Τα ιατρικά συγγράμματα περιγράφουν την ανεμοβλογιά σαν μια ιδιαιτέρως μεταδοτική, αλλά μάλλον ήπια παιδική ασθένεια, η οποία σπανίως επιφέρει σοβαρές επιπλοκές, χαρακτηριστικά που εδώ και δεκαετίες έχουν πυροδοτήσει πολλές συζητήσεις σχετικά με το αν είναι αναγκαίο να γίνεται εμβόλιο για την πρόληψη της ασθένειας.
Αν κάποιος με ρωτούσε, θα απαντούσα ότι βεβαίως και είναι απαραίτητο. Αν και δεν είχα κανένα από τα χαρακτηριστικά που συνδέονται με τις πιο σοβαρές περιπτώσεις, στην ηλικία των 8 ετών υπέφερα από αυτό που ο παιδίατρός μας αποκαλούσε ως «τη χειρότερη περίπτωση ανεμοβλογιάς» που είχε ποτέ δει. Εν ολίγοις είχα περισσότερες από 1.000 φυσαλλίδες σε όλο μου το σώμα που μου προκαλούσαν έντονη φαγούρα. Ημουν άρρωστη για 3 εβδομάδες και περνούσα ώρες ολόκληρες κάθε μέρα κάνοντας μπάνιο με αλεύρι βρώμης για να ανακουφιστώ προσωρινά από τον κνησμό. Τα σημάδια από τις αμυχές στον κορμό μου παρέμειναν ορατά για περισσότερο από μία δεκαετία και ορισμένα άλλα στο πρόσωπό μου δεν έφυγαν ποτέ.
Από το 1995 έχει εγκριθεί η χρησιμοποίηση εμβολίου με εξασθενημένο ζωντανό ιό που μπορεί να διεγείρει ανοσία στον ιό της ανεμοβλογιάς, του έρπητος ζωστήρα, χωρίς αυτό να προκαλεί την πάθηση.
Το γεγονός ότι εκατομμύρια παιδιών εμβολιάστηκαν σήμανε και τον δραστικό περιορισμό της ασθένειας, αλλά και των σπάνιων επιπλοκών της.
Εκατομμύρια παιδιά σήμερα διανύουν την παιδική ηλικία χωρίς να ταλαιπωρούνται στο ελάχιστο από αυτήν την ασθένεια. Κάθε χρόνο χιλιάδες παιδιά δεν χρειάζεται πια να νοσηλεύονται σε νοσοκομεία και σχεδόν 100 ζωές σώζονται χάρη στο εμβόλιο.
Ενδεχόμενα προβλήματα
Ωστόσο, μαζί με τα ευχάριστα νέα που συνοδεύουν την εξέλιξη της επιστήμης υπάρχουν και τα δυσάρεστα. Οπως σχεδόν όλα τα υπόλοιπα εμβόλια, έτσι κι αυτό, το οποίο συνήθως γίνεται μία φορά στην ηλικία των 12 μηνών, δεν προστατεύει ολοσχερώς αυτούς που εμβολιάζονται. Περίπου το 10% των παιδιών που κάνουν το εμβόλιο της ανεμοβλογιάς δεν προστατεύονται επαρκώς. Επίσης πρόσφατες μελέτες αποκάλυψαν ότι ακόμη και μεταξύ των ατόμων που μπορεί αρχικώς να προστατεύθηκαν με το εμβόλιο, το επίπεδο ανοσίας τους τείνει να ελαττώνεται με την πάροδο του χρόνου.
Για παράδειγμα, μια ιατρική ομάδα σε άρθρο που έγραψε τον περασμένο Μάρτιο σε τεύχος της Επιθεώρησης Παιδιατρικής (Journal of Pediatrics) περιέγραψε την έξαρση ανεμoβλογιάς στο Portland. Εκεί το 97% των παιδιών που δεν έπαθαν ανεμοβλογιά είχαν εμβολιαστεί. Τα παιδιά που είχαν λάβει το εμβόλιο περισσότερο από πέντε χρόνια πριν από την έξαρση της πάθησης, είχαν σχεδόν επτά φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να κολλήσουν την ασθένεια σε σύγκριση προς εκείνα που είχαν εμβολιαστεί μέσα στα προηγούμενα πέντε χρόνια.
Ενα μήνα νωρίτερα, οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Υale ανακοίνωσαν ότι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου κατά της ανεμοβλογιάς εξασθενεί σημαντικά ένα χρόνο αφότου γίνεται. Φαίνεται επίσης ότι είναι λιγότερο αποτελεσματικό όταν γίνεται σε παιδιά κάτω των 15 μηνών.
Εξάλλου, δύο ερευνητικές ομάδες σημείωσαν ότι τα παιδιά που εμβολιάστηκαν και προσβλήθηκαν από ανεμοβλογιά είχαν ηπιότερα συμπτώματα και «καθάρισαν» γρηγορότερα απ’ ό,τι εκείνα που δεν είχαν εμβολιαστεί. Αυτό δείχνει ότι ακόμη κι όταν η ανοσία δεν αρκεί για να προληφθεί αυτή η ιογενής μόλυνση, εν τούτοις προσφέρει κάποια προστασία.
Ωστόσο, η εξασθένηση της ανοσίας μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα όσο ο εμβολιασμένος πληθυσμός γερνάει. Οταν η ανεμοβλογιά συμβαίνει σε άτομα άνω των 13 ετών που δεν έχουν εμβολιαστεί, τα συμπτώματα είναι πολύ πιο σοβαρά. Ορισμένες φορές χρειάζονται και νοσηλεία σε νοσοκομείο, ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορούν να εμφανιστούν επιπλοκές επικίνδυνες για τη ζωή.
