Κάποτε -πάνε τώρα πενήντα χρόνια- φτιάχτηκε ένας κήπος στην Αρχαία Αγορά. Ενας πανέμορφος κήπος με δεκάδες φυτά, όλα ελληνικά. Με τα χρόνια, ένα ένα τα φυτά μαραίνονταν, ώσπου ο κήπος ξεράθηκε. Σήμερα, ο άνθρωπος που είχε τότε φυτέψει με μεράκι τα δέντρα του, αποφάσισε να τον «ξαναζωντανέψει» ζωγραφίζοντας σε ένα εξαιρετικό λεύκωμα ένα προς ένα «Τα Φυτά του Πάρκου της Αρχαίας Αγοράς», (εκδ. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών).
Στη βορειοδυτική πλευρά του κήπου της Αρχαίας Αγοράς Αθηνών υψώνεται ακόμη ένας γιγάντιος γιουνίπερος. Ηταν η τελευταία πινελιά, το δέντρο που το 1955 είχε διαλέξει ο κ. Εμμανουήλ Βάθης, γεωπόνος και επίτιμος διδάκτωρ του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, να «σφραγίσει» την πολύτιμη συμβολή του στη διαμόρφωση του πάρκου. Οι εργασίες διήρκεσαν σχεδόν δύο χρόνια και το αποτέλεσμα ήταν εκθαμβωτικό. «Ηταν ένας τέλειος φυσικός κήπος», λέει στην «K» σήμερα, στα 93 του χρόνια, ο κ. Βάθης. «Δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχει πια».
Τις εργασίες για την κατασκευή του πάρκου είχε αναλάβει το 1953 η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή, που παράλληλα πραγματοποιούσε εκεί ανασκαφές. Γρήγορα όμως οι Αμερικανοί συνάντησαν δυσκολίες, τόσο εξαιτίας της ιδιαιτερότητας του εδάφους όσο και στην εξεύρεση των κατάλληλων φυτών. Ετσι, ο υπευθύνος των εργασιών Ραλφ Γκρίσγουολντ απευθύνθηκε στον τότε πρύτανη της Γεωπονικής Σχολής, Βασ. Κριμπά, για να του υποδείξει κάποιον που θα τους βοηθούσε να ξεπεράσουν τα παραπάνω εμπόδια. Χωρίς δεύτερη σκέψη, ο πρύτανης πρότεινε τον κ. Βάθη, τότε βοηθό καθηγητή στο Εργαστήριο Δενδροκομίας της Σχολής.
Ενα πολύχρωμο μωσαϊκό
Δύο χειμώνες πέρασε ο κ. Βάθης στον κήπο της Αρχαίας Αγοράς. Δεκάδες είδη φυτών «ταξίδεψαν» από τον Διόνυσο, το Τατόι, τη Ριτσώνα, από τα κρατικά φυτώρια της Ραπεντόζης και των Κουπονίων, από ιδιωτικά κτήματα, το φυτώριο της Φιλοδασικής Ενωσης στην Καισαριανή, το φυτώριο της Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής Αθηνών και πολλά ιδιωτικά φυτώρια για να δημιουργήσουν τελικά ένα ευωδιαστό πολύχρωμο μωσαϊκό στον Κήπο της Αρχαίας Αγοράς.
Οι εργασίες όμως κάποια στιγμή τελείωσαν και το έργο μεταβιβάστηκε στην Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία. «Χρόνο με τον χρόνο, τα φυτά άρχισαν να ξεραίνονται», θυμάται ο κ. Βάθης. «Αγανάκτησα και βρήκα τον υπεύθυνο. Απέδωσαν την κατάσταση σε αρρώστιες. Ηταν όμως φανερό ότι επρόκειτο για εγκατάλειψη». Παρά τις παραινέσεις του, καμία πρωτοβουλία δεν ελήφθη για αντιμετώπιση της κατάστασης, μέχρι την ανάληψη της Υπηρεσίας από τους αρχαιολόγους Γεώργιο Δοντά και Μαρ. Μπρούσκαρη, που, όπως λέει ο ίδιος, άρχισαν αμέσως και με μεγάλο ενδιαφέρον το έργο της διάσωσης του Πάρκου. «Πράγματι, το πάρκο τότε γνώρισε την ακμή του. Το ανέστησαν. Θυμάμαι τότε πήγαινα και έτρωγα κούμαρα από τις τεράστιες κουμαριές. Αυτό διήρκεσε τρία χρόνια. Μετά άρχισε και πάλι η κατάρρευση. Δέντρα πολύτιμα ξεράθηκαν εντελώς, αξιόλογα φυτά μαράθηκαν και φθάνουμε σήμερα να μπαίνεις μέσα και να απογοητεύεσαι. Πήγα πρόσφατα δύο φίλους να δουν το έργο και παρ’ ολίγο να βάλω τα κλάμματα…».
