Θα μπορούσε να είναι το σενάριο ενός υψηλών προδιαγραφών πολιτικοοικονομικού θρίλερ. H υπόθεση του γάλακτος έχει όλα τα απαραίτητα συστατικά για να βρεθεί στην κορυφή του box office: σκάνδαλα, ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα, ίντριγκα και παρασκήνιο -που ίσως δεν αποκαλυφθεί ποτέ στις πραγματικές του διαστάσεις-με τον ρόλο του αδύναμου να ανήκει στον ανυποψίαστο καταναλωτή. Ποιος μπορεί να φαντασθεί τον ιστό που υφαίνεται πίσω από κάθε μπουκάλι γάλα που ακριβά αγοράζει καθημερινά; Και από την αρχή του χρόνου, ακόμη ακριβότερα, αφού γαλακτοβιομηχανίες, παρά τη σκιά του καρτέλ, προχώρησαν σε νέες αυξήσεις! Την ίδια στιγμή, μια ολόκληρη στρατηγική χτίζεται με στόχο την κατάρρευση του κύρους και της αξιοπιστίας της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Το πόρισμα της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού «πονάει», διότι διακυβεύονται πολλά… Από τη φήμη των εταιρειών μέχρι το φροντισμένο προφίλ του προέδρου του ΣΕΒ κ. Δημήτρη Δασκαλόπουλου, επικεφαλής και της Vivartia, που κατονομάζεται μαζί με τη Μεβγάλ, ως ο σκληρός πυρήνας του καρτέλ.
Η συνάντηση της Λάρισας
Η ιστορία αρχίζει να γράφεται στις 31 Μαΐου του 2004 στη Λάρισα. Σε πριβέ αίθουσα του πολυτελούς ξενοδοχείου Διβάνη συναντώνται ορισμένα, ίσως τα σημαντικότερα, στελέχη του μηχανισμού της εγχώριας γαλακτοβιομηχανίας, οι λεγόμενοι «ζωνάρχες». Οι διευθυντές ζώνης γάλακτος των εταιρειών Vivartia (Δέλτα), της Μεβγάλ, της ΦΑΓΕ, της Nestle Ελλάς και της Ολυμπος. H σχετική κράτηση γίνεται από τον Σύνδεσμο του κλάδου, τον ΣΕΒΓΑΠ, αλλά καμία άλλη εταιρεία από τις περίπου 19, που είναι μέλη, δεν έχει κληθεί. H μυστική συνάντηση δεν είχε κοινωνικό χαρακτήρα. Οι πέντε, με επίκεντρο τις τιμές που πληρώνουν το γάλα στους παραγωγούς, συζητούν το τι πρόκειται να συμβεί στην εγχώρια αγορά τα επόμενα χρόνια, τι γίνεται στην Ευρώπη και πώς η εγχώρια γαλακτοβιομηχανία μπορεί να γίνει ανταγωνιστικότερη. Αποφάσισαν να καρπωθούν εμμέσως την επιδότηση που λαμβάνουν οι παραγωγοί, μειώνοντας τις τιμές που αγοράζουν από αυτούς κατα 1-1,5% και σε ενα πλαίσιο «καθαρού παιχνιδιού» μεταξύ τους να αποτρέψουν τις μετακινήσεις των παραγωγών από εταιρεία σε εταιρεία.
«Από το 2004 περίπου οι εταιρείες τα βρήκαν μεταξύ τους και μείωσαν τις τιμές. Αρχικά οι εταιρείες χρησιμοποίησαν την πριμοδότηση ως δικαιολογία και μείωσαν τις τιμές και στη συνέχεια άρχισαν να χρησιμοποιούν την ποιότητα ως πρόφαση. Στο τέλος δεν προέβαλαν καμία δικαιολογία για τη μείωση». «[…] πρώτη ξεκίνησε η ΦΑΓΕ, περίπου τον Οκτώβριο του 2004 λόγω κακοδιαχείρισης των στελεχών της […]».
«Δεν επιτρέπεται σε κανέναν να χρησιμοποιεί την ισχύ του»
Την ίδια στιγμή που υφαίνονται όλα τούτα -που αργότερα θα τους οδηγήσουν στο «εδώλιο» της Επιτροπής Ανταγωνισμού- ένας άλλος σημαντικός κλάδος, τα σούπερ μάρκετ, βρίσκονται στο προσκήνιο κατηγορούμενα από την Ανεξάρτητη Αρχή για αντιανταγωνιστικές πρακτικές. Λέγεται πως κάποια από τις εταιρείες που μετείχε στη συνάντηση της Λάρισας είχε μιας ορισμένης μορφής συμμετοχή στην υπόθεση των σούπερ μάρκετ γι’ αυτό ίσως και οι παριστάμενοι στο Διβάνη δεν φρόντισαν ιδιαίτερα να κρυφτούν. O πρόεδρος του ΣΕΒ κ. Δ. Δασκαλόπουλος, τον Νοέμβριο του 2004, υπήρξε ιδιαίτερα αιχμηρός, υπογραμμίζοντας την αποτελεσματικότητα της Ανεξάρτητης Αρχής. Είχε πει σε συνέντευξή του στην «K»: «Εγώ από την πλευρά μου θα ήθελα απλά να τονίσω ότι στην Ελλάδα επικαλούμαστε τη νομιμότητα -μέχρι που αυτή εφαρμόζεται σ’ εμάς, οπότε και είμαστε έτοιμοι να την αμφισβητήσουμε […] Είμαστε επίσης έτοιμοι να φανταστούμε σκοτεινά σχέδια και συνωμοσίες, να αποδώσουμε ευθύνες σε τρίτους και σχεδόν ποτέ σ’ εμάς τους ίδιους, να δώσουμε πολιτική διάσταση εκεί που δεν υπάρχει και να φθάνουμε έτσι ουσιαστικά στο αίτημα για μη εφαρμογή των νόμων. Δεν επιτρέπεται σε κανέναν να χρησιμοποιεί την ισχύ του για να εμποδίζει τη δράση του άλλου ούτε και για να περιορίζει για τους δικούς του λόγους την ελευθερία του καταναλωτή».
Ο σημερινός πρόεδρος του ΣΕΒ σίγουρα δεν φανταζόταν τι θα ακολουθούσε μήνες αργότερα.
Ο χρόνος έχει αρχίσει να μετρά αντίστροφα
Το σχέδιο της γαλακτοβιομηχανίας προχωρά, αρχίζουν όμως οι γκρίνιες των παραγωγών και τα πρώτα δημοσιεύματα (από την «K» κατ’ αρχάς) που σκαλίζουν την αγορά γάλακτος, πόσω μάλλον που ο κλάδος έχει ήδη αρχίσει να χαρτογραφείται από την Επιτροπή Ανταγωνισμού για να διαπιστωθεί το επίπεδο ανταγωνισμού. Υπό τη συνεχή πίεση του Τύπου, ο υφυπουργός Ανάπτυξης κ. Γιάννης Παπαθανασίου μαζί με τον υφυπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης κ. Αλ. Κοντό συγκαλούν τον Μάιο του 2005 ευρεία σύσκεψη στην Κάνιγγος με όλους τους εμπλεκομένους στα γαλακτοκομικά. Εκείνη η σύσκεψη θα φέρει την πρώτη σκιά στις σχέσεις Παπαθανασίου – Δασκαλόπουλου που έως τότε ήταν πολύ καλές (ο κ. Δασκαλόπουλος ήταν υποψήφιος σύμβουλος στο ψηφοδέλτιο Παπαθανασίου στο EBEA). Λέγεται ότι ο πρόεδρος του ΣΕΒΤ δεν είχε ιδιαίτερη διάθεση να λάβει μέρος στη σύσκεψη, θεωρώντας ότι δεν συνάδει με τη θέση του. O κ. Παπαθανασίου εξοργίστηκε με τη στάση του φίλου του και απαίτησε την παρουσία του. Εκών-άκων ο κ. Δασκαλόπουλος εμφανίσθηκε στην αίθουσα του 6ου ορόφου της Κάνιγγος, φανερά ενοχλημένος.
Προς το τέλος του 2005 η κατάσταση στους κτηνοτρόφους αρχίζει να γίνεται εκρηκτική-«[..]από το τέλος Δεκεμβρίου 2005 μείωσαν όλοι μαζί την τιμή. Οι βιομηχανίες γνωρίζουν τη μέση τιμή της άλλης οπότε προσπαθούν να έχουν όλες την ίδια μέση τιμή[…]». H πρώτη αντίδραση έρχεται από το ΠΑΣΟΚ και τον βουλευτή Καστοριάς κ. Φ. Πετσάλνικο, που καταθέτει ερώτηση στη Βουλή για το μπαράζ των μειώσεων. H υποδοχή μάλλον υποτονική. Οι αντιδράσεις όμως από τους κτηνοτρόφους συνεχίζονται, αφού οι ελληνικές κτηνοτροφικές μονάδες είναι μικρού μεγέθους, γεγονός που σημαίνει ότι οι απώλειες είναι μεγάλες. Οι βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος γίνονται δέκτες των οξύτατων διαμαρτυριών τους που έφθασαν και στο Μέγαρο Μαξίμου. H παρέμβαση της Επιτροπής Ανταγωνισμού ήταν ζήτημα χρόνου…
Σε κατάσταση πανικού
«Ενα πρωί εμφανίσθηκαν στο γραφείο μου δύο κυρίες, οι οποίες δήλωσαν ότι είναι υπάλληλοι της Επιτροπής Ανταγωνισμού και ζήτησαν να κάνουν έρευνα στα αρχεία της εταιρείας», έλεγε μεγαλομέτοχος εταιρείας για την ταυτόχρονη εισβολή των υπαλλήλων της Ανεξάρτητης Αρχής στις 6-7 Ιουνίου σε όλες σχεδόν τις εταιρείες.Τα στελέχη των γαλακτοβιομηχανιών θορυβούνται, αγγίζοντας ακόμη και τα όρια του πανικού. Τα τηλέφωνα και τα mail με τις αλυσίδες σούπερ μάρκετ είχαν πάρει φωτιά, ζητώντας οι μεν από τους δε κάλυψη, φοβούμενοι το χειρότερο. O φάκελος γάλα έφθασε αργότερα να αριθμεί 10.000 σελίδες όπως είπε αρχές Σεπτεμβρίου στην παρθενική του συνέντευξη Τύπου ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού κ. Σπ. Ζησιμόπουλος, ο οποίος είχε μεν εμφανισθεί αισιόδοξος για την πορεία σειράς υποθέσεων που είχε στα χέρια της η Αρχή, μη παραλείποντας όμως να υπογραμμίσει πως ο ανταγωνισμός στην ελληνική αγορά νοσεί…
Λίγες ημέρες μετά, αργά το απόγευμα της 11ης Σεπτεμβρίου, ο υφυπουργός Ανάπτυξης κ. Παπαθανασίου καλούσε άρον άρον σε συνέντευξη Τύπου και, επειδή δεν συνηθίζει να αιφνιδιάζει, η αδρεναλίνη όλων έπιασε κόκκινο. Εμφανώς αμήχανος, και παρουσία του προέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού, γνωστοποίησε «ενα πολύ σοβαρό θέμα διαφθοράς […] στέλεχος μεγάλης γαλακτοβιομηχανίας ενημέρωσε πως κάποιο άτομο προσέφερε έναντι πολύ υψηλής αμοιβής απαλλαγή από υπόθεση που εκκρεμούσε στην Επιτροπή Ανταγωνισμού».
