Ευριπίδης «Εκάβη». A΄ τόμος: Εισαγωγή – Κείμενο – Μετάφραση Κατερίνα Συνοδινού, σελ. 241 B΄ τόμος: Σχόλια Κατερίνα Συνοδινού, σελ. 482. Εκδ. Δαίδαλος – I. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 2005.
Ευριπίδης «Εκάβη». A΄ τόμος: Εισαγωγή – Κείμενο – Μετάφραση Κατερίνα Συνοδινού, σελ. 241 B΄ τόμος: Σχόλια Κατερίνα Συνοδινού, σελ. 482. Εκδ. Δαίδαλος – I. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 2005.
Από τις σωζόμενες τραγωδίες του Ευριπίδη, η «Εκάβη», η «Ανδρομάχη» και οι «Τρωάδες» είναι οι τραγωδίες που ασχολούνται με τη μοίρα των ηττημένων. Μια μοίρα που κλιμακώνεται από την πικρία της δουλείας μέχρι την ύψιστη σκληρότητα του φόνου αθώων, ακόμη και μικρών παιδιών. Στην «Εκάβη», η επώνυμη ηρωίδα έχει να εκτελέσει δύο διαφορετικά «καθήκοντα», αφ’ ενός να αντιμετωπίσει τον άδικο θάνατο της κόρης της Πολυξένης και αφ’ ετέρου να εκδικηθεί τον Πολυμήστορα, τον φιλοχρήματο φονιά του πιο μικρού της γιου Πολυδώρου. Είναι, δηλαδή, ένα από τα λεγόμενα «δίπτυχα» έργα, που η δράση τους μοιράζεται σε δύο θέματα. Τη θυσία της Πολυξένης, σύμφωνα με τον Ευριπίδη, την απαίτησε το φάντασμα του ήρωα του Τρωικού Πολέμου, του νεκρού Αχιλλέα, ο οποίος στην παράδοση συνδέεται με την κόρη της Εκάβης με διάφορους τρόπους όχι πάντοτε σαφείς, καθώς άλλοτε είναι υποψήφιος σύζυγος και άλλοτε η αιτία του θανάτου της. H καινοτομία του Ευριπίδη ως προς αυτό το θέμα φαίνεται ότι είναι η θαρραλέα απόφαση της Πολυξένης να θυσιαστεί αυτοβούλως, ένα θέμα που ο Ευριπίδης το έχει χρησιμοποιήσει και σε άλλες τραγωδίες του (η Μακαρία στους «Ηρακλείδες», ο Μενοικεύς στις «Φοίνισσες», η Ιφιγένεια στην ομώνυμη τραγωδία και βέβαια η Αλκηστις). Μόνο που εδώ η Πολυξένη αποφασίζει να θυσιαστεί όχι για κάποιο γενικό ή ατομικό καλό, ούτε επειδή έτσι προβλέπει κάποιος θεϊκός χρησμός, αλλά επειδή έτσι απαιτεί η ματαιοδοξία ενός ήρωα και επειδή έτσι η Πολυξένη θέλει να διατηρήσει την αξιοπρέπειά της.
Δεν έφτανε στην Εκάβη ο θάνατος της Πολυξένης και την ίδια μέρα πρέπει να αντιμετωπίσει ένα δεύτερο θάνατο, καθώς ο Πολυμήστωρ, ένας από τους πρώην φίλους των ηττημένων, είχε σκοτώσει τον Πολύδωρο, που του είχε εμπιστευθεί ο Πρίαμος για να τον κρατήσει μακριά από τον πόλεμο. Και βέβαια κίνητρο του Πολυμήστορος ήταν η περιουσία που είχε φέρει μαζί του ο μικρός Πολύδωρος. Το πτώμα του Πολυδώρου θα το ξεβράσει η θάλασα μπροστά στη βαριόμοιρη μάνα.
Αυτή τη φορά, όμως, η Εκάβη θα έχει την δυνατότητα να πάρει εκδίκηση, καθώς επιτυγχάνει να παρασύρει με δόλιο τρόπο τον Πολυμήστορα και τα παιδιά του του στη σκηνή της, όπου έχει προετοιμάσει την τύφλωση του ίδιου και τον φόνο των παιδιών του. Σε αυτήν την πράξη της, μάλιστα δεν θα βρει αντίδραση ούτε από τον Αγαμέμνονα ούτε από τους άλλους αρχηγούς των Ελλήνων.
