Παρότι επιτυχημένος επιχειρηματίας, ο Χέρμαν Φρανκ Μάγερ έβαλε σκοπό της ζωής του να ερευνήσει την εξαφάνιση του πατέρα του, Χέρμαν Μάγερ, αξιωματικού της Βέρμαχτ, στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Χρειάστηκαν είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην άκρη του νήματος. Αλλά αυτή ήταν μόνον η αρχή. H αναζήτηση για την χαμένη πατρική φιγούρα αποτέλεσε το έναυσμα για να διευρύνει τις έρευνές του στη δράση του γερμανικού στρατού στην Ελλάδα. Καρπός της έρευνάς του για τον πατέρα του ήταν το βιβλίο «H αναζήτηση» (εκδ. «Καλέντης»). Στη συνέχεια ακολούθησε η «Φρίκη του Κομμένου» (εκδ. «Καλέντης»), και, πρόσφατα, το «Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα. Τα αιματηρά ίχνη της 117ης μεραρχίας καταδρομών στη Σερβία και στην Ελλάδα» (εκδ. «Εστία»). O Χέρμαν Φρανκ Μάγερ μίλησε στην «K» για την τραυματική του εμπειρία να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τον εκτελεστή του πατέρα του, για τη συλλογική ευθύνη της Γερμανίας και για το ερευνητικό του έργο συνολικά. Οι θέσεις του έχουν ειδικό βάρος, καθώς αφορούν σε μερικές από τις σημαντικότερες -και πιο ταραγμένες- περιόδους της ιστορίας μας.
– Αφετηρία στις πολύχρονες έρευνές σας για τη δράση γερμανικών στρατιωτικών μονάδων στην Ελλάδα της Κατοχής, ήταν η ιστορία της εκτέλεσης του πατέρα σας από αντάρτες του ΕΛΑΣ. Εχετε αναμνήσεις απο εκείνον;
– Ημουν μόλις τριών ετών όταν κηρύχτηκε αγνοούμενος. Το 1943. H μητέρα μου πάντα ήλπιζε ότι κάποια ημέρα θα επέστρεφε. Μας μεγάλωσε με αυτήν την ελπίδα, κάτι που είχε μεγάλο αντίκτυπο και σε μένα και στα δύο μικρότερα αδέλφια μου. Μας έλειπε πολύ. Το ότι ήταν αξιωματικός της Βέρμαχτ το ήξερα από πολύ μικρός. Το ότι η Βέρμαχτ αποτελούσε τμήμα της ναζιστικής Γερμανίας και ότι οι Ναζί ήταν υπεύθυνοι για τον πόλεμο και τις βαρβαρότητες, το έμαθα αργότερα, στο σχολείο. Ωστόσο, το να έχεις χάσει τον πατέρα σου στη Γερμανία του 1945 δεν ήταν κάτι σπάνιο? ήταν ο κανόνας. Στην πρώτη μου κοινωνία, στην εκκλησία, είδα ότι τα μισά από τα άλλα παιδιά δεν είχαν πατέρα. Επειδή όπως λένε η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, η δική μας έσβησε το 1955, όταν επέστρεψαν και οι τελευταίοι Γερμανοί αιχμάλωτοι.
– Και αποφασίζετε να έρθετε στην Ελλάδα για να αναζητήσετε τα ίχνη του. Είχατε τότε επίγνωση των θηριωδιών που είχαν διαπράξει οι Γερμανοί στην Ελλάδα;
– Ηταν επιθυμία της μητέρας μου -η οποία δεν ξαναπαντρεύτηκε- να δει τη χώρα στην οποία χάθηκε ο άντρας της. Ηξερα ότι η Γερμανία είχε ξεκινήσει τον πόλεμο. Δεν ήξερα όμως τίποτα για την Ελλάδα. Για να είμαι ειλικρινής, ελάχιστοι Ευρωπαίοι γνωρίζουν για τις γερμανικές βαρβαρότητες στην Ελλάδα.
