H ποινή ήταν «συμβολική». Μια μέρα φυλάκιση. H Αρουντάτι Ρόι, η Ινδή συγγραφέας που με το μυθιστόρημά της «O θεός των μικρών πραγμάτων» κέρδισε διεθνή φήμη, την εξέτισε – και πλήρωσε επιπλέον και ένα πρόστιμο 2.000 ρουπίες (που της επέβαλε το Ανώτατο Δικαστήριο στις 6 Μαρτίου. H κατηγορία εναντίον της ήταν «περιφρόνηση του δικαστηρίου». Και το δίλημμα που σίγουρα αντιμετώπισε, τη νύχτα που πέρασε στις φυλακές Τιχάρ του Νέου Δελχί, ήταν αν θα έπρεπε επιπλέον να πληρώσει και το πρόστιμο, 2.000 ρουπίες (48 ευρώ), που της επιβλήθηκε ή να «αψηφήσει» τους δικαστές και να περάσει άλλους τρεις μήνες φυλακισμένη. Αποφάσισε τελικά να πληρώσει.
«Δεν μ’ ενδιαφέρει να παραστήσω την ηρωίδα», είπε κατά την έξοδό της από τη φυλακή, όπου την περίμεναν δεκάδες ρεπόρτερ και πλήθος φίλων της. «Το ζήτημα για μένα είναι η ελευθερία του λόγου και όχι η ξιφομαχία Αρουντάτι Ρόι – Ανώτατο Δικαστήριο». Κάποιοι μπορεί να απογοητεύτηκαν από αυτήν την «υποχώρηση» – ίσως να περίμεναν να ξεκινήσει απεργία πείνας μέχρι θανάτου. H απόφασή της όμως δείχνει ανάγλυφα την ατσάλινη αυτοπεποίθησή της και την επιμονή της να κάνει αυτό που θεωρεί σωστό, ανεξάρτητα από το τι πιστεύουν οι φίλοι ή οι εχθροί της.
Το μπλέξιμο της Αρουντάτι Ρόι με τις δικαστικές Αρχές ξεκίνησε στις αρχές του περασμένου χρόνου, όταν κατηγορήθηκε από μια ομάδα Ινδών δικηγόρων ότι επιχείρησε να τους… σκοτώσει. H περίεργη αυτή μηνυση έγινε έπειτα από μια καθιστική διαμαρτυρία έξω από το Ανώτατο Δικαστήριο, όταν αυτό ενέκρινε την κατασκευή ενός γιγαντιαίου υδροηλεκτρικού φράγματος στην κοιλάδα Ναρμάντα της Δυτικής Ινδίας. Πρόκειται για ένα έργο με μεγάλες κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις το οποίο η Αρουντάτι Ρόι επέκρινε με μεγάλη οξύτητα και πρωτοστάτησε στις κινητοποιήσεις για την ματαίωσή του. Το δικαστήριο, αντί να ρίξει τη γελοία κατηγορία στον κάλαθο των αχρήστων, απαίτησε να προσέλθει η συγγραφέας για να δώσει εξηγήσεις. Εκείνη απάντησε με μια εμπρηστική γραπτή κατάθεση, κατηγορώντας το δικαστήριο ότι προσπαθούσε να «φιμώσει την κριτική» και να «εκφοβίσει όσους δεν συμφωνούσαν μαζί του».
Οι δικαστές, ενώ απέρριψαν τις κατηγορίες περί απόπειρας φόνου, αντέδρασαν παραπέμποντάς την για περιφρόνηση του δικαστηρίου. Και στην απόφασή τους έκριναν, με πομπώδη, πατριαρχικό ζήλο, ότι το φοβερό έγκλημα της κ. Ρόι έπρεπε να τιμωρηθεί αυστηρά, ωστόσο θα έδειχναν επιείκια… επειδή είναι γυναίκα.
Μια «ψηλή παπαρούνα»
Η Αρουντάτι Ρόι εκτοξεύθηκε στο διεθνές λογοτεχνικό στερέωμα το 1997, με το μυθιστόρημά της «O θεός των μικρών πραγμάτων» (κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη») που τιμήθηκε με το βραβείο Booker και στη συνέχεια μεταφράστηκε σε πάνω από 20 γλώσσες και πούλησε περί τα έξι εκατομμύρια αντίτυπα. Σε αντίθεση με τον Σαλμάν Ρουσντί και τον Βίκραμ Σεθ -οι οποίοι έχουν την πολυτέλεια να είναι Ινδοί συγγραφείς που δεν ζουν στην Ινδία- η Ρόι μένει στον τόπο όπου γεννήθηκε σε μια εποχή ανερχόμενου αυταρχισμού.
