Οι Βρετανοί καλλιτέχνες έχουν την ιδιαιτερότητα να βυθίζονται μέσα στο φυσικό τοπίο. Και με τη φυσική και την αλληγορική έννοια· να αποτυπώνουν τη λάσπη του όσο και τον παράδεισό του. Ο Τζον Κόνσταμπλ κουβαλούσε τα καβαλέτα του στα χωράφια της γενέτειράς του, Σάφολκ, για να δημιουργήσει τις «φυσικές εικόνες», όπως τις αποκαλούσε, τις ακριβείς αποδόσεις της φύσης.
Το βρεγμένο χωράφι
Δύο αιώνες αργότερα, ο Ρίτσαρντ Λονγκ πάει ένα βήμα παραπέρα· σχεδόν κυριολεκτικά μια και μετασχηματίζει τον περίπατο σε έργο τέχνης, γλυπτά, φωτογραφίες και κείμενα. Από το 1967 ο Λονγκ επιδίδεται στην τέχνη της μετατροπής του περιπάτου σε έργα τέχνης. Τότε διέσχισε περπατώντας ένα φρεσκοβρεγμένο από τη βροχή χωράφι, που γυρνώντας είδε να το διασχίζει η ελικωτή γραμμή, την οποία είχαν αφήσει τα βήματά του. Είχε την ιδέα τότε να φωτογραφίσει την εικόνα που είδε· και τη φωτογράφισε επανειλημμένα. Δούλεψε κατόπιν με τις φωτογραφίες και, τελικά, με έναν τρόπο μινιμαλιστικό όσο και μαγικό, συνέδεσε τις ιδέες που κυριαρχούσαν στις σχολές Καλών Τεχνών της γενιάς του, με την προσωπική του λαχτάρα για ενοποίηση με τον κόσμο της φύσης.
Εκτοτε, η δημιουργία του Ρίτσαρντ Λονγκ είναι ταυτόχρονα μοντέρνα και «πριμιτίφ», εννοιολογική και υλική, προβληματισμός τόσο για το τελειωμένο έργο τέχνης όσο και για την πορεία της ολοκλήρωσής του.
Πώς όμως ένα γλυπτό μπορεί να είναι δράση, αντί τελειωμένο αντικειμένο; «Το περπάτημα μού έδωσε τη δυνατότητα να διευρύνω τα όρια της γλυπτικής», λέει ο Λονγκ που αντιλαμβάνεται την κίνηση ως την ουσία της φύσης και σαν τέτοια την ενσωματώνει στην τέχνη του. «Παίρνοντας μια πέτρα από ένα περίπατο», όπως έχει κάνει στο Ρινγκ του Κέρι, παραπέμπει στις συνεχείς μετακινήσεις της ύλης τις οποίες προκαλεί η κίνηση της γης, είτε στον μακράς διάρκειας γεωλογικό χρόνο είτε μέσα στη συχνή εναλλαγή των εποχών και των φυσικών φαινομένων. Επιθυμεί να είναι μέρος της κίνησης αυτής και σε αυτήν θέλει να επισύρει την προσοχή του θεατή.
Οι ιδέες του, όπως γράφει ο «Εκόνομιστ», συνέπεσαν με ένα τέλειο συγχρονισμό, όταν βρέθηκε στο Λίσμορ, ένα γραφικό κάστρο κοντά στο Κορκ, που κάποτε κατείχε ο Γουόλτερ Ράλι. Οπως έκανε στα νιάτα του, με τον ποταμό Εϊβον, ο Λονγκ περπάτησε πλάι στον ποταμό Μπλακγουότερ, από την πόλη ώς τις εκβολές του, περνώντας και από το κάστρο που κάτω του κυλάει. Με λάσπη από το ξεχείλισμα του ποταμού, έπλασε ένα τεράστιο, συμπαγή όγκο αποτελούμενο από επάλληλους κύκλους σημαδεμένους με τα αποτυπώματα από τις παλάμες του· ενώ αλλού τοποθέτησε κεραμίδια με τα ίχνη των δακτύλων του. Με τις απλές τούτες, κρυπτικές χειρονομίες, ο καλλιτέχνης αφήνει το αποτύπωμά του και μεταφέρει τη ροή του ποταμού μέσα στην κατάλληλα διαρρυθμισμένη αίθουσα του Κάστρου Λίσμερ, στην Ιρλανδία. Και ο Κόνσταμπλ ουδέποτε λησμόνησε τα τοπία της νιότης του. Το έργο του του 1817 με τον μύλο του πατέρα του στο Φλάτφορντ, στην Ντένταμ Βέιλ του Σάρφολκ (μύλο που θα είχε κληρονομήσει αν δεν γινόταν ζωγράφος), μπορεί σήμερα να φαίνεται συμβατικό, για κείνον όμως ήταν μια διακήρυξη, ένα αποτύπωμα που άφηνε στο χώμα. Ο Κόνσταμπλ ζωγραφίζει τον κόσμο όπως τον βλέπουν τα μάτια του· όχι ένα εξιδανικευμένο κλασικό τοπίο, αλλά ένα χωράφι όπου δουλεύουν άνθρωποι με ένα κανάλι και ένα μύλο, όπως τα βλέπει ένας παρατηρητής.
Δεν ήταν ο πρώτος που ζωγράφισε ένα τοπίο από το χώμα, προηγήθηκε στα 1600 ο Ολλανδός Γιάκομπ βαν Ρουισντάελ, αλλά ήταν ο πρώτος Αγγλος που προσγείωσε το τοπίο στο έδαφος. Το γούστο της εποχής του έλεγε ότι το τοπίο είναι κατώτερης τάξεως ιστορική ζωγραφική.
Για να γίνει αποδεκτός ο Κόνταμπλ εφηύρε τα μεγάλα διαστάσεων τοπία, τα οποία θα προκαλούσαν το δέος στις ετήσιες εκθέσεις της Βασιλικής Ακαδημίας. Πρώτα έφτιαχνε το προσχέδιο με λάδι και κατόπιν το μετέφερε με χρώματα σε ένα τεράστιο μουσαμά. Αυτές οι αγροτικές σκηνές είναι εξιδανικευμένες αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια στο Σάφολκ, καμωμένα όταν ήταν μεσήλικας, στο εργαστήρι του στο Λονδίνο.
Τώρα, για πρώτη φορά όλα αυτά τα μεγάλων διαστάσεων έργα, μαζί με τα προσχέδιά τους, παρουσιάζονται σε μια επιβλητική έκθεση στην Τέιτ Μπρίτεν. Δείχνουν τους διαφορετικούς τρόπους που ζωγράφιζε τα μεν και τα δε. Τα προσχέδια σφύζουν από ζωή και ενέργεια, δονούμενα από τον αέρα και τις αλλαγές του καιρού και με τους ουρανούς εκείνους που ο ζωγράφος αποκαλούσε ως «το κύριο όργανο του αισθήματος σε ένα τοπίο»! Στα τελειωμένα έργα μοιάζει σαν να ζωγραφίζει το μέλλον του κόσμου των σχεδίων και να εισέρχεται στον κόσμο των ιμπρεσιονιστών.
Οικουμενικό πρόσωπο
Ο Κόνσταμπλ ήθελε να δημιουργήσει στα μάτια του ένα δικό του κόσμο και κάτι παρόμοιο κατορθώνει ο Ρίτσαρντ Λονγκ. Η στενή σχέση και των δύο με τη φύση κάνει τα έργα τους τόσο προσωπικά όσο και οικουμενικά. Θυμίζουν τον στίχο εκείνο του Ρόμπερτ Φροστ για το πιο απόμερο μονοπάτι.