Να μην επαναληφθούν…
– Πώς αισθανθήκατε όταν συνειδητοποιήσατε ότι συμπατριώτες σας διέπρατταν σφαγές αμάχων; Οτι ο πατέρας σας αποτελούσε μέρος αυτών των στρατευμάτων;
– O πατέρας μου δεν συμμετείχε σε μονάδες που έσφαζαν αμάχους. Ηταν υπεύθυνος του τομέα επιμελητείας: τρόφιμα, ρουχισμό, εργαλεία, εφόδια κ.τ.λ. Την εποχή που τον συνέλαβαν ήταν υπεύθυνος μιας ομάδας 250 αντρών για την ανακατασκευή της γέφυρας του Γοργοπόταμου που είχε ανατινάξει η Αντίσταση. Πώς θέλετε να αισθάνομαι για όλες αυτές τις αγριότητες; Φρικτά. Βεβαίως, τέτοια πράγματα συμβαίνουν σε όλους τους πολέμους. Αλλά αυτό δεν αποτελεί δικαιολογία φυσικά. Ξέρετε, έχω μια ιδεαλιστική άποψη: γράφοντας για το τι πραγματικά συνέβη, να συνεισφέρω ώστε να μην επαναληφθούν στο μέλλον αυτές οι φρικωδίες.
– Πόσο δύσκολο ήταν να έρθετε στην Ελλάδα και να ερευνήσετε τον θάνατο του πατέρα σας; Αντιμετωπίσατε κάποια εχθρότητα κατά τη διάρκεια αυτών των ερευνών;
– Δεν είχα κάποια ιδιαίτερη δυσκολία. Είχα φύγει από τη Γερμανία σε ηλικία 19 χρονών. Είχα γυρίσει όλη την Ευρώπη αναπτύσσοντας τις επιχειρηματικές μου δραστηριότητες. Σε πολλές από αυτές τις χώρες, ειδικά στη Γαλλία αλλά και στο Βέλγιο, αντιμετώπισα αρκετή εχθρότητα μόνο και μόνο επειδή ήμουν Γερμανός. Στην Ελλάδα σχεδόν κανείς δεν με αντιμετώπισε εχθρικά. Το αντίθετο θα έλεγα. Δέχτηκα πάρα πολλά γράμματα συμπάθειας από Ελληνες όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο μου «H αναζήτηση». Μόνον ο άνθρωπος που διέταξε την εκτέλεση του πατέρα μου με αντιμετώπισε εχθρικά.
Προτίμησε το θάνατο
– O πατέρας σας θα μπορούσε να είχε αποφύγει την εκτέλεση, αν δεχόταν την πρόσκληση του ΕΛΑΣ να πολεμήσει στο πλευρό του. Νιώσατε ποτέ οργή γι’ αυτή του την επιλογή;
– O πατέρας μου πέθανε για μια ιδέα, για τον Χίτλερ. Και όχι μόνο ο πατέρας μου αλλά 32 από τους 34 Γερμανούς που είχαν συλληφθεί μαζί του – συμπεριλαμβανομένης και της μοναδικής γυναίκας ανάμεσά τους. Μόνο δύο στρατιώτες δέχτηκαν να αλλάξουν στρατόπεδο, καθώς και όλοι οι Ιταλοί αιχμάλωτοι. O ένας από τους δύο αυτούς Γερμανούς δραπέτευσε αργότερα αλλά τον έπιασαν και τελικά τον εκτέλεσαν. O δεύτερος πολέμησε κανονικά με τον ΕΛΑΣ και επέζησε. Το 1948 επέστρεψε στη Γερμανία. Φυσικά και υπήρξαν στιγμές που θύμωσα με τον πατέρα μου. Θα μπορούσε να είχε γλιτώσει και να τον είχαμε κοντά μας όλα αυτά τα χρόνια. Και λάβετε υπόψη ότι ο πατέρας μου λάτρευε τη μητέρα μου. Είχαν πολύ επιτυχημένο γάμο με τρία παιδιά. Και παρ’ όλα αυτά, προτίμησε το θάνατο. Του πρότειναν ακόμα να πάει μόνος του στο αρχηγείο στη Λαμία και να διαπραγματευθεί για τους ομήρους. Αρνήθηκε και αυτό. Δεν ήταν μόνον ότι πίστευε στον Χίτλερ. Δεν ήθελε να εγκαταλείψει τους συντρόφους του.