Η γαλακτοβιομηχανία ήταν η ΜΕΒΓΑΛ. Το ποσό που ζητήθηκε για να τύχει επιείκειας, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, από την Επιτροπή, 2,5 εκατ. ευρώ. Εμπλεκόμενοι στον εκβιασμό, ο γενικός διευθυντής της Επιτροπής κ. Π. Αδαμόπουλος, ο έμπορος σιτηρών κ. K. Κωνσταντινιδης και ο εκτελωνιστής Π. Αναγνωστόπουλος. H εικόνα των «κουμπάρων» με χειροπέδες εμφανίζεται ξανά και ξανά στους τηλεοπτικούς δέκτες. Διαρρέουν απόρρητα έγγραφα της Αρχής -τα οποία περιλαμβάνονται στη δικογραφία που σχηματίσθηκε εις βάρος των εμπλεκομένων- και αφήνουν έντονη μυρωδιά περι ύπαρξης καρτέλ στο γάλα σε επίπεδο τιμών παραγωγού. Σαν βεντάλια ανοίγουν μια μια οι σημαντικές υποθέσεις που έχει σε εκκρεμότητα η Επιτροπή (μπίρα, πετρέλαια κ.ά.) και οι οποίες επανεξετάζονται. Το κλίμα στην Ανεξάρτητη Αρχη βαρύ (τις πρώτες ημέρες του σκανδάλου οι υπάλληλοι αρνούνται να πάνε σε ελέγχους..) και γίνεται ασήκωτο όταν επιχειρήθηκε να απαλειφθούν από τους υπολογιστές της δεδομένα που αφορούσαν σημαντικές υποθέσεις, μηδέ του γάλακτος εξαιρουμένου, πυροδοτώντας σειρά σεναρίων…
Το ξήλωμα της φόδρας
Το κλίμα εκρηκτικό. Τα στελέχη των γαλακτοκοβιομηχανιών, άλλοτε λαλίστατα για τα δρώμενα στον κλάδο, σιωπούν. Δυσκολεύονται ίσως να συνειδητοποιήσουν πως ό,τι συμβαίνει στους άλλους, μπορεί να συμβεί και σε μας. H πρώτη επίσημη αντίδραση ήρθε απο τη Vivartia που υποστήριξε ότι «ποτέ δεν υπήρξε καρτέλ και ούτε μπορεί να υπάρξει», την ίδια ημέρα που ο υπουργός Ανάπτυξης κ. Δ. Σιούφας δήλωνε ότι «θα ξηλωθεί μέχρι κι η φόδρα». Τα περί μη ύπαρξης καρτέλ η εταιρεία θα τα επαναλάβει σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε αυτή και όχι ο ΣΕΒΓΑΠ, το συλλογικό όργανο του κλάδου. Επειτα από αυτήν επίσημες τοποθετήσεις δεν θα ξανακάνει. O πρόεδρός της όμως, ο κ. Δ. Δασκαλόπουλος, νιώθει μάλλον ιδιαίτερα άβολα, αφού λίγους μόνο μήνες πριν έχει αναλάβει τα ηνία του ΣΕΒ! H σκιά του καρτέλ δεν είναι ό,τι καλύτερο για το προφίλ του… Μοναδική η αντιπαράθεσή του με τον πρόεδρο της Επιτροπής κ. Σπ. Ζησιμόπουλο, ο οποίος κατά την επίσκεψη της αρμόδιας επιτρόπου για τον ανταγωνισμό κ. N. Kroes, μιλά για «χθόνια οικονομικά συμφέροντα που βρήκαν την ευκαιρία να επιτεθούν σ’ έναν θεσμό, το έργο του οποίου είχε αρχίσει να γίνεται ενοχλητικό ή επικίνδυνο». «H νοοτροπία να αποδίδονται τα λάθη άλλων σε συνομωσίες είναι παλιά» σχολίασε ο κ. Δασκαλόπουλος για να διερωτηθεί στη συνέχεια ο κ. Ζησιμόπουλος: «Υπάρχουν κάποιοι που νομίζουν ότι θίγονται; Γιατί άραγε;». Στη συνέχεια ο κ. Δασκαλόπουλος θα μιλήσει για «καρτέλ του κράτους» και θα ασκήσει σκληρή κριτική στην κυβερνητική πολιτική…
Η καταιγίδα του «αστείου πορίσματος»
Η κατάσταση φαίνεται να ηρεμεί, σε βαθμό που κάποιοι πιστεύουν οτι μπορεί και να κουκουλωθεί, μέχρι που η Επιτροπή Ανταγωνισμού γνωστοποιεί οτι η εισηγησή της θα εκδοθεί έως τα μέσα Δεκεμβρίου, αφού στο πλαίσιο της έρευνας προέκυψαν ενδείξεις «…και περί άλλων στρεβλώσεων που επηρεάζουν τις τιμές καταναλωτή». O Δεκέμβριος δεν είναι ευχάριστος για τη γαλακτοβιομηχανία. Στις 22 του μήνα η «K» αποκαλύπτει το πόρισμα της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού που «καίει» Vivartia και ΜΕΒΓΑΛ αναδεικνύοντάς τες ως τον πυρήνα του καρτελ στην αγορά του γάλακτος! Ιδιαίτερα σκληρή είναι η εισήγηση και για τον Σύνδεσμο Ελληνικών Βιομηχανιών Γαλακτοκομικών Προϊόντων (ΣΕΒΓΑΠ), που απ’ ό,τι φαίνεται «φρόντιζε» για τα συμφέροντα μιας ολιγάριθμης ομάδας μελών του, από τους 19 που φιλοξενεί στους κόλπους του. Στις παραβάσεις του Δικαίου του ανταγωνισμού εμπλέκονται συνολικά 17 επιχειρήσεις (Vivartia, ΦΑΓΕ, ΜΕΒΓΑΛ, Ολυμπος, Nestle Ελλας, Ροδόπη, Κρι Κρι, Εβροφάρμα, ΣΕΡΓΑΛ, ο ΣΕΒΓΑΠ, Αλφα Βητα Βασιλόπουλος, Αφοι Βερόπουλοι, Ατλάντικ, Μασούτης, I. & Σ.Σκλαβενίτης Carrefour και ΕΛΟΜΑΣ). Οι εμπλεκόμενοι καλούνται τώρα να καταθέσουν τα υπομνήματά τους στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, η οποία αναμένεται να εκδώσει την απόφασή της έως το τέλος Απριλίου. H απρόβλεπτη γι’ αυτόν πορεία της υπόθεσης, οι προβληματισμοί που αναπτύσσονται εντός του ΣΕΒ, οδηγουν σε απώλεια ψυχραιμίας τον κ. Δ. Δασκαλόπουλο. Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί η στάση που κράτησε έναντι της Γενικής Διεύθυνσης, κάνοντας λόγο για «αστείο πόρισμα», «γελάμε με αυτό», ξεχνώντας προφανώς τα όσα δήλωνε περί αποτελεσματικότητας της Επιτροπής και τήρησης της νομιμότητας όταν γνωστοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2004 το πόρισμα για τα σουπερ μαρκετ. Λίγες ημέρες μετά μέσω εφημερίδων ο αποφυλακισθείς πρώην γενικός διευθυντής της Επιτροπής Ανταγωνισμού κ. Π. Αδαμόπουλος, κάνει λόγο για παρεμβάσεις που δεχόταν στο έργο του από τον υφυπουργό κ. Γιάννη Παπαθανασίου για υποθέσεις όπως των Motor Οil-ΕΛΠΕ, BP-Shell κ.ά. Θόρυβος που κατα τα φαινόμενα στόχο έχει να πληγεί η αξιοπιστία της Επιτροπής που οσονούπω καλείται να ασχοληθεί με τον φάκελο γάλα. Στην κατεύθυνση αυτή φαίνεται ότι οργανώνονται τα επιχειρηματικά συμφέροντα αφου εσχάτως με το γάλα και τα «κενά της εισήγησης» ασχολείται και γνωστή εταιρεία δημοσίων σχέσεων και lobbying…