Μετά το πρώτο της μυθιστόρημα, δεν έχει εκδώσει άλλο βιβλίο μυθοπλασίας. «Ποτέ δεν προγραμματίζω τη ζωή μου», απάντησε όταν ερωτήθηκε αν έχει κάτι στα σκαριά. Εδώ και μερικά χρόνια ακολουθεί ένα δρόμο μαχητικής αντίστασης που την έφερε σε σύγκρουση με το δεξιόστροφο ινδουιστικό κατεστημένο της χώρας της.
Σ’ ένα δοκίμιο που το έγραψε λίγο μετά τις πυρηνικές δοκιμές στην Ινδία το 1998, με τίτλο «Το τέλος της αθωότητας», σημείωνε: «O αέρας έχει πήξει από την ασχήμια και η αύρα φέρνει στα ρουθούνια μας μια μυρωδιά φασισμού». Το αίσθημα αυτό είναι εντονότερο τώρα. Λίγο πριν από τη φυλάκισή της η Αρουντάτι Ρόι είχε καταδικάσει το γεγονός ότι οι αρχές «επέτρεψαν» σε όχλο ινδουιστών φανατικών να πυρπολήσουν μουσουλμάνους πολίτες στη διάρκεια των ταραχών στο Γκουτζαράτ. «Οι καιροί που ζούμε είναι τρομακτικοί», μου είπε. «Είναι πολύ επικίνδυνο να είσαι σήμερα μια ψηλή παπαρούνα στην Ινδία».
Στο εξωτερικό, λοιπόν, η Αρουντάτι Ρόι είναι ένα λογοτεχνικό αστέρι, στην πατρίδα της όμως η συγγραφέας είναι μια ευάλωτη, αμφιλεγόμενη και συχνά αντιπαθής φιγούρα – μια «ψηλή παπαρούνα» ανάμεσα σε σκυθρωπούς, σκοτεινούς άντρες με δρεπάνια. Και πρέπει να σημειώσουμε ότι η γενικότερη «πολεμική» στάση της συνδέεται άμεσα με τη μητέρα της, την Μαίρη Ρόι, μία από τις πιο διάσημες κοινωνικές ακτιβίστριες της Ινδίας.
Στα 1986, η Μαίρη Ρόι, χριστιανή δασκάλα από την Κεράλα, αντιτάχθηκε στους πατριαρχικούς νόμους της κοινότητάς της, που επιτρέπουν στις γυναίκες να κληρονομούν μόνο το ένα δέκατο της οικογενειακής περιουσίας – ή 5.000 ρουπίες, το ανώτερο. H υπόθεση πήγε στο ανώτατο δικαστήριο και η κ. Ρόι κέρδισε την υπόθεση. Οι γονείς της Αρουντάτι είχαν χωρίσει όταν εκείνη ήταν μικρή. O πατέρας της ήταν ένας ινδουιστής καλλιεργητής τσαγιού από τη Βεγγάλη. O σύντομος γάμος τους, για τον οποίο η συγγραφέας μιλάει στον «Θεό των μικρών πραγμάτων», είχε παραβιάσει το αυστηρό παραδοσιακό σύστημα της κάστας, που ανεπίσημα εφαρμόζεται ακόμα στην Ινδία. Μεγαλώνοντας στο χωριό Αγιαμανάμ της Κεράλας, η Αρουντάτι είχε έντονη την επίγνωση ότι ήταν «απόβλητη», μια αίσθηση την οποία ποτέ δεν μπόρεσε πραγματικά να ξεπεράσει.
«Μεγάλωσα σε πολύ παρόμοιες συνθήκες μ’ αυτές των παιδιών στο βιβλίο μου. H μητέρα μου ήταν χωρισμένη. Ζούσα στις παρυφές της κοινότητας και ένιωθα πάντα ευάλωτη». Στα 16 της έφυγε από το σπίτι και έζησε για ένα διάστημα σε μια κοινότητα καταληψιών στο Νέο Δελχί. Ξεκίνησε μαθήματα αρχιτεκτονικής, παντρεύτηκε ένα συμφοιτητή της και έζησε για λίγο σαν χίπισσα στην Γκόα. O γάμος δεν κράτησε και η Αρουντάτι γύρισε στο Δελχί όπου ο Ινδός κινηματογραφιστής Πραντίπ Κρισέν την έβαλε να παίξει σε μια ταινία του. Το ειδύλλιο που ξεκίνησε μεταξύ τους -εκείνη ήταν 22 ετών εκείνος 32- κατέληξε σε γάμο.