– Μου ‘πατε πριν ότι μόνον ο άνθρωπος που έδωσε τη διαταγή να εκτελεστεί ο πατέρας σας -και που ηγείτο του εκτελεστικού αποσπάσματος- σας αντιμετώπισε εχθρικά. Περιγράφετε τη σκηνή στην «Αναζήτηση». Θα θέλατε όμως να μου πείτε τι επιδιώκατε από μια τέτοια συνάντηση;
– Ξέρετε, βαθιά μέσα μου ήλπιζα να μας δοθεί η ευκαιρία να κλάψουμε ο ένας στην αγκαλιά του άλλου. Να διώξουμε τα φαντάσματα του παρελθόντος. Περισσότερα με ένωναν με αυτόν τον άνθρωπο παρά με χώριζαν. Δεν πήγαινα ούτε για να κατηγορήσω ούτε για να εκδικηθώ. Κάθε άλλο. Στην αρχή του είπα ότι είμαι ένας απλός ερευνητής. Οταν στο τέλος του έδειξα φωτογραφία του πατέρα μου -τον οποίο αναγνώρισε αμέσως- και του αποκάλυψα ότι είμαι γιος του, με πέταξε έξω απ’ το σπίτι. Αλλά εγώ ξαναπήγα. Επτά μήνες αργότερα. Σχεδόν εισέβαλα στο σπίτι του μαζί με έναν φίλο μου, διερμηνέα. Ηταν δυο τρία πράγματα ακόμα που ήθελα να ξεκαθαρίσω. Αλλά δεν ήθελε ούτε να μ’ ακούσει. Ηθελα απλώς να μάθω. Επρεπε να ξέρω. Αυτό είναι όλο. O άνθρωπος αυτός πέθανε πριν από δύο χρόνια – πιθανότατα χωρίς να βρει ηρεμία στην ψυχή του. Κάτι που πιθανότατα ισχύει και για μένα.
– Οταν ξεκινήσατε την έρευνά σας για τη σφαγή των Καλαβρύτων, πώς σας αντιμετώπισαν οι κάτοικοι του χωριού;
– Με υποδέχτηκαν με περισσή ευγένεια, όχι μόνον ο δήμαρχος και οι συνεργάτες του αλλά και οι πολίτες του χωριού. Εχω κάνει πολλούς φίλους εκεί. Δεν είναι υπέροχο;
– Μετά την έκδοση του βιβλίου στα Ελληνικά από την «Εστία», υπήρξαν αντιδράσεις αναφορικά με τα στοιχεία που δίνετε; Για τον αριθμό των εκτελεσμένων κ.τ.λ.;
– Δεν προσπάθησα να μειώσω τον αριθμό των εκτελεσμένων στα Καλάβρυτα. Εκανα μια έρευνα πέντε ετών εξετάζοντας αρχεία και μαρτυρίες απ’ όλες τις πλευρές και κατέληξα σε κάποια συμπεράσματα. Περιμένω από τον κόσμο να μου πει αν έσφαλα. Εως τώρα δεν έχω ακούσει τίποτα τέτοιο.
