Οταν ο Αύγουστος Στρίντμπεργκ αντιμετώπιζε κάποιο αδιέξοδο στη δημιουργική γραφή του, στρεφόταν στη ζωγραφική για παρηγοριά. Τι ζωγράφιζε τότε; Δύσκολα φαντάζεται κανείς ένα τόσο σκοτεινό και μανικό πνεύμα, να ζωγραφίζει ηλιόφωτα τοπία και γαλήνιες θάλασσες. Πράγματι, στα τοπία ο ουρανός είναι πάντα «βαρύς», κατά τη δική του έκφραση.
Τριγύρω η τρικυμία
Βαρύς, πλακωμένος από σύννεφα, θυελλώδη και μανιασμένα. Στην ακτή της Σουηδίας ο Στρίντμπεργκ ποτέ δεν βλέπει τον ήλιο να πέφτει και να φωτίζει τα κύματα. Κύματα σχεδόν δεν υπάρχουν, αφού έχουν γίνει ένα με τον μελανό ουρανό. H ακτή είναι το συχνότερο, εάν όχι το μόνιμο θέμα του, που λειτουργεί σαν καταφύγιο από τις ασφυκτικές συμβάσεις της κοινωνικής ζωής στη Στοκχόλμη. Εάν έβλεπε ένα μοναχικό σκάφος μέσα στα κύματα, στη θέα του έβλεπε τον εαυτό του, μόνο, ριγμένο μέσα στην τρικυμία.
Αυτό δείχνουν τα εικαστικά έργα του συγκεντρωμένα στην έκθεση της Τέιτ Μόντερν, στο Λονδίνο, «Αύγουστος Στρίντμπεργκ, ζωγράφος, φωτογράφος και συγγραφέας». Και ένα άλλο που δείχνουν, είναι ότι ήξερε να κάνει εξαιρετικό θέατρο τον εαυτό του. Απειλούσε ότι θα αυτοκτονήσει, σε αντίποινα, για την προδοσία (πραγματική ή φανταστική) φίλων και ερωμένων και έφευγε σε αυτοεξορίες (ή διακοπές) όποτε ένιωθε ότι δεν είχε την αναγνώριση που του άξιζε. Περιπλανιόταν στους δρόμους για να συναντήσει ξαφνικά παλιούς φίλους του – μια φορά ο ζωγράφος Καρλ Λάρσον τον κυνήγησε στους δρόμους της Στοκχόλμης με ένα μαχαίρι, μετά έναν καβγά τους. Παντρευόταν γυναίκες που τον χώριζαν αμέσως μετά, αφού πρώτα έκαναν παιδί ή παιδιά μαζί του.
Ο πόθος του για ποικίλες εμπειρίες τον οδήγησε στον πνευματισμό, τον Σβέντενμποργκ, τον Νίτσε, τον Καθολικισμό, τον Αθεϊσμό, τον Αποκρυφισμό, την Αλχημεία, την οποία μάλιστα άσκησε βλάπτοντας τη φυσική του κατάσταση. Αιώνες αφού οι πάντες την είχαν εγκαταλείψει ως πνευματικό ορίζοντα έρευνας ή αυτοέρευνας. Στη ζωγραφική στράφηκε χωρίς να την έχει σπουδάσει, χωρίς πειθαρχία, με μόνο εφόδιο τον ζήλο του να αποτυπώσει τα πράγματα. Αυτό του έδινε, όπως έχει γράψει, μια ευχαρίστηση παρόμοια με των παραισθησιογόνων. Αρκούν, όμως αυτά; Τα πρώιμα ζωγραφικά του έργα στην έκθεση έχουν, καθώς γράφει η Λόρα Κάμινγκ στην «Ομπζέρβερ», μια αξιοπαρατήρητη ομορφιά, μέσα στις μικρές τους διαστάσεις. Ενα δέντρο στην άκρη, κύματα που θεριεύει ο άνεμος, το σούρουπο πέφτοντας σε έναν κορμό δέντρου, μοιάζουν με έργα του Κορό. Υστερα ο Στρίντμπεργκ ανακαλύπτει τις μεγάλες διαστάσεις και σ’ αυτά τα έργα εμφανίζεται με τις χοντρές, επάλληλες πινελιές, σαν ένα είδος εξπρεσιονιστή. H γραμμή του ορίζοντα συνήθως κόβει στα δύο τον πίνακα με το πάνω μέρος να είναι ο ουρανός και το κάτω η θάλασσα σαν μαύρη μάζα.
