Τον 16ο αιώνα το όνομα του Παρμιτζιανίνο (γεν. Φραντσέσκο Μάτσολα), αναφερόταν με τον ίδιο σεβασμό όπως του Ραφαήλ, του Τισιανού, του Μιχαήλ Αγγελου και των άλλων μεγάλων καλλιτεχνών της αναγεννησιακής ακμής. Και συνέχισε αργότερα να αναφέρεται με τον ίδιο σεβασμό. H μοίρα του υπήρξε, ως ζωγράφου τουλάχιστον, ότι άλλοτε τον θυμούνταν αν και άλλοτε τον ξεχνούσαν. Το γιατί, θα φανεί παρακάτω.
Τεχνική και τέχνη
Φέτος είναι χρονιά μνήμης του Παρμιτζιανίνο, που συμπληρώνονται 500 χρόνια από τη γέννησή του στην Πάρμα (εξ ου και Παρμιτζιανίνο), όπου και πραγματοποιείται μια μεγάλη έκθεση με τίτλο «O Παρμιτζιανίνο και ο ευρωπαϊκός Μανιερισμός». H έκθεση ανακινεί το θέμα της θέσης του καλλιτέχνη στην ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης και εντοπίζει τους λόγους στους οποίους οφείλονται τα ανεβοκατεβάσματα της φήμης του. Οι λόγοι αυτοί, καθώς συνάγεται, δεν είναι τόσο ενδογενείς, όσο είναι αντικειμενικοί.
Ο Παρμιτζιανίνο προερχόταν από οικογένεια καλλιτεχνών μέτριου όμως ταλέντου, έτσι ώστε αναγκάστηκε από νωρίς να πάει να μαθητεύσει πλάι σε σημαντικούς, συγκαιρινούς του καλλιτέχνες σαν τον Πορντενόνε.
Ο φυσικός προορισμός όμως των νέων, φιλόδοξων καλλιτεχνών της εποχής ήταν η Ρώμη, ιδιαίτερα μετά την εκλογή στον παπικό θρόνο του φιλότεχνου Κλήμεντος Z΄, της οικογενείας των Μεδίκων. Εκεί βρίσκεται ο Παρμιτζιανίνο στα 21 χρόνια του και στον νέο Πάπα παρουσίασε τρία έργα του, με ιδιαίτερο ανάμεσά τους, την «Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο», θαυμαστό δείγμα τεχνικής και παρατήρησης, το οποίο θεωρείται μία από τις ωραιότερες αυτοπροσωπογραφίες που έχουν γίνει ποτέ.
Ο Πάπας τού ανέθεσε έναν κύκλο με τοιχογραφίες, για το Βατικανό, που όμως ουδέποτε ολοκλήρωσε. Και τούτο ήταν ένα μόνο από τα έργα που ο Παρμιτζιανίνο δεν τελείωσε ή ούτε καν άρχισε. Αιτία ήταν η χαρακτική, η νέα τεχνική που είχε εισέλθει στην Ιταλία από τη Γερμανία, μόλις πριν από λίγα χρόνια.
Δεν ήταν κάτι αδικαιολόγητο, καθώς γράφει ο Ρόντρικ Κονγουέι Μόρις στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν», ούτε μια επιπόλαιη πράξη. Κάτι παρόμοιο είχε κάνει πριν από αυτόν, ένας καλλιτέχνης του αναστήματος του Αλμπρεχτ Ντίρερ. Με ένα τέτοιο μέσο, τόσης απήχησης και πανευρωπαϊκής εμβέλειας, ένας καλλιτέχνης έλυνε το πρόβλημα της ζωής του. Και όχι κατ’ ανάγκην απιστώντας στην εσωτερική φωνή και το ταλέντο του.
Από την εποχή της τρίχρονης παραμονής του Παρμιτζιανίνο στη Ρώμη, ώς σήμερα, τα σχέδια και τα χαρακτικά του δεν έπαψαν ποτέ να χαίρουν μεγάλης εκτίμησης από τους ειδικούς και τους συλλέκτες. Συνέβη όμως κάτι άλλο, που δεν είχε υπολογίσει ο ίδιος. O πρόωρος θάνατός του. Χάθηκε στα 37 χρόνια του, αφήνοντας μιαν άνιση κληρονομιά? χίλια εκατό σχέδια και χαρακτικά και μόλις 50 πίνακες και τοιχογραφίες, δηλαδή έναν κόσμο, στο σύνολό του, αποδεκτότερο και προσιτότερο στους γνώστες απ’ ό,τι στο πλατύτερο κοινό.
Η ιστορία του Παρμιτζιανίνο, μετά τη Ρώμη, συνεχίζεται με περιπέτειες. H άλωση της Αιωνίας Πόλης το 1527 τον οδήγησε στην εξορία πρώτα στην Μπολόνια και το 1530 πίσω στη γενέτειρά του Πάρμα, όπου ανέλαβε να τοιχογραφήσει την αψίδα της εκκλησίας και τον μπροστινό θόλο με θέματα παρμένα από το «Κατά Ματθαίον». Από το σχέδιο ολοκληρώθηκε μόνο η παραβολή των Σοφών και των Μωρών Παρθένων, ένα εκπληκτικό δείγμα όχι μόνο της τέχνης του Παρμιτζιανίνο αλλά της αναγεννησιακής τέχνης, γενικότερα. Στις δύο πλευρές του θόλου αντιπαραβάλλονται οι Σοφές και οι Μωρές Παρθένες, με την κεντρική φιγούρα της ομάδας των Μωρών να φέρει την όψη της τέλειας επιπολαιότητας παντού και πάντα. Το φόντο της οροφής είναι ένα κορυφαίο δείγμα παραισθητικής τέχνης, με γαλάζια και ρόδινα άνθη, τριαντάφυλλα, φυλλώματα, φρούτα, αστακούς, καβούρια, όστρακα, βατράχια, πουλιά και κεφάλια αρνιών.
Η εργασία κράτησε οκτώ χρόνια και ανυπόμονοι, με τη βραδυπορία, οι αναθέτες ζήτησαν την προκαταβολή τους πίσω. Επειδή δεν την πήραν, φυλάκισαν τον καλλιτέχνη. O Παρμιτζιανίνο απελευθερώθηκε με εγγύηση που πλήρωσε ο φίλος του Φραντσέσκο Μπαγιάρντι, του οποίου η αδελφή είχε παραγγείλει στο ζωγράφο την ξακουστή έως σήμερα (στην γκαλερί Ουφίτσι) «Μαντόνα με τον μακρύ λαιμό» που μοντέλο της υπήρξε η 14χρονη ανιψιά της. Μετά την απελευθέρωσή του ο Παρμιτζιανίνο κατέφυγε στην Κρεμόνα, όπου πέθανε έναν χρόνο αργότερα.
Τρόποι του Μοντιλιάνι
Προς επίρρωσιν του επιχειρήματος ότι οι καλλιτέχνες του μοντερνισμού του 20ού αιώνα γνώριζαν βαθιά την παράδοση της τέχνης τους, τρανό παράδειγμα είναι ένας από τους μεγαλύτερούς τους, ο Αμεντέο Μοντιλιάνι που οι φημισμένοι λεπτόμισχοι λαιμοί των γυναικών του προέρχονται κατευθείαν από τη «Μαντόνα με τον μακρύ λαιμό» του Παρμιτζιανίνο.