Υπάρχουν όμως κι άλλα προβλήματα, τα οποία σχετίζονται με το εμβόλιο. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο λόγοι που ορισμένα εμβόλια δεν γίνονται πριν από τη συμπλήρωση της ηλικίας του ενός έτους. Ο κύριος λόγος είναι ότι δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη επαρκώς η ικανότητα του νηπίου να υποστηρίξει την ανοσία από εμβόλιο κατά ιών. Ωστόσο, οι παιδίατροι εκτιμούν ότι η αναμονή έως ότου το παιδί γίνει 15 μηνών για να γίνει το εμβόλιο, όποτε είναι και πιο πιθανό να είναι και αποτελεσματικότερο, θα εκθέσει μερικά παιδιά σε κίνδυνο να κολλήσουν ανεμοβλογιά κατά τη διάρκεια των 3 μηνών που μεσολαβούν.
Ενας άλλος λόγος που δεν γίνεται εμβόλιο στα νεογέννητα παιδιά είναι γιατί αυτά προστατεύονται από τα αντισώματα που λαμβάνουν από τις μητέρες τους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού κι έτσι είναι ασφαλή μέχρις ότου συμπληρωθεί ο πρώτος χρόνος για να γίνει το εμβόλιο. Αλλά αν η μητέρα προστατεύθηκε από την ανεμοβλογιά με εμβόλιο που έχει χάσει την αποτελεσματικότητά του, δύο ατυχείς συνέπειες είναι πιθανές: η μητέρα μπορεί να προσβληθεί από τον ιό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της με πιθανότητα να υποστεί βλάβη το έμβρυο ή το μωρό της στην περίπτωση που αυτά δεν είναι προστατευμένα από τα αντισώματα της μητέρα τους ή από το εμβόλιο, οπότε μπορούν να αρρωστήσουν βαριά αν έλθουν σε επαφή με κάποιον με ανεμοβλογιά.
Εκατό θάνατοι ετησίως
Πριν αρχίσει να χρησιμοποιείται το εμβόλιο, περίπου 4 εκατομμύρια περιπτώσεις ανεμοβλογιάς συνέβαιναν κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, με αποτέλεσμα 11.000 νοσηλείες σε νοσοκομεία και 100 θανάτους, το ήμισυ των οποίων μεταξύ ενηλίκων. Τα άτομα που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο επιπλοκών είναι παιδιά με κατεσταλμένο ανοσοποιητικό σύστημα, εξαιτίας, για παράδειγμα, της λήψης στεροειδών ή χημειοθεραπευτικών φαρμάκων ή λόγω μόλυνσης από τον ιό ΗΙV.
Στις περισσότερες περιπτώσεις η ανακουφιστική αγωγή περιλαμβάνει λοσιόν καλαμίνας, μπάνια με αλεύρι βρώμης, μερικές φορές τη λήψη αντιισταμινικών και ακεταμινοφαίνης, αλλά όχι ασπιρίνη. Τα νύχια των δαχτύλων θα πρέπει να κόβονται πολύ κοντά, έτσι ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος και άλλων μολύνσεων ή τραυματισμού εξαιτίας του κνησμού.
Αλλά ακόμη κι όταν τα συμπτώματα εξαφανίζονται, ο ιός παραμένει στο σώμα. Κρύβεται στις ρίζες των νεύρων, διατηρείται για χρόνια υπό έλεγχο και συχνά απροσδιόριστα από το ανοσοποιητικό σύστημα. Αλλά περίπου στο 10% των ενηλίκων ο ιός επανεμφανίζεται σε περιόδους στρες για να προκαλέσει την επώδυνη ασθένεια που ονομάζεται έρπης ζωστήρας.
Αναγνώριση της ασθένειας
Ο ιός του έρπη που προκαλεί ανεμοβλογιά είναι ύπουλος. Φτάνει στο αποκορύφωμά του την άνοιξη και χρειάζεται 10 έως 21 ημέρες μετά την έκθεση στον ιό για να αναπτυχθεί η πάθηση. Ο ιός εξαπλώνεται μέσω του αέρα με βήχα ή φτέρνισμα και με άμεση επαφή μέσω του υγρού των φυσαλλίδων που εμφανίζονται κατά κύματα. Από τη στιγμή που οι φυσαλλίδες κάνουν κρούστα, η περίοδος μετάδοσης έχει περάσει. Η ανεμοβλογιά όμως είναι ακόμη πιο σοβαρή σε άτομα που αντιμετωπίζουν δερματολογικά προβλήματα, όπως έκζεμα ή πρόσφατο ηλιακό έγκαυμα.
Ατομο με ανεμοβλογιά μπορεί να τη μεταδώσει ακόμη και μία έως δύο ημέρες πριν εμφανιστούν οι χαρακτηριστικές φυσαλλίδες και όταν τα συμπτώματα -κόπωση, πυρετός, πονοκέφαλος, απώλεια όρεξης- είναι ακόμα αμυδρά. Τα περισσότερα παιδιά αναρρώνουν μέσα σε 5 έως 10 ημέρες. Αλλά ένα παιδί στα δέκα παρουσιάζει συμπτώματα που καθιστούν αναγκαία την επίσκεψη του γιατρού. Πιθανές επιπλοκές συμπεριλαμβάνουν αφυδάτωση από έμετο ή διάρροια, πνευμονία ή εγκεφαλίτιδα.