H ανάπτυξη βλάπτει άραγε το περιβάλλον; Σε ορισμένους κύκλους, ο ισχυρισμός ότι το εμπόριο και ο καπιταλισμός πνίγουν τον πλανήτη, αν και κοινώς αποδεκτός, είναι ανόητος. Υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία που να συνηγορούν σε κάτι τέτοιο. Αντίθετα, πολλές ενδείξεις μάς ωθούν να πιστέψουμε ότι η ανάπτυξη μπορεί να είναι όχι μόνο συμβατή με την περιβαλλοντική προστασία, αλλά και συχνά ενισχύει το «πρασίνισμα» του πλανήτη.
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι τα περιβαλλοντικά προβλήματα δεν πρέπει να μας ανησυχούν. Μεγάλους κινδύνους εγκυμονεί η αναίτια, ανθυγιεινή και αναποτελεσματική υπερκατανάλωση ορυκτών καυσίμων. H τάση αυτή πρέπει να μας οδηγήσει στη σταδιακή αντικατάσταση των καυσίμων αυτών με καθαρότερα υποκατάστατά τους.
Τρεις λόγοι καθιστούν αναγκαία αυτήν την περιβαλλοντική επανάσταση. Πρώτον, η χρήση καθαρότερων καυσίμων θα κάνει την αντιμετώπιση των υπόλοιπων προβλημάτων του περιβάλλοντος ευκολότερη, καθώς η διαχείριση των επικίνδυνων χημικών αποβλήτων, η ανακύκλωση του αλουμινίου ή η καύση των οικιακών απορριμάτων, είναι διαδικασίες που οδηγούν σε υπερκατανάλωση καυσίμων. O δεύτερος λόγος είναι η κλιματολογική αλλαγή. O ορθότερος τρόπος για τις κυβερνήσεις να αντιμετωπίσουν αυτό το υπαρκτό πρόβλημα είναι να αποστείλουν σαφές μήνυμα στον κόσμο, ότι πρέπει να προχωρήσουν σε ένα μέλλον με περιορισμένη χρήση άνθρακα. Αυτό θα ωθήσει σε σημαντικές προόδους στην ανάπτυξη καθαρών καυσίμων.
Ο τρίτος λόγος είναι και ο πλέον πιεστικός: η ανθρώπινη υγεία. Σε φτωχές χώρες, όπου οι παρωχημένης τεχνολογίας καυστήρες, κλιματιστικά και μονάδες παραγωγής ηλεκτρικού κυριαρχούν, η ατμοσφαιρική μόλυνση είναι από τις κυριότερες αιτίες θανάτων, που θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί. Το φαινόμενο, όμως, αφορά και μεγάλα τμήματα του αναπτυγμένου κόσμου. Από την Αθήνα στο Πεκίνο, τα μικροσκοπικά σωματίδια που απελευθερώνονται από την καύση ορυκτών καυσίμων και ειδικότερα του κάρβουνου, βρίσκονται μεταξύ των σοβαρότερων προβλημάτων δημόσιας υγείας.
Αποκαθήλωση του κάρβουνου
Το όνειρο της καθαρότερης ενέργειας δεν θα πραγματοποιηθεί, όμως, όσο η πλάστιγγα θα γείρει προς τις παλαιές και βρώμικες τεχνολογίες. Οι κυβερνήσεις πρέπει, σε πρώτη φάση, να καταργήσουν τις ατυχείς επιδοτήσεις που ενισχύουν την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Ορισμένες από αυτές, όπως οι επιδοτήσεις της ισπανικής και της γερμανικής κυβέρνησης στην εξόρυξη ορυκτού άνθρακα, είναι πεισματικά λανθασμένες. Αλλες είναι λιγότερο εμφανείς, αλλά εξίσου βλαβερές. Εδάφιο της αμερικανικής νομοθεσίας Καθαρής Ατμόσφαιρας εξαιρεί τα παλαιάς τεχνολογίας εργοστάσια άνθρακα, με ηλικία μεγαλύτερη των 30 ετών από τους αυστηρούς κανόνες εκπομπών καυσαερίων. Αντί να κλείσει αυτό το νομικό παράθυρο, όμως, η κυβέρνηση Μπους αποφάσισε να δώσει νέα πίστωση ζωής στα παλαιά εργοστάσια. Δεν πρέπει επίσης να κατηγορούμε μόνο τις φτωχές χώρες: πολλές από αυτές επιδοτούν με σημαντικά κεφάλαια την παροχή ηλεκτρικού για τους φτωχούς κατοίκους, δίνοντας παράλληλα την ευκαιρία στις ελίτ των πόλεων και τους πλούσιους ιδιοκτήτες αγροκτημάτων να καταναλώνουν φθηνό ηλεκτρικό, παραγόμενο από καύση άνθρακα.
Ο ανεπτυγμένος κόσμος θα μπορούσε, όμως, να βοηθήσει τον αναπτυσσόμενο για την ανάπτυξη και χήση καθαρότερων πηγών ενέργειας. H Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας εκτιμά ότι 1,6 δισ. άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε σύγχρονες μορφές ενέργειας. Αναγκάζονται συχνά να περπατούν χιλιόμετρα για να συλλέξουν καυσόξυλα, ή κοπριά αγελάδας, για να τα χρησιμοποιήσουν για καύσιμη ύλη. Καθώς ο κόσμος γίνεται πλουσιότερος με την πάροδο των δεκαετιών, η κατασκευή νέων μονάδων παραγωγής θα δώσει ηλεκτρικό σε πολλούς κατοίκους της γης. Εαν, όμως, δεν παρέμβουν τα ανεπτυγμένα κράτη, οι νέες μονάδες που θα κατασκευασθούν θα χρησιμοποιούν άνθρακα, μολύνοντας σημαντικά. Αυτό θα μπορούσε, όμως, να αντιμετωπισθεί με τη διακοπή των επιδοτήσεων προς τοιυς εξαγωγείς μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού με καύση ορυκτών καυσίμων. Οι πλούσιες χώρες θα πρέπει, όμως, να είναι έτοιμες να προσφέρουν κεφάλαια για την εγκατάσταση νέων, «καθαρών» μονάδων παραγωγής ενέργειας στον Τρίτο Κόσμο. Τα σχέδια αυτά θα πρέπει να συνοδεύονται από ορθή τιμολόγηση των καυσίμων, με την επιβολή φόρου ανάλογου με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Οι πρωτοβουλίες αυτές δεν θα καταργήσουν, όμως, τον άνθρακα. Αντίθετα, θα δώσουν αναγκαία ώθηση στην ανάπτυξη τεχνολογιών χαμηλής κατανάλωσης άνθρακα, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ηλιακή και αιολική. H προοπτική αυτή έχει σημασία καθώς οι φτωχές χώρες δεν θα πάψουν να χρησιμοποιούν ορυκτό άνθρακα εξαιτίας της χαμηλής τιμής του.
Ανατέλλει η εποχή του υδρογόνου
Θα χρειασθούν πολλά χρόνια για να φθάσουμε στην εποχή του υδρογόνου, αλλά οι ενδείξεις είναι ενθαρρυντικές. Μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια, κάθε κατασκευάστρια αυτοκινήτων θα προσφέρει οχήματα με κινητήρες στοιχείου καυσίμου μεταξύ των μοντέλων της. H υιοθέτηση των τεχνολογιών υδρογόνου θα μπορούσε ακόμη και να δώσει στον πρόεδρο Μπους τα εύσημα περιβαλλοντικής ευαισθησίας, που λείπουν σήμερα από την κυβέρνησή του.