Ισως γι’ αυτό, για να προλάβει δηλαδή πριν ξεραθούν κι αυτά και το έργο μιας ζωής χαθεί οριστικά, αποφάσισε να εκδόσει το λεύκωμα με τις ζωγραφιές των φυτών του Πάρκου της Αρχαίας Αγοράς.
Οι ζωγραφιές των φυτών
Αυτοδίδακτος, προικισμένος με γνήσιο καλλιτεχνικό ταλέντο, μέσα από τις ζωγραφιές του, όπως σημειώνει η κριτικός και ιστορικός τέχνης κ. Αθηνά Σχινά στο λεύκωμα, αποτυπώνονται η τρυφερότητα και η στοργή με τις οποίες πριν από πενήντα σχεδόν χρόνια είχε συμπεριφερθεί στα ίδια τα φυτά. «H εικαστική γραφίδα του καλλιτέχνη περιηγείται, σχεδόν ψελλίζοντας, τα φανερά ως μύχια και τα απόκρυφα ως πρωτοφανέρωτα, μεταφέροντάς μας υποδορίως τη βιωματική σχέση που έχει ο ίδιος αναπτύξει στις περιδιαβάσεις και συνομιλίες του με τη φύση, όλες τις ώρες και τις ημέρες του χρόνου», αναφέρει η κ. Σχινά. Το λεύκωμα συμπληρώνουν χρήσιμες πληροφορίες για το είδος του κάθε φυτού και την προέλευσή του.
Πάντως, όπως σημειώνει και ο πρύτανης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ανδρέας Καραμάνος, τα «Φυτά του Πάρκου της Αρχαίας Αγοράς» αποτελούν ένα πολύ μικρό κομμάτι του έργου του κ. Βάθη. Παράλληλα με τη λαμπρή πανεπιστημιακή του καριέρα και το έργο του ως γεωπόνος και κηποτέχνης, εδώ και περίπου 70 χρόνια, ο κ. Βάθης ζωγραφίζει ασταμάτητα, δια γυμνού οφθαλμού ή με χρήση μικροσκοπίου, καλλιεργούμενα ή αυτοφυή φυτά της ελληνικής κυρίως χλωρίδας, καθώς επίσης τους «εχθρούς» και τις ασθένειές τους. Πολλά από τα έργα του κοσμούν σήμερα μια ειδική Αίθουσα του Εργαστηρίου Δενδροκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, η οποία μάλιστα φέρει τιμητικά και το όνομά του.
Αλλη μια τιμητική πλακέτα βρίσκεται κάτω από το γιουνίπερο, στην Αρχαία Αγορά. «Στον κ. Εμμ. Βάθη για τη συμβολή του στη διαμόρφωση του Πάρκου της Αρχαίας Αγοράς», γράφει. Καθώς παρατηρούμε τους «ανθισμένους» από τα έργα του τοίχους τού μικρού διαμερίσματός του στην Καλλιθέα, σκεφτόμαστε ότι η μεγαλύτερη τιμή για τον ταπεινό αυτό γεωπόνο θα ήταν μια προσπάθεια να ζωντανέψει και πάλι το Πάρκο της Αρχαίας Αγοράς.
43 είδη δέντρων
Και τι δεν φυτεύθηκε τότε σε αυτόν τον κήπο… Αμυγδαλιές, κορομηλιές, δάφνες Απόλλωνος, ψευδακακίες, νερατζιές, ευκάλυπτοι, ξυλοκερατιές -συνολικά 43 διαφορετικά είδη δέντρων, αειθαλών και φυλλοβόλων, σε διαφορετικούς τόνους πρασίνου. Δίπλα τους, 73 είδη θάμνων έδιναν όλο το χρόνο άφθονο χρώμα στην περιοχή. Με την έναρξη του έτους, άνθιζε το δενδρολίβανο, η γλομπουλιαρία, ο εχινόποδος κ.ά., για να λάβουν τη σκυτάλη στη συνέχεια τα φυτά Κίστος, Κορονίλλα, Φλομίς, Ανθυλλίς, Μυδική κ.λπ., με την έναρξη του καλοκαιριού η πικροδάφνη, το πλουμπάγκο, η λαντάνα, η αλυγαριά και τέλος η κουμαριά, οι ερευκοί κ.ά. Το πλούσιο φύλλωμα 25 διαφορετικών ειδών αναρριχώμενων φυτών κάλυπταν τμήματα του εδάφους ή τους κορμούς των δέντρων. Ανεμώνες, κυκλάμινα, κρόκοι έκαναν την εμφάνισή τους τον χειμώνα, λίγο αργότερα ασφόδελοι, ίριδες, ορνιθόγαλοι, προς το καλοκαίρι η κάννα, η ψωραλέα και το βέρμπασκον, για να «κλείσουν» το έτος, η κορταδερία, ο κάλαμος κ.λπ. Αλλα περίπου 58 είδη ετήσιων φυτών, χειμερινών και καλοκαιρινών, κάλυπταν μεγάλη έκταση του κήπου σε πολύχρωμους σχηματισμούς.