Τα Τάγματα Ασφαλείας
– Στο βιβλίο αυτό εξετάζετε αρκετά και το ρόλο των Ταγμάτων Ασφαλείας. Πώς κρίνετε εσείς, ως ξένος παρατηρητής, αυτήν την τόσο σκοτεινή πτυχή της νεότερης ελληνικής ιστορίας;
– Τι θα πει «ξένος παρατηρητής»; Πιθανώς να γνωρίζω περισσότερα γι’ αυτό το θέμα από πολλούς Ελληνες. Πρόκειται όντως για μια πολύ σκοτεινή ιστορία, και μία από τις πολλές αιτίες που οδήγησαν μετά στον εμφύλιο πόλεμο. Αλλά για το ρόλο των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Πελοπόννησο ευθύνονται και οι Βρετανοί. Με τη στάση τους οδήγησαν στη σύγκρουση δεξιών και αριστερών αντιστασιακών μονάδων – προς τέρψιν των Γερμανών. Στο «Από τη Βιέννη στα Καλάβρυτα» γράφω εκτενώς γι’ αυτά τα πράγματα. Κυρίως όμως, αυτό που ήθελα να ξεκαθαρίσω με αυτό μου το βιβλίο ήταν ότι τη σφαγή στα Καλάβρυτα τη διέπραξαν μονάδες της Βέρμαχτ, του κανονικού γερμανικού στρατού, δηλαδή. Από τις 300 περίπου τέτοιες γερμανικές θηριωδίες στην Ελλάδα, τις περισσότερες δεν τις έχουν διαπράξει τα Ες Ες ή η Γκεστάπο, αλλά η Βέρμαχτ. Κατά τη δεκαετία του ’60 καλλιεργήθηκε ο μύθος ότι όλες τις ακρότητες στον πόλεμο τις έκαναν τα Ες Ες. Αλλά και η Βέρμαχτ έχει μεγάλο μερίδιο στις σφαγές αμάχων, στους εμπρησμούς χωριών κ.τ.λ.
– Το Κομμένο αποτελεί θέμα του δεύτερου βιβλίου σας που κυκλοφόρησε στα Ελληνικά…
– Ναι, αλλά στο νέο βιβλίο που δουλεύω τώρα, το ξαναπιάνω αλλά από μια ευρύτερη οπτική. Ουσιαστικά εξετάζω τη δράση της 22ης Ορεινής Στρατιάς που είχε τη βάση της στα Ιωάννινα και ήταν υπεύθυνη για την περιοχή της Ηπείρου έως τον κόλπο της Πάτρας και από τα Ιόνια Νησιά έως το Καρπενήσι.
– Πόσο δύσκολο ήταν, με δεδομένη την προσωπική σας εμπλοκή στο θέμα, να είστε αντικειμενικός;
– Μα αυτό ήταν το μεγάλο μου στοίχημα. Και, ξέρετε, αν δεν προσπαθούσα να είμαι αντικειμενικός, τίποτε απ’ όλα αυτά δεν είχε νόημα. Είμαι όμως κατά κάθε είδους εθνικισμού, σοβινισμού κ.τ.λ. Σκοτεινές ιδεολογίες που μόνο κακό φέρνουν. Και τα τελευταία χρόνια υπάρχει άνοδος του εθνικισμού. Αυτό είναι κάτι που πρέπει όλοι να πολεμήσουμε.
Ναζί και Ολοκαύτωμα
– Στο βιβλίο του «Οι πρόθυμοι εκτελεστές του Χίτλερ» ο Ντάνιελ Γκολνχάγκεν ισχυρίζεται ότι ο γερμανικός λαός συνολικά είναι υπεύθυνος για το Ολοκαύτωμα. Θα ήθελα να ξέρω τη δική σας άποψη – λαμβάνοντας υπόψη ότι είστε γιος αξιωματικού των Ναζί.
– Σας παρακαλώ πολύ, σταματήστε να με αποκαλείτε «γιο αξιωματικού των Ναζί». Είναι προφανές ότι η γενιά του πατέρα μου απέτυχε οικτρά. Πολύ πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, οι απλοί Γερμανοί πολίτες γνώριζαν ότι κάποιοι συμπολίτες τους διώκονταν εξαιτίας των ιδεών τους, της φυλής τους, του θρησκεύματός τους, της καταγωγής τους κ.τ.λ. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Χίτλερ πήρε την εξουσία το 1933 με εκλογές. Μετά βέβαια κατέλυσε κάθε έννοια δημοκρατίας. Κατά την εκτίμησή μου όμως, γύρω στα 1939 – 40, περίπου το 80% των Γερμανών τον υποστήριζε. Αυτό άλλαξε ελαφρώς μετά την άνοιξη του 1943 και την ήττα στο Στάλινγκραντ. O ισχυρισμός ότι ο «απλός Γερμανός δεν υποστήριζε τον Χίτλερ» είναι ένας μύθος. Και εσείς και εγώ θα πρέπει να υπενθυμίζουμε σε όλους ότι δεν πρέπει να υπάρξει ανοχή, πόσω μάλλον στήριξη, σε τέτοιες ιδεολογίες στο μέλλον.
Ο ΕΛΑΣ, ο ΕΔΕΣ, τα Δεκεμβριανά και η επέμβαση των Βρετανών
Τον περασμένο Νοέμβριο ο αρχιτέκτονας Μιχάλης Δωρής απέστειλε επιστολή στην «Καθημερινή της Κυριακής» με την οποία διαμαρτυρόταν για τη λεζάντα μιας φωτογραφίας που είχε εικονογραφήσει, ανάμεσα σε άλλες, δημοσιογραφικό κείμενο του Δημήτρη Ρηγόπουλου με τίτλο «Οι μεγάλες προσδοκίες της Αθήνας». H επίμαχη φωτογραφία απεικόνιζε ένα ελκυστικό προοπτικό σχέδιο της υπό ανάπλαση Λεωφόρου Καβάλας (Αθηνών) στο πλαίσιο της ολυμπιακής προετοιμασίας, με την εξής λεζάντα: «Πρόταση του αρχιτεκτονικού γραφείου «Anamorphosis» για τη λεωφόρο Καβάλας».
Ο κ. Δωρής θεώρησε ότι η συγκεκριμένη λεζάντα τον έθιγε επαγγελματικά, καθώς, σύμφωνα με τα όσα υποστηρίζει ο ίδιος, «το έργο της εκπόνησης μελέτης για την ανάπλαση της Λεωφόρου Καβάλας ανετέθη από το ΥΠΕΧΩΔΕ δυνάμει της από 17/5/2002 σύμβασης ανάθεσης σε επτά τον αριθμό συμπράττοντα γραφεία μελετητών και όχι στο αρχιτεκτονικό γραφείο Anamorphosis». Πιο συγκεκριμένα, στα παρακάτω γραφεία: «Δ.Λ. Εταιρεία Αρχιτεκτονικών Μελετών M. Δωρής – Ολγα Λαμπρινίδου και ΣΙΑ E.E.», Ανδρομάχη Δαμαλά, Νικόλαος Γεωργιάδης, Παναγιώτα Μαμαλάκη, Παντελής Αργυρός (μηχανολόγος), Ιωάννης Φραγκάκης (συγκοινωνιολόγος – τοπογράφος μηχανικός), Μαρία Ζαρκαδούλα (γεωπόνος). O κ. Δωρής στην επιστολή είχε επισυνάψει και αντίγραφο της σχετικής σύμβασης με το ΥΠΕΧΩΔΕ, ενώ διευκρίνισε ότι το αρχιτεκτονικό γραφείο «Anamorphosis» δεν έχει ουδεμία σχέση με την ως άνω σύμβαση για την εκπόνηση μελέτης ανάπλασης της Λεωφόρου Καβάλας και ότι απλώς δύο αρχιτέκτονες του γραφείου «Anamorphosis» (οι κ.κ. N. Γεωργιάδης και Π. Μαμαλάκη) συμμετείχαν ως συμπράττοντες μελετητές ατομικά στην περί ου ο λόγος μελέτη.
Στη συνέχεια, ο συντάκτης του κειμένου, ο κ. Δ. Ρηγόπουλος ενημέρωσε τον κ. Δωρή ότι έλαβε τη σχετική πληροφορία κατόπιν επικοινωνίας του με το αρχιτεκτονικό γραφείο «Anamorphosis». Θεωρήσαμε ότι η παρεξήγηση είχε λυθεί. Παρά ταύτα, ο κ. Δωρής επανήλθε με ένα ακατανόητο εξώδικο. Το σημερινό δημοσίευμα επιβεβαιώνει εκ νέου ότι εκ μέρους της εφημερίδας δεν υπήρξε καμία πρόθεση ή πράξη με σκοπό να μειωθεί ή να αποκρυβεί η εργασία οποιουδήποτε. Κατόπιν τούτου, δεν θα επανέλθουμε καθ’ οιονδήποτε τρόπο σε ένα θέμα από καιρού λήξαν.
