό, απλωνόταν παντού. Έμπειρος πια, μετά από έναν μήνα συνεχούς αστροπαρατήρησης, κοίταξα ψηλά. Ψάχνοντας, διέκρινα με σιγουριά τα αμυδρά ίχνη της Μεγάλης Άρκτου. Δεν θυμάμαι να την είχα δει ποτέ ξανά στον ουρανό του Σικάγου, αλλά φυσικά βρισκόταν ανέκαθεν εκεί.

Συνέχισα να κοιτάζω, περιμένοντας τα μάτια μου να συνηθίσουν το σκοτάδι. Το μυαλό μου πήγε στους εργαζομένους στα αστρονομικά παρατηρητήρια, που την ίδια ώρα θα ετοιμάζονταν για μια νύχτα εξερευνήσεων. Περισσότερα αστέρια έκαναν την εμφάνισή τους: ο Δίας, σαν ελιά δίπλα στο φεγγάρι, αλλά και ο πολικός αστέρας. Καθώς στεκόμουν στο κέντρο μιας μεγαλούπολης του μικροσκοπικού πλανήτη μας, έχοντας πλήρη επίγνωση της εύθραυστης ύπαρξής μου, χαιρέτησα σιωπηλά το σύμπαν.

 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή