Ο Ντέιβιντ Ατένμπορο συμπληρώνει τα 80 του χρόνια τον Μάιο, αλλά υπήρξε τόσο σταθερή και καθημερινή παρουσία στη ζωή μας, που μοιάζει πάντα ίδιος. Νάτος λοιπόν, ένα ηλιόλουστο πρωινό στο νοτιοδυτικό Λονδίνο, επιβλητικός σαν βελανιδιά, καθώς βαδίζει στον κήπο του αποπνέοντας αυτόν τον οικείο συνδυασμό ζωντάνιας και εξουσίας.
Για 50 χρόνια, ο αναγνωρισμένος παγκοσμίως δημιουργός και αφηγητής τηλεοπτικών προγραμμάτων με θέμα τα μυστικά της φύσης, Ντέιβιντ Ατένμπορο, συμβούλευε τους ανθρώπους να παραμερίσουν τις έγνοιές τους και να αφιερώνουν άπλετο χρόνο στο τελετουργικό της αναπαραγωγής των εντόμων ή στην κοινωνική συμπεριφορά των ποντικών. Υπήρξε πάντα τόσο πειστικός και κατευναστικός, που τον περασμένο μήνα ανακηρύχθηκε από τους οργανωτές βρετανικής δημοσκόπησης ο πλέον άξιος της εμπιστοσύνης των Βρετανών πολιτών. Η δημοτικότητά του στην πατρίδα αγγίζει τα όρια της υπερβολής και είναι σίγουρο ότι αγκαλιάζει πολύ ευρύτερο κοινό. Το έργο του καθηλώνει εκατομμύρια θεατές ανά τον κόσμο.
Δεν είναι αξιαγάπητος ακριβώς, αλλά έχει κάτι από τη γοητεία του αδελφού του Ντίκι που σε κάνει να φαντάζεσαι την παιδική ηλικία των αδελφών Ατένμπορο στο Λέισεστερ, τη δεκαετία του ’30. Ο Ντέιβ να μαζεύει με απληστία έντομα σε ένα βαζάκι και ο Ντίκι, τρία χρόνια μεγαλύτερός του, να τα απελευθερώνει στα κρυφά, με γενναιοδωρία.
Αυτή την περίοδο, ο νεότερος Ατένμπορο έχει αναλάβει την αφήγηση ενός ακόμη προγράμματος φυσικής ιστορίας του ΒΒC, με τίτλο «Πλανήτης Γη», στο πλαίσιο του οποίου προβλήθηκαν μοναδικές σκηνές από τα Ιμαλάια -μια λευκή λεοπάρδαλη να σκοτώνει το θήραμά της- και από τη ζωή των πολικών αρκούδων στην Αρκτική. Λένε ότι τα οπτικά εφέ του παλαιότερου προγράμματος υπό τον τίτλο «Μπλε Πλανήτης» ήταν τόσο εντυπωσιακά, που ξέφυγαν από την κατηγορία της φυσικής ιστορίας για να αναχθούν σε τέχνη. Και σε ό,τι αφορά τα κείμενα του Ατένμπορο, υπήρξαν ανέκαθεν άξια θαυμασμού, καθώς μετατρέπουν τη φυσική ιστορία σε ενδιαφέρουσα υπόθεση χωρίς να καταφεύγουν στο συναίσθημα.
Μια μοναδική ιστορία
Εχοντας περάσει εβδομάδες πασχίζοντας να «αιχμαλωτίσει» τις πιο εντυπωσιακές σκηνές, ο Ντέιβιντ Ατένμπορο παραδέχεται ότι δεν είναι αυτό ακριβώς το ταλέντο του. Η δύναμή του, σημειώνει, βρίσκεται σε κάτι άλλο που ακολουθεί μετά· την αργή και «συγκεντρωτική» αφήγηση… «Τα κομμάτια του παζλ ενώνονται και όλα μαζί φτιάχνουν μια μοναδική ιστορία, που έχει νόημα και που στο τέλος της οι θεατές έχουν κατανοήσει ότι τους αποκαλύφθηκαν οι ρίζες της κοινωνικής συμπεριφοράς των σφηκών. Και το κυριότερο, δεν πίστευαν ότι θα τους ενδιέφερε»…
Μερικοί λένε ότι με τον τρόπο του, ο Ντέιβιντ Ατένμπορο είναι ηθοποιός όσο και ο αδελφός του. Σίγουρα είναι εξίσου θεατρικός, καθώς γέρνει πίσω στην καρέκλα του ή αποχωρεί μέσα σε μια έκρηξη ενθουσιασμού, που σε κάνει να αναρωτιέσει πώς αντέχει όλη αυτή τη λεπτομερή παρατήρηση της υποβλάστησης. Παρότι όμως η μελοδραματική παρουσία του Ντίκι μοιάζει αμετάβλητη, ο Ντέιβιντ φαίνεται να μετακινείται με μαεστρία μεταξύ οικειότητας και ψυχρότητας. Σε αρκετά σημεία της συνέντευξης μάς συντρόφευσε το χαμόγελό του, αλλά ξαφνικά τα αστεία σταματούσαν και τη θέση τους έπαιρνε ένα πολύ παγωμένο βλέμμα. Είναι πολύ απότομος όταν μιλάει για τον εαυτό του την ώρα μάλιστα που υποστηρίζει ότι η δημοτικότητά του είναι… επίπτωση της μακροζωίας του. Ωστόσο, στις δημόσιες εμφανίσεις του στη Βρετανία, τα πλήθη τον χαιρετούν σαν να ήταν ροκ σταρ.
Ζωολογία στο Κέμπριτζ
Ο Ντέιβιντ Ατένμπορο δεν επέλεξε συνειδητά τη σταδιοδρομία του ως αφηγητής. Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του στο Κέμπριτζ, στα τέλη της δεκαετίας του ’40, με ειδικότητα τη ζωολογία, ενεπλάκη στα γρανάζια της τηλεόρασης κατά λάθος. Εργάστηκε για μικρό χρονικό διάστημα ως εκδότης σε επιστημονικό περιοδικό και ύστερα έκανε αίτηση πρόσληψης στο ραδιόφωνο όταν τελικά του ζητήθηκε να δοκιμάσει τις ικανότητές του στο πειραματικό πρόγραμμα του BBC, που τότε έψαχνε αγωνιωδώς για εθελοντές. Η σταδιοδρομία του στο BBC ξεκίνησε το 1952 και το 1954 άρχισε να προβάλλεται η περίφημη σειρά, Zoo Quest, που για τα επόμενα δέκα χρόνια τον οδήγησε στα πιο δύσβατα μέρη του κόσμου.
Η κρυφή του φιλοδοξία ήταν να γίνει, όπως το θέτει ο ίδιος, ένας «αξιοπρεπής επιστήμονας». Από παιδί, ο Ντέιβιντ Ατένμπορο ήταν αφοσιωμένος στην ανακάλυψη. «Στα 14 μου πίστευα ότι το μοναδικό αξιοπρεπές πράγμα που μπορεί να κάνει ένας δραστήριος νέος είναι η αναρρίχηση στο Εβερεστ». Του άρεσε να ακούει αμερικανική λαϊκή μουσική και να φαντάζεται ότι δεν ήταν ο γιος ενός ακαδημαϊκού στα Μίντλαντς, αλλά κάποιος πολύ πιο ατίθασος. «Ηξερα τα πάντα για τις συμμορίες της φυλακής και για τους λαθρεπιβάτες των τρένων».
Η ζωολογία ήταν η φυσική επιλογή στο Κέμπριτζ, για κάποιον που «θέλει να ξέρει πώς λειτουργούν τα πράγματα». «Για κάποιον που θέλει στ’ αλήθεια να δει νέες εικόνες του ζωικού βασιλείου, εικόνες για τις οποίες δεν ήξερε τίποτε, είδη ζώων που δεν φαντάστηκε ποτέ ή νέες τεχνικές ταυτοποίησης φυτών μέσα από την ανάλυση κάποιου ίχνους στο μικροσκόπιο… Αυτό και αν είναι συναρπαστικό».
Στα όρια της ευφυίας του…
Η αρχική ιδέα ήταν να προχωρήσει περαιτέρω με τις σπουδές του, αλλά κάτι τον συγκράτησε. Κάτι μάλλον οδυνηρό. «Δυστυχώς κάποτε έρχεται η στιγμή που αντιλαμβάνεσαι τα πραγματικά όρια των ικανοτήτων σου. Τα όρια της ευφυίας σου», όπως λέει. Ο Ντέιβιντ Ατένμπορο θυμάται «πολύ έντονα» τη στιγμή που η αυτοπεποίθησή του κατέρρευσε. «Ηταν κατά τη διάρκεια ιδιαίτερου μαθήματος όταν συζητούσαμε για την κρυσταλλογραφία με ακτίνες Χ, μαζί με έναν άλλο φίλο και τον καθηγητή μας. Οι δυο τους μιλούσαν. Και μου ήταν απολύτως σαφές ότι σκέφτονταν σε μια τρίτη διάσταση με έναν τρόπο που εγώ δεν μπορούσα. Απλώς δεν μπορούσα. Ηταν μια στιγμή μεγάλης θλίψης και δυστυχίας… Τη θυμάμαι πάρα πολύ καλά».
Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς εάν υπήρξε αντίστοιχη στιγμή όταν συνειδητοποίησε, έχοντας ανέλθει ψηλά στην ιεραρχία του BBC και κατακτήσει τη θέση του προέδρου του BBC2, ότι είχε πάρει και πάλι λάθος κατεύθυνση. (Παραιτήθηκε το 1973 για να επιστρέψει στην παραγωγή του προγράμματος). Καθόλου, δηλώνει. «Θα μου άρεσε η ιδέα ότι μπορώ να το κάνω, αλλά ήξερα επίσης πολύ καλά ότι δεν το απολάμβανα. Και η ηθική μου υπόσταση είναι αρκετά ξεφτισμένη και αδύναμη, που όταν δεν μου αρέσει κάτι για πολύ καιρό, καταλήγω να μην το κάνω σωστά».
Το περίεργο με τη σταδιοδρομία του Ατένμπορο είναι ότι, στην πορεία 50 ετών, είναι δύσκολο να σκεφτούμε κάποιον που θα μπορούσε να τον συναγωνιστεί στον τομέα του. Να αποτελέσει πρόκληση γι’ αυτόν. Ο ίδιος διαψεύδει τη διαπίστωση ως ανοησία, αλλά το κοινό έχει προφανώς διαφορετική γνώμη.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, περίπου 500 εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο παρακολούθησαν τα 13 μέρη του ντοκιμαντέρ «Η Ζωή στη Γη», που έγραψε και παρουσίασε ο σερ Ντέιβιντ κατά τα πρώτα βήματα της καριέρας του. Μεταξύ των πιο φημισμένων προγραμμάτων του ήταν η «Ιδιωτική Ζωή των Φυτών» (1995), «ο Ατένμπορο στον παράδεισο», μια εξαιρετική ταινία για τα πουλιά (1996) και το Wildlife Specials (1997) για το οποίο βραβεύτηκε, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 40 χρόνων της Ενότητας Φυσικής Ιστορίας του BBC. To φθινόπωρο του 2000 παρουσίασε την «Κατάσταση του Πλανήτη» και ένα χρόνο μετά αφηγήθηκε τον «Μπλε Πλανήτη».
Τα ταξίδια συνεχίζονται
Στη ζωή του εργάστηκε πάρα πολύ σκληρά. Οταν έφευγε για ταξίδια -έλειπε περίπου τρεις μήνες τον χρόνο- η σύζυγός του Τζέιν φρόντιζε τα δυο τους παιδιά, στην οικογενειακή κατοικία στο Ρίτσμοντ. Οταν εκείνη πέθανε, προ δεκαετίας, από εγκεφαλική αιμορραγία, ο Ατένμπορο βρισκόταν στη Νέα Ζηλανδία για τα γυρίσματα της «Ζωής των Πτηνών». Από τότε, έχει στο πλευρό του την κόρη του, που τον βοηθάει στη φροντίδα του σπιτιού και στους λογαριασμούς. Αλλά τα ταξίδια δεν έχουν τελειώσει. Ηδη σχεδιάζει την επόμενη περιπέτειά του στον Παναμά, όπου θα αρχίσουν τα γυρίσματα νέου προγράμματος. Με το πέρασμα των ετών, κατάφερε να ολοκληρώσει κορυφαίες ενότητες φυσικής ιστορίας, που αποκαλεί με υπερηφάνεια «η δική μου κληρονομιά». «Μία για την εξέλιξη των ειδών, μία για τη συμπεριφορά, μία για τα απολιθώματα, μία για τα φυτά, μία για τους ωκεανούς, μία για τα πουλιά, μία για τα θηλαστικά και μία για τα έντομα». Τα μόνα που λείπουν είναι τα αμφίβια και τα ερπετά.
Κι αν είχε στη διάθεσή του άλλα 80 χρόνια, θα έφθινε άραγε το ενδιαφέρον του; «Με τίποτε! Ούτε σε 800 χρόνια! Διότι», όπως λέει, «πάντα θα υπάρχουν νέοι άνθρωποι, που μεγαλώνουν χρόνο με τον χρόνο χωρίς να έχουν δει ποτέ ράμφος ορνιθόρυγχου!»