Τα χρόνια που πέρασαν, συζητήσαμε εξαντλητικά για τα αίτια που μας οδήγησαν στην οικονομική κρίση. Μιλήσαμε για τις ευθύνες των πολιτικών, για τη διόγκωση του δημόσιου τομέα, για τον εύκολο και υπέρμετρο δανεισμό, για τις ακρότητες των συνδικαλιστικών ηγεσιών, ακόμη και για τις ατέλειες στον σχεδιασμό της αρχιτεκτονικής της Ευρωζώνης.
Προφανώς, όλοι αυτοί οι παράγοντες συνετέλεσαν στο αδιέξοδο στο οποίο βρεθήκαμε το 2009. Ελάχιστα, όμως, έχουν συζητηθεί οι ευθύνες της ελληνικής επιχειρηματικότητας.
Το 2009, αφυπνισθήκαμε ξαφνικά, αντιμέτωποι με ένα διπλό έλλειμμα: το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού, που οδήγησε στη συσσώρευση ενός τεράστιου δημόσιου χρέους, και το έλλειμμα παραγωγικότητας, που προκάλεσε μια διαρκώς αυξανόμενη ανισορροπία στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Στα χρόνια που μεσολάβησαν, η προσοχή μας και οι θεραπείες που αναζητήσαμε επικεντρώθηκαν κυρίως στο πρώτο, ενώ μικρά μόνο βήματα έγιναν για την αντιμετώπιση του δεύτερου.
Αν θέλει κανείς να είναι αντικειμενικός, θα πρέπει να αναγνωρίσει ότι η χαμηλή ανταγωνιστικότητα και η έλλειψη εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας οφείλεται και σε μια σειρά από παθογένειες της ελληνικής επιχειρηματικότητας. Χωρίς να παραγνωρίζω μια σειρά από σημαντικές εξαιρέσεις, πρέπει να σημειώσω ότι, κατά τις δεκαετίες που προηγήθηκαν της κρίσης, οι ελληνικές επιχειρήσεις στην πλειονότητά τους:
• Υπήρξαν φειδωλές στις επενδύσεις και στην ανανέωση του μηχανολογικού τους εξοπλισμού, καθηλώνοντας την παραγωγικότητα σε χαμηλά επίπεδα.
• Εκμεταλλεύθηκαν, αν δεν επιδίωξαν, τον προστατευτισμό της πολιτείας, και δεν στράφηκαν εγκαίρως σε διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα και υπηρεσίες, χάνοντας τη μάχη της εξωστρέφειας.
• Προσδέθηκαν στον δημόσιο τομέα, σε βαθμό που πολλές απ’ αυτές κατέληξαν σε μεγάλο βαθμό κρατικοδίαιτες.
• Διαχειρίστηκαν το ανθρώπινο δυναμικό χωρίς όραμα, επιτρέποντας στην πλειονότητα των εργαζομένων να καταστεί έρμαιο των συνδικαλιστικών ηγεσιών.
• Δεν κατόρθωσαν να αξιοποιήσουν τα ευρωπαϊκά κονδύλια, όπως έκαναν, για παράδειγμα, οι επιχειρήσεις στην Ιρλανδία ή πιο πρόσφατα στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ.
Από την πλευρά του, το τραπεζικό σύστημα δεν λειτούργησε πάντα με ορθολογικά κριτήρια, επεκτείνοντας την έξαρση του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Οι επιλογές αυτές, σε συνδυασμό πάντα με τους άλλους παράγοντες που προανέφερα, οδήγησαν με νομοτελειακή βεβαιότητα στην κρίση του 2009.
Δεν είναι τυχαίο ότι διαδοχικές πρόσφατες έρευνες της ΕΥ δείχνουν ότι οι νέοι σήμερα, ενώ στηρίζουν την έννοια της επιχειρηματικότητας και οραματίζονται την προσωπική τους εμπλοκή σε μια επιχειρηματική προσπάθεια, είναι επιφυλακτικοί έναντι των Ελλήνων επιχειρηματιών. Δεν είναι, επίσης, τυχαίο ότι η πλειονότητα των νεοφυών επιχειρήσεων που δημιουργήθηκαν στα χρόνια της κρίσης στηρίζεται σε μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση, δίνοντας έμφαση στην καινοτομία, την τεχνολογία και την εξωστρέφεια.
Είναι, επίσης, ενθαρρυντικό ότι σε έναν σημαντικό αριθμό οι παραδοσιακές επιχειρήσεις επανεξετάζουν τις επιλογές τους, αναδιατάσσονται και αφήνουν ένα νέο θετικό αποτύπωμα. Την ίδια ώρα, όμως, αρκετές επιχειρήσεις φαίνεται να μην απομακρύνονται από τις πρακτικές του παρελθόντος. Δεν παραγνωρίζω καθόλου τις τεράστιες δυσκολίες της μάχης επιβίωσης που δίνουν καθημερινά οι Ελληνες επιχειρηματίες σήμερα. Ωστόσο, ο ρόλος του επιχειρηματία δεν είναι να μεμψιμοιρεί και να περιμένει τη βοήθεια της πολιτείας, αλλά να διδάσκεται από τα λάθη του, να προσαρμόζεται, να επενδύει στη γνώση και στα στελέχη του και να επιμένει.
Διατυπώνω τις απόψεις αυτές γνωρίζοντας ότι θα γίνω δυσάρεστος, όχι επειδή θέλω να καταφερθώ εναντίον της επιχειρηματικής τάξης, αλλά, αντίθετα, επειδή πιστεύω ότι θα βγούμε από την κρίση μόνο αν στηριχθούμε στην επιχειρηματικότητα. Η επιχειρηματικότητα, όμως, αυτή δεν μπορεί και δεν πρέπει να βασιστεί στο υπόδειγμα του παρελθόντος. Θα πρέπει να είναι εξωστρεφής και καινοτόμος. Μόνο αυτή η επιχειρηματικότητα θα βγάλει τη χώρα από το τέλμα της ύφεσης και θα δημιουργήσει νέες, καλά αμειβόμενες και βιώσιμες θέσεις εργασίας. Ωρα, λοιπόν, να σηκώσουμε όλοι τα μανίκια και να στρωθούμε στη δουλειά.
* Ο κ. Παναγιώτης Παπάζογλου είναι διευ-θύνων σύμβουλος της ΕΥ Ελλάδος.