Σε ένα έργο με όνομα «Το κύμα» μια φλούδα ουρανού είναι κλεισμένη ανάμεσα σε μελανιά σύννεφα και σε ένα τεράστιο μαύρο κύμα. Το μικρό άνοιγμα ανάμεσα στα δύο, όπου υπάρχει ο ουρανός, μοιάζει σιγά-σιγά να κλείνει σαν τη σιδερένια πόρτα μιας φυλακής. Αυτός ο συμβολισμός, τόσο σκόπιμα καμωμένος, αποδυναμώνει το έργο που την εντύπωσή του απέβλεπε να δυναμώσει. O ίδιος ο Στρίντμπεργκ ισχυριζόταν ότι ήταν ο πρώτος συμβολιστής ζωγράφος. Προφανώς αγνοούσε τον γερμανικό ρομαντισμό και συγκεκριμένα τον Κάσπαρ Νταβίντ Φρίντριχ. Εχει, όμως, φιλοδοξίες σαν ζωγράφος, όχι απλώς σαν συγγραφέας-ζωγράφος, γι’ αυτό και επενδύει με συμβολισμούς τα γυμνά δέντρα του, την ανεμοδαρμένη ακτή, τα θεόρατα κύματα. Και οι συμβολισμοί αυτοί είναι και σήμερα προφανείς όπως ήταν στον καιρό του: αγωνία, άγχος, χωρισμός, τρέλα, μανία καταδίωξης.
Τα λόγια του, όμως, λόγια ενός συγγραφέα, παραμένουν ισχυρότερα από τις ζωγραφιές του. Και αυτό που αποκαλύπτει αυτή η έκθεση είναι ότι παρά τις αξιώσεις του, ως ζωγράφος δεν είναι κάτι παραπάνω από έναν άτονο Λόβις Κόριντ ή έναν μαραμένο Κουρμπέ. Σαν συγγραφέας, είναι πολύ πιο δυνατός. Αυτό φαίνεται και στις λεζάντες που έχει γράψει για τις φωτογραφίες του και αυτές που αποκαλούσε «ουρανογραφίες», τις φωτογραφικές πλάκες τις οποίες τοποθετούσε κάτω από τους νυχτερινούς ουρανούς, αφήνοντας τα άστρα να αποτυπώνουν τα χνάρια τους πάνω στο φιλμ. Ανάμεσα στις φωτογραφίες και κάποιες εύγλωττες αυτοπροσωπογραφίες. Σε μια, κραδαίνοντας ένα μαστίγιο, κραυγάζει (στη λεζάντα): «Αντιμετωπίστε με, παλιάνθρωποι». Και σε μιαν άλλη, με τα χέρια στις τσέπες: «Ευτυχώς τελείωσε το καταραμένο καλοκαίρι. Θα ήθελα ο χειμώνας να κράταγε όλον τον χρόνο».
Οι άλλες προσωπογραφίες του
Τα λόγια μαζί με τις εικόνες, δημιουργούν ένα είδος αυτοβιογραφίας, που ταιριάζει με τα θεατρικά έργα του. Οσο για τέχνη, η προσωπικότητά του αναδύεται με μεγαλύτερη διαύγεια, στις προσωπογραφίες του, τις καμωμένες από άλλους Σκανδιναβούς ζωγράφους: τον Μουνκ, τον Καρλ Λάρσον, τον Κάρλ Ελντ. Εκεί αστράφτει ο άνθρωπος, περισσότερο από ότι στις δικές του αυτοπροσωπογραφίες.