Στο νησί
των πειρατών
θ’ ανταμώσουμε λοιπόν,
ίδια αθώοι, ίδια φταίχτες
σαν αντικριστοί καθρέφτες.
Από τον στίχο του Αλκη Αλκαίου, που μελοποίησε ο Σωκράτης Μάλαμας δανείστηκε η Μάρω Δούκα τον τίτλο του τελευταίου -έβδομου- βιβλίου «Αθώοι και φταίχτες» (εκδόσεις «Κέδρος»). Και προσπάθησε κι εκείνη να κοιταχτεί στον καθρέφτη του παρελθόντος και του παρόντος, στον καθρέφτη της συμβίωσης διαφορετικών εθνοτήτων και πολιτισμών στον ίδιο τόπο.
Ενα βιβλίο που συμπίπτει με τα τριάντα χρόνια παρουσίας της Μάρως Δούκα στα ελληνικά Γράμματα και παρουσιάστηκε χθες το μεσημέρι σε αθηναϊκό καφέ. Ενα βιβλίο που ακροβατεί ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα, στα Χανιά της Κρήτης, την ιδιαίτερη πατρίδα της Μάρως Δούκα, με φόντο τους Τουρκοκρητικούς.
«Ουσιαστικό ερέθισμά μου ήταν ένα τηλεφώνημα που δέχθηκα πριν από 11 χρόνια από μια Τουρκάλα από τη Σμύρνη, που μου μιλούσε σε άψογα Ελληνικά. Με τάραξε αυτή η συνομιλία. Μέχρι τότε απλώς άκουγα για τους Τουρκοκρητικούς, αλλά γνώριζα ελάχιστα. Από τότε άρχισα να ψάχνω στο Ιστορικό Αρχείο Χανίων και να μιλώ με τους Χανιώτες. Ακόμα και σήμερα οι γεροντότεροι θυμούνται Τουρκοκρητικούς, θυμούνται τους πολλούς μικτούς γάμους που έγιναν στην Κρήτη.
Στο βιβλίο υπάρχει και το παρόν και το παρελθόν της πόλης. Δεν ήθελα να γράψω ούτε ιστορικό μυθιστόρημα ούτε απλώς για το παρελθόν. Ηθελα αυτά να τα συνενώσω. Για να το κάνω επινόησα δύο οικογένειες, μια μουσουλμανική και μία ελληνική. Ηταν υπαρκτές οικογένειες στα Χανιά, όμως στην πορεία της γραφής χειρίστηκα τα πρόσωπα και τη δράση τους όπως ήθελα.
Σαν όχημα στο παρόν χρησιμοποίησα στοιχεία του αστυνομικού μυθιστορήματος. Ενας φόνος στο παρόν, ένα έγκλημα στο παρελθόν. O εκσυγχρονισμός της πόλης χθες και σήμερα. Το ζητούμενο πάντα είναι η ευημερία και ο εκσυγχρονισμός. Ολα φαίνονται ν’ αλλάζουν και όλα είναι ίδια. Χθες ήταν οι μουσουλμάνοι, σήμερα είναι οι μετανάστες», λέει η Μάρω Δούκα, που μιλάει με πάθος για τα χρόνια της έρευνας, της γραφής, για όσα έμαθε και κέρδισε στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας.
«Μέσα από αυτήν την προσπάθεια αισθάνομαι ότι κέρδισα πολλά πράγματα. Κατανόησα τον μουσουλμανισμό ως θρησκεία? ξαναδιάβασα την ιστορία και είδα κάτω από τις γραμμές. Οι πηγές μου ήταν οι ελληνόφωνες εφημερίδες της εποχής, στις σελίδες των οποίων διέκρινα τη μισαλλοδοξία και τη διαστρέβλωση. Κέρδισα να λέω τη Μικρασία Τουρκία, χωρίς να έχω απεμπολήσει τίποτα ελληνικό μέσα μου. Κέρδισα τη γνώση ότι κακουργήματα και αποτρόπαιες πράξεις γίνονται και από τις δυο πλευρές. Βασικό κίνητρό μου ήταν να γράψω για τα Χανιά, όχι για την πόλη όπως είναι σήμερα, αλλά για την πόλη την εμποτισμένη στην ιστορία. Διαπίστωσα τι προκαταλήψεις και ταμπού είχα εγώ η ίδια, που θεωρώ ότι είμαι προοδευτική, αριστερή. Δικές μου προκαταλήψεις έξυνα γράφοντας αυτό το βιβλίο. Και κατάλαβα ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμα μπροστά μας».
Η Μάρω Δούκα επιμένει να μην χαρακτηρίζει το έβδομο βιβλίο της μυθιστόρημα. Στον υπότιτλο της έκδοσης υπάρχει η φράση «στις γραμμές του μύθου και της ιστορίας»? του μύθου του προσωπικού και του συλλογικού, της ιστορίας της προσωπικής και της συλλογικής.
Ενα βιβλίο που θέμα του έχει -όταν αναφέρεται στο παρελθόν- την κοινή διαβίωση Ελλήνων και Μουσουλμάνων, την κοινή διαβίωση των σημερινών Ελλήνων με τους μετανάστες, σε ό,τι αφορά το παρόν. Ενα βιβλίο που συμπίπτει με το επίκαιρο θέμα της Κύπρου σήμερα – εντελώς συμπτωματικά. Με το στοίχημα για τη δυνατότητα συνύπαρξης στον ίδιο τόπο, κάτω από την ίδια διοίκηση και τους ίδιους νόμους, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Αναγνωρίζει ομοιότητες του βιβλίου της με τη σημερινή επικαιρότητα του κυπριακού ζητήματος, ρωτήσαμε τη Μάρω Δούκα. «Είναι η ζώσα ιστορία», απάντησε.
Λιγομίλητη συνήθως, η Μάρω Δούκα χθες ήταν λαλίστατη και χαρούμενη. Είχε περάσει καλά στη διαδικασία της γραφής και ήταν φανερό αυτό. Τον λόγο τώρα έχουν οι αναγνώστες.