Σε δύο κομψούς τόμους η κ. Συνοδινού, καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, παραδίδει σε ειδικούς και μη ένα πλήρες βοήθημα, ώστε όλοι όσοι θα ήθελαν να μπορέσουν να εμβαθύνουν στα προβλήματα και στην ουσία αυτής της τραγωδίας. Ετσι όπως είναι μάλιστα χωρισμένοι οι τόμοι, ο πρώτος απευθύνεται σε όλον τον κόσμο, αφού περιέχει εισαγωγή, κείμενο και μετάφραση, ενώ ο δεύτερος αφορά κυρίως στους φιλολόγους ή σε όσους θα ήθελαν να κατατοπιστούν για ειδικότερα προβλήματα της τραγωδίας, για τη μορφή της, τις λέξεις της και τα διάφορα θέματά της.
Θέλω καταρχάς να εκφράσω τη χαρά μου που το βιβλίο αυτό το έγραψε μια πανεπιστημιακή καθηγήτρια. Είναι ίσως καιρός τα πανεπιστήμιά μας να αναλάβουν μια μεγάλη εκδοτική προσπάθεια, ώστε να αποκτήσει επιτέλους και η Ελλάδα μια έγκυρη σειρά μεγάλων σχολιασμένων εκδόσεων, που είναι εντελώς απαραίτητες για την καλύτερη μελέτη και κατανόηση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Χρειάζεται, όμως, απαραιτήτως και το αμέριστο ενδιαφέρον της πολιτείας, η οποία πρέπει κάποτε να καταλάβει ότι πολιτισμός είναι μεταξύ άλλων και οι εκδόσεις αρχαίων ελληνικών κειμένων.
Στον πρώτο τόμο η κ. Συνοδινού παραθέτει μια πολύ κατατοπιστική Εισαγωγή, στην οποία περιλαμβάνονται πληροφορίες για τα προβλήματα του έργου. Θέλω να υπογραμμίσω το ενδιαφέρον της να συζητήσει τα σημαντικά θέματα του έργου, όπως είναι η αυτοθυσία της Πολυξένης, το δικαίωμα ή όχι του νεκρού Αχιλλέα να ζητήσει τη θυσία, ο ρόλος του Οδυσσέα (ο οποίος ουσιαστικά είναι αυτός που θέτει σε εφαρμογή την παράλογη απαίτηση του νεκρού ήρωα, μολονότι κάποτε η Εκάβη του είχε σώσει τη ζωή), η ύπαρξη ή όχι ενότητας στο έργο (όπως και σε όλα τα έργα που χαρακτηρίζονται «δίπτυχα»), ο ρόλος του Αγαμέμνονα που είναι ο αρχηγός του στρατού και ο κύριος των αιχμαλώτων, η πληροφορία για τη μεταμόρφωση της Εκάβης σε σκύλα και βέβαια πώς έφτασε το αρχαίο κείμενο σε μας. Το αρχαίο κείμενο συνοδεύεται από μια προσεκτική απλή προσεγμένη μετάφραση, που δεν προκαλεί και δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει. Σε αυτό συμβάλλει και το ότι η κ. Συνοδινού προτίμησε μια πεζή μετάφραση από μια αμφίβολη και αρκετές φορές εσφαλμένη «ποιητική» μετάφραση.
Στον δεύτερο τόμο περιέχονται σχόλια και πληροφορίες που καθιστούν το αρχαίο κείμενο απολύτως κατανοητό, καθώς παρουσιάζεται αναλυτικά η εξέλιξη της δράσεως του έργου, αναλύονται οι διάφορες σκηνές και γίνεται προσπάθεια να δοθούν απαντήσεις σε ειδικότερα προβλήματα που υπάρχουν σε κάθε κείμενο, το οποίο προέρχεται από μιαν άλλη εποχή και έφτασε μέχρι σήμερα μέσα από πολλές περιπέτειες. Εύχομαι η προσπάθεια της κ. Συνοδινού και του εκδότη να βρει συνεχιστές. Εγώ προσωπικά θέλω επίσης να εκφράσω τη χαρά μου και επειδή η έκδοση είναι πολυτονική.
* O Νικ. Π. Μπεζαντάκος είναι καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.