Στις «Ιστορίες του κ. Κόινερ», του Μπέρτολτ Μπρεχτ, ο ευρηματικός κ. Κόινερ λέει ευθαρσώς όταν τον ρωτούν για τα σχέδιά του, πώς ετοιμάζει το… επόμενο λάθος του! Αντιγράφοντάς τον πιστά η ελληνική πολιτεία, ετοιμάζεται να διαπράξει τα ίδια λάθη μπροστά σ’ ένα παλιό πρόβλημα. Τη λειψυδρία. Επειτα από έναν άνυδρο χειμώνα, το φετινό καλοκαίρι πλησιάζει δυσοίωνο. Το νερό, αγαθό εν ανεπαρκεία, θα πρέπει να βρεθεί για να ικανοποιήσει τρέχουσες (σε πολλές περιπτώσεις και παράλογες) ανάγκες. Οι γεωτρήσεις για άλλη μια φορά θα δώσουν τη λύση. Οπως έγινε και στο παρελθόν (κατά τη δύσκολη διετία 1989-1990), όταν οι άδειες δόθηκαν με περισσή ευκολία και τα προβλήματα συσσωρεύτηκαν ώστε να μοιάζουν σήμερα σε πολλές περιοχές μη αναστρέψιμα.
Η ανεξέλεγκτη άντληση (σήμερα αδρεύονται και οι ξερικές καλλιέργειες) χωρίς ουσιαστική πολιτική ελέγχου (υδρόμετρα και μηχανισμός ελέγχου στις περιφέρειες), χωρίς υδρολογικές μελέτες, χωρίς αυστηρό θεσμικό πλαίσιο, η χώρα προχωράει χωρίς ουσιαστική πολιτική για τη διαχείριση των υπόγειων νερών κατασπαταλώντας τις πηγές της που κινδυνεύουν με υφαλμύρωση. Το εν ισχύι νομοθετικό πλαίσιο δεν λύνει προβλήματα, η επιστημονική κοινότητα είναι διχασμένη αλλά και παραγκωνισμένη, ενώ περισσότερες από 170.000 γεωτρήσεις κινδυνεύουν να σπαταλήσουν τα πολύτιμα αποθέματα νερού που για δεκαετίες συγκέντρωνε η φύση στα έγκατά της.
Τρυπούν σε βάθος 400 μ.
Υπερβαίνουν τις 170.000 (κατ’ εκτίμηση) οι γεωτρήσεις που έχουν γίνει σε ολόκληρη τη χώρα, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται σε αυτόν τον αριθμό οι παράνομες, που κυρίως έχουν γίνει στην Αττική κατά την περίοδο της μεγάλης λειψυδρίας. Οι νομοί με τις περισσότερες γεωτρήσεις για αγροτική χρήση είναι η Αργολίδα (με περισσότερες από 24.000 γεωτρήσεις, αν και δεν είναι όλες ενεργές), η Κορινθία, η Βοιωτία, η Φθιώτιδα, η Αρτα, η Καρδίτσα, η Λάρισα και η Μαγνησία. Αντίστοιχα, οι νομοί με τις περισσότερες γεωτρήσεις για αστική χρήση είναι η Αττική, η Θεσσαλονίκη, η Σύρος, η Πάρος, το Λασίθι και η Νάξος.
Να σημειωθεί ότι τα περισσότερα νησιά έχουν γίνει «σουρωτήρια», αλλά ειδικά στις Κυκλάδες είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι ιδιωτικές γεωτρήσεις είναι πολλαπλάσιες των δημοτικών. Συγκεκριμένα, στην Πάρο έχουν καταμετρηθεί 50 δημοτικές και 250 ιδιωτικές γεωτρήσεις. Στην Τήνο 30 δημοτικές και 150 ιδιωτικές. Στη Σύρο οι 40 δημοτικές και τα τρία εργοστάσια αφαλάτωσης… ανταγωνίζονται τις 300 και πλέον ιδιωτικές γεωτρήσεις.
Σε πολλές περιοχές τα προβλήματα από την υπεράντληση είναι ήδη ορατά. Οι επιστήμονες του ΙΓΜΕ εκτιμούν ότι οι παράκτιοι υδροφόροι ορίζοντες κινδυνεύουν άμεσα από τη διείσδυση της θάλασσας (αυτό έχει ήδη συντελεστεί σε 1.760.000 στρέμματα στην επικράτεια, με χειρότερη την περίπτωση της Αργολίδας) και όσο το καθεστώς αδειοδότησης και ελέγχου των γεωτρήσεων παραμένει ελαστικό και ανεξέλεγκτο, τόσο η κατάσταση με τα χρόνια θα επιδεινώνεται χωρίς να μπορεί να αναστραφεί.
«Στην προσπάθειά τους να βρουν νερό από καινούργιους υδροφόρους», λέει ο κ. Παναγιώτης Σαμπατακάκης, υδρογεωλόγος του Ινστιτούτου Γεωλογικών Μελετών Ελλάδας και μέλος της Διεθνούς Ενωσης Υδρογεωλόγων, «πολλοί τρυπάνε όλο και πιο βαθιά. Ετσι, στη Θεσσαλία οι (περίπου 13.000) γεωτρήσεις φτάνουν πλέον σε 300 και πλέον μέτρα βάθος. Στη Νάξο ξεπερνούν τα 400 μέτρα, στην Αργολίδα τα 300, το ίδιο και στο Βελεστίνο της Μαγνησίας».
Καθίζηση εδαφών
Από την υπεράντληση, εκτός από το φαινόμενο της υφαλμύρωσης (η θάλασσα εισχωρεί στον υδροφόρο ορίζοντα) που καταδεικνύεται στον χάρτη του ΙΓΜΕ, προκαλείται και καθίζηση εδαφών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Θεσσαλίας, όπου σε πολλά σημεία η γη έχει υποχωρήσει προκαλώντας πλέον καταστροφές. «Τα πρώτα σημάδια κόπωσης του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής», αναλύει ο κ. Σαμπατακάκης, «είχαν εμφανιστεί ήδη από τη δεκαετία του ’80, καθώς όμως η εξέλιξη του φαινομένου δεν ήταν άμεση, όλοι οι πολιτικοί προϊστάμενοι της Νομαρχίας, μετέθεταν στην ηγεσία της επόμενης τετραετίας τη λήψη ουσιαστικών μέτρων».
Παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει για μείωση της σπατάλης, ο θεσσαλικός κάμπος παραμένει ένας μεγάλος υδροβόρος κάμπος. Το μέγεθος της σπατάλης γίνεται αντιληπτό αν αναλογισθεί κανείς ότι στο Ισραήλ, για να αρδευτούν υπερδιπλάσιες του θεσσαλικού κάμπου εκτάσεις, χρειάζονται ετησίως 1.500.000 κ.μ. νερού, ενώ στη Θεσσαλία με 2.000.000 στρέμμ. αρδεύσιμων εκτάσεων χρειάζονται ετησίως 1.680.000 κ.μ. νερού. Βεβαίως, η τάση για κατασπατάληση είχε αρχίσει να φαίνεται εδώ και πολλά χρόνια.
Τέσσερα λάθη στη διαχείριση των υδάτων
Απερισκεψία, έλλειψη στρατηγικής και οράματος χαρακτηρίζουν τον τρόπο διαχείρισης ενός σημαντικότατου για τη γεωργία αλλά και την αναπτυξιακή προοπτική του τόπου γεωλογικού κεφαλαίου, των υπόγειων υδάτων της χώρας μας. Με το σύνθημα «κάνε μια γεώτρηση και συ, μπορείς!» η πολιτεία αφήνει να αντιμετωπίζεται το πολύτιμο αγαθό ως ιδιοκτησία εκείνου στο χωράφι ή το οικόπεδο του οποίου εκχέεται. Παράλληλα, παραμερίζοντας τις διαμαρτυρίες του επιστημονικού δυναμικού της χώρας, συνεχίζει να δίνει άδειες «με το τσουβάλι» ακόμη και σε περιοχές όπου ήδη τα αποθέματα έχουν δείξει «κόκκινο». Εκτός αυτού, χωρίς να διαθέτει μηχανισμούς ελέγχου, ποτέ δεν μπορεί να γνωρίζει πόσο υπεραντλείται το νερό της κάθε γεώτρησης, αφού κάθε φορά που επανέρχεται το θέμα των υδρομέτρων πάνω στις γεωτρήσεις οι αγρότες σηκώνουν «μαύρες σημαίες».
Πρόσκαιρη λύση
Φέτος, εν όψει μιας δύσκολης καλοκαιρινής περιόδου (άνομβρος χειμώνας) η πολιτεία δίνει και θα συνεχίσει να δίνει άδειες. Ομως ο τρόπος που αυτές εκδίδονται μπορεί να λύνει πρόσκαιρα ένα πρόβλημα, στην ουσία όμως δημιουργεί περισσότερα και σοβαρότερα.
Με τον νέο τρόπο έκδοσης αδειών, τον λόγο πλέον έχουν οι διευθύνσεις διαχείρισης υδατικών πόρων στις περιφέρειες και όχι οι νομαρχίες όπως συνέβαινε μέχρι και το 2004. Αν και πολλοί ανέμεναν να υπάρξει εκλογίκευση του συστήματος, όλοι διαπιστώνουν ότι η επιπόλαια και χωρίς στρατηγική διαχείριση του νερού συνεχίζεται. Εν ολίγοις:
1. Σήμερα, όπως και παλαιότερα, εξηγεί στην «Κ» ο κ. Παναγιώτης Σαμπατακάκης, το μόνο κριτήριο με το οποίο εκδίδεται η άδεια είναι οι αποστάσεις μεταξύ γεωτρήσεων. Ουδείς εξετάζει ή ζητάει να εξεταστεί ο υδροφόρος ορίζοντας από τον οποίο αντλούν νερά δύο, τρεις ή δεκατρείς γεωτρήσεις. «Μοναδική εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα», λέει ο κ. Σαμπατακάκης, «αποτελεί η νομαρχία Μεσσηνίας, όπου ο επί τρεις τετραετίες νομάρχης της κ. Δ. Δράκος επιμένει να ζητάει από τους ενδιαφερόμενους ειδική γνωμάτευση από υδρογεωλόγους για την επάρκεια του υπόγειου υδροφορέα. Παράλληλη πρωτοβουλία έλαβε και η νομαρχία Αθηνών, αλλά δυστυχώς εκεί οι παράνομες γεωτρήσεις (περίπου το 70% των διανοιγμένων) καταστρατηγούν κάθε καλή πρόθεση».
2. Ούτε η προηγούμενη διαδικασία αλλά ούτε και η ισχύουσα θέτει ως προαπαιτούμενο για την έκδοση της άδειας την τοποθέτηση υδρομέτρου, του οργάνου δηλαδή που ανά πάσα στιγμή θα δείχνει στους ελεγκτικούς μηχανισμούς (;) τις ποσότητες που έχουν ήδη αντληθεί. Ετσι, ο καθένας μπορεί να αντλεί έως και να εξαντλεί τα νερά του υδροφόρου ορίζοντα για ίδια χρήση ή και για κερδοσκοπία. Αυτό έχει συμβεί σε πολλούς δήμους με αποτέλεσμα, λίγο χρόνο μετά τη γεώτρηση, ο υδροφόρος να εξαντλείται και η πολιτεία να δρομολογεί καινούργια έργα. Νέα φράγματα, νέες γεωτρήσεις, νέα δίκτυα ύδρευσης κ.λπ. Να σημειωθεί ότι στη