Η σχέση τους δεν είναι συμβατική. O Πραντίπ έχει δύο κόρες από τον πρώτο του γάμο? η Αρουντάτι δεν θέλει να κάνει δικά της παιδιά. Λέει πως φοβάται γιατί «είναι τόσο ευάλωτα στον σημερινό κόσμο». Εχοντας δοκιμάσει τις ικανότητές της στη σεναριογραφία, ξεκίνησε να γράφει το πρώτο της μυθιστόρημα, που της πήρε πέντε χρόνια για να το τελειώσει. O νεαρός Ινδός εκδότης και συγγραφέας Πανκάτζ Μίσρα αντιλήφθηκε αμέσως την πρωτοτυπία της γραφής της. Και ο εκδοτικός οίκος HarperCollins πούλησε το χειρόγραφο σε διάφορους άλλους εκδότες παγκοσμίως, σε μια μεγάλη εκδοτική δημοπρασία. H Αρουντάτι εισέπραξε προκαταβολή μισού εκατομμυρίου στερλινών και το βιβλίο έγινε μπεστ σέλερ σε πολλές χώρες. Στην Ινδία «O θεός των μικρών πραγμάτων», παρά το ότι αμφισβητήθηκε απο αρκετούς, είχε επίσης μεγάλη επιτυχία, ιδίως στο γυναικείο κοινό. Είναι πολλοί όμως αυτοί που γνωρίζουν και θαυμάζουν την Αρουντάτι Ρόι χωρίς ποτέ να έχουν διαβάσει κάτι δικό της.
Η «Αγία Αρουντάτι»
Υπάρχουν πολλοί πιστοί μαθητές αυτού που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε «Σχολή της Αγίας Αρουντάτι». Μέρος της έλξης που ασκεί οφείλεται στο ίδιο το παρουσιαστικό της. Εχοντας κλείσει τα 40 τον περασμένο Νοέμβρη, μοιάζει ακόμη σαν έφηβος -μια μικροκαμωμένη, χαριτωμένη κοπέλα με κοντοκουρεμένα μαλιά που φοράει μακριές κυματιστές φούστες και φουλάρια σε ζωηρά χρώματα. Αλλά η έλξη οφείλεται επίσης στο μήνυμά της: την μαχητική εναντίωσή της στο φράγμα, που θα πνίξει στα νερά σαράντα χωριά και θα ξεσπιτώσει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, την κριτική της στον καταναλωτισμό, τις επικρίσεις της για το πυρηνικό πρόγραμμα της Ινδίας. Πέρυσι προστέθηκε και ένα δοκίμιο που μιλούσε για τις «σοφιστείες» των Αμερικανών στον αποκαλούμενο «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», όπου περιγράφει τον Οσάμα Μπιν Λάντεν σαν τον «σκοτεινό σωσία του Τζορτζ Μπους».
Δεν είναι πολύ παράξενο που στην Ινδία έχει προκαλέσει φθόνο σε αρκετούς συναδέλφους της διανοουμένους, οι οποίοι τη ζηλεύουν για τη φήμη και τον πλούτο της. «Εκανε ό,τι μπορούσε για να προκαλέσει τους δικαστές», είπε ένας Ινδός εκδότης την περασμένη εβδομάδα, ενώ άλλοι την κατηγόρησαν για «μεγαλοστομία» και «αλαζονεία». H συγγραφέας έχει μερικούς καλούς παλιούς φίλους που την υπερασπίζονται όταν δέχεται τέτοιες επιθέσεις.
Οι νομικές διαμάχες στις οποίες έχει εμπλακεί τον τελευταίο καιρό την έχουν αναγκάσει να παραμελήσει την συγγραφική της δραστηριότητα. Τώρα που η περιπέτεια της δίκης τελείωσε, το συγγραφικό της μέλλον είναι αβέβαιο. Ακόμα κι αν γράφει κάποια συνέχεια του «Θεού των μικρών πραγμάτων», δεν θέλει να το συζητήσει. Εκείνο που θέλει τώρα είναι να φύγει από το Νέο Δελχί και να επιστρέψει ίσως στην κοιλάδα Ναρμάντα. «Δεν σχεδιάζω τη ζωή μου και δεν ακολουθώ κανόνες», είπε. Προς το παρόν προσπαθεί να ξεπεράσει την οργή της από την ταπεινωτική μεταχείριση που υπέστη. «Πώς μπόρεσαν αυτοί οι γελοίοι άνθρωποι να ισχυριστούν ότι πήγα να τους σκοτώσω. Αναγκάστηκα να περάσω έναν ολόκληρο χρόνο προσπαθώντας να υπερασπιστώ τον εαυτό μου, και τώρα βγαίνουν κάποιοι και λένε ότι το έκανα για να διαφημιστώ. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου να γίνομαι δημόσιο θέαμα… Μπορεί να περάσει κανείς τη ζωή του κάνοντας πολύ πιο ευχάριστα πράγματα».
– H Ιστορία είναι το μέσον για να μιλάτε για προσωπικά θέματα;