Στο άρθρο «Προκλήσεις για την Ελλάδα στο Νέο Οικονομικό Περιβάλλον» (Καθημερινή, Κυριακή 30 Ιανουαρίου 2005), αναφέρθηκα στις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στο βιοτικό επίπεδο και συγκεκριμένα στο φαινόμενο της ανακατανομής του πλούτου. Δεν αναφέρθηκα όμως στον μηχανισμό με τον οποίο γίνεται η ανακατανομή αυτή. Ο λόγος που δεν το έκανα ήταν ότι το αντικείμενο του άρθρου αυτού ήταν οι δομικές αλλαγές που πρέπει να συντελεστούν ώστε να μπορέσει η χώρα μας να ακολουθήσει τις τάσεις της παγκοσμιοποίησης και ειδικά οι κοινωνικές αλλαγές που απαιτούνται γι’ αυτόν τον σκοπό. Ελαβα όμως μηνύματα από προβληματισμένους αναγνώστες της εφημερίδας που ζητούσαν μια συγκεκριμένη αναφορά στους μηχανισμούς ανακατανομής πλούτου στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και αυτό αποτελεί αποκλειστικά το θέμα του παρόντος άρθρου.
Ο παραδοσιακός τρόπος
Από την αρχαιότητα, ο παραδοσιακός μηχανισμός ανακατανομής πλούτου βασιζόταν στην παρέμβαση σε ένα γεωγραφικό χώρο με πλουτοπαραγωγικές πηγές και η διά της βίας αρπαγής πλούτου. Αυτή η παραδοσιακή μέθοδος ακολουθήθηκε απ’ όλες τις αυτοκρατορίες. Συνήθως, την επιδίωξη της ανακατανομής του πλούτου με τη χρήση βίας κάλυπταν ιδεολογικά, θρησκευτικά, πολιτικά και άλλα κίνητρα. Ο απώτερος σκοπός όμως πίσω από κάθε επέμβαση μιας χώρας ή αυτοκρατορίας σε κάποιο γεωγραφικό χώρο ήταν η βίαιη αρπαγή και ανακατανομή πλούτου.
Η μέθοδος και ο μηχανισμός ανακατανομής πλούτου άρχισε να αλλάζει στα τέλη του 20ού αιώνα. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που οδηγούν σε αυτήν την μετατόπιση παραδείγματος (paradigm shift). Ενας κύριος λόγος είναι ότι στρατιωτικές ή πολιτικές παρεμβάσεις δεν είναι εύκολο πλέον να λάβουν χώρα λόγω της ύπαρξης διεθνών οργανισμών, συμμαχιών και υπερδυνάμεων που αντιδρούν. Ενα πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί ή προσπάθεια του Ιράκ για τη βίαιη αρπαγή του πλούτου του Κουβέιτ στις αρχές τις δεκαετίας του ’90 και η άμεση αντίδραση του ΟΗΕ που είχε ως αποτέλεσμα τη συντριβή της στρατιωτικής μηχανής του Ιράκ.
Υπάρχει πιθανότητα για μελλοντικές μεμονωμένες προσπάθειες βίαιης ανακατανομής πλούτου αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο η μέθοδος και ο μηχανισμός που εξυπηρετεί αυτόν το σκοπό πλέον είναι η παραγωγή τεχνολογίας. Σε κάποιον που δεν έχει αντιληφθεί την έκταση αλλά και την ισχύ αυτού του μηχανισμού ίσως του ακούγεται περίεργο. Πώς είναι δυνατόν η παραγωγή τεχνολογίας να αποτελεί τη βάση ενός μηχανισμού ανακατανομής πλούτου σε παγκόσμιο επίπεδο; Η αλήθεια είναι ότι όχι μόνο είναι ένας μηχανισμός που εξυπηρετεί αυτόν τον σκοπό αλλά είναι και πολύ πιο αποτελεσματικός από την παραδοσιακή βίαιη μέθοδο. Καλύπτεται δε κάτω από το πέπλο της παγκοσμιοποίησης.
Η ραγδαία εξέλιξη στους τομείς της πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, των συστημάτων παραγωγής, των μεταφορών, της ιατρικής τεχνολογίας και Βιοτεχνολογίας καθώς και των οπλικών συστημάτων και διαστημικής τεχνολογίας έχει διαχωρίσει τον κόσμο σε δύο στρατόπεδα: σε αυτούς που παράγουν τεχνολογία και σε αυτούς που τη χρησιμοποιούν μόνο. Μέχρις εδώ δεν υπάρχει τίποτα ανησυχητικό σ’ αυτήν την οικονομική σχέση. Το ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη αλλάζει τη δομή των κοινωνιών και των οικονομιών. Αυτό συντελεί στην ανάπτυξη μιας εξάρτησης του χρήστη από τον παραγωγό τεχνολογίας. Το βλέπουμε αυτό στον τομέα της πληροφορικής όπου ιδιωτικές εταιρείες και δημόσιοι οργανισμοί εξαναγκάζονται στην κυριολεξία σε αντικατάσταση συστημάτων και λογισμικού συνεχώς ώστε να παραμένουν ανταγωνιστικοί. Κάποιος θα υποστηρίξει ότι το όφελος από την αύξηση της παραγωγικότητας δικαιολογεί την διαρκή αυτή επένδυση. Είναι όμως και γεγονός ότι η διαρκής επένδυση σε τεχνολογία συντελεί στη μεταφορά πλούτου από τον χρήστη της στον παραγωγό της.
Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας δημιουργεί ερωτήματα για τη βιωσιμότητα των οικονομιών που επικεντρώνονται στη παροχή υπηρεσιών. Οι συγκεκριμένες οικονομίες, στις οποίες κατατάσσεται και η Ελλάδα, είναι αμφίβολο ότι θα διατηρήσουν ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο ανεξάρτητα από όποιες διορθωτικές αλλαγές συντελεστούν σε αυτές. Ο συναγωνισμός μεταξύ αυτών που παρέχουν υπηρεσίες οδηγεί σε απελπιστικά χαμηλά περιθώρια κέρδους. Το βλέπουμε στον τομέα του τουρισμού και θα επεκταθεί και σε άλλους κλάδους, όπως στις μεταφορές και στα χρηματοοικονομικά, όσο αυτοί που έχασαν το τρένο της τεχνολογικής ανάπτυξης συνωστίζονται στον τομέα της παροχής υπηρεσιών. Είναι κατανοητό ότι η παραγωγή τεχνολογίας έχει υψηλή προστιθέμενη αξία ειδικά όταν υπάρχει αποκλειστική εκμετάλλευση (με πατέντες, πνευματικά δικαιώματα, κ.ά.), ενώ η προστιθέμενη αξία της παροχής υπηρεσιών είναι χαμηλή και είναι εκτεθειμένη στον ανταγωνισμό.
Το σημαντικότερο στοιχείο όμως δεν είναι τι συμβαίνει αυτήν την στιγμή σε παγκόσμιο επίπεδο και συγκεκριμένα η εκροή πλούτου από τους χρήστες τεχνολογίας στους παραγωγούς της, αλλά την έκταση που θα λάβει το φαινόμενο αυτό στο εγγύς μέλλον. Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες, όπως στις εφαρμογές της Βιοτεχνολογίας αλλά και της εξωτικής κβαντικής τεχνολογίας. Η Ευρώπη έχει παραμείνει πίσω σε σχέση με την Αμερική και την Ασία στην έρευνα και στην εφαρμογή τεχνολογίας και διατηρεί παραδοσιακά ένα μικρό προβάδισμα μόνο στην αεροναυπηγική. Είναι δε ανύπαρκτη στην πληροφορική, η οποία στρατηγικά ελέγχεται από του Αμερικανούς. Στην παραγωγή λογισμικού, η Ευρώπη έχασε το τρένο και η αναδυόμενη δύναμη είναι η Ινδία και άλλες ασιατικές χώρες. Επειδή η παραγωγή τεχνολογίας βασίζεται σε συσσωρευμένη γνώση που δεν αποκτάται ξαφνικά, είναι αδύνατον η Ευρώπη, και ειδικά η Ελλάδα, να φτάσουν στο επίπεδο της Αμερικής ή της Ιαπωνίας. Η Κίνα επίσης στοχεύει σε μία μεγάλης κλίμακας έρευνα και εφαρμογή νέων τεχνολογιών και θα παίξει ένα σημαντικό ρόλο στο μέλλον.
Η μειονεκτική θέση σε αλλάζει εύκολα
Η εκροή πλούτου από τους χρήστες προς τους παραγωγούς τεχνολογίας θα είναι συνεχής με αποτέλεσμα οικονομικές αλλά και άλλου είδους εξαρτήσεις. Η Ελλάδα ξόδεψε τεράστια ποσά για την αγορά τεχνολογίας για του Ολυμπιακούς Αγώνες και αυτή η τεχνολογία θα είναι άχρηστη σε μερικά χρόνια αλλά τα δάνεια θα αποπληρώνονται ακόμα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα οπλικά συστήματα και με τα συστήματα πληροφορικής. Ο μοντέρνος μηχανισμός ανακατανομής πλούτου είναι η παραγωγή τεχνολογίας και είναι για όφελος αυτών που επένδυσαν στην εκπαίδευση, εφάρμοσαν σωστά προγράμματα και έθεσαν στόχους αρκετά χρόνια πριν. Οι υπόλοιποι, ως χρήστες της ραγδαίας εξελισσόμενης τεχνολογίας, συνωστίζονται στην παροχή υπηρεσιών με πτωτικά περιθώρια κέρδους. Στο νέο αυτό περιβάλλον, αυτοί που έμειναν πίσω δεν είναι σε θέση να κάνουν τίποτα για να αλλάξει η μειονεκτική τους θέση σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Εχασαν το τρένο και απλώς πρέπει να επικεντρωθούν στην αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών και να ελπίζουν ότι αυτοί που παράγουν τεχνολογία και ελέγχουν την ροή πλούτου θα επιλέξουν τις υπηρεσίες τους και θα πληρώσουν γι’ αυτές μια λογική τιμή. Πρέπει επίσης να κατανοούν και να αποδέχονται τους λόγους για τους οποίους το βιοτικό τους επίπεδο παραμένει πτωτικά χαμηλό.
*Ο Ευθύμιος Χαροκόπος είναι σύμβουλος χρηματοπιστωτικών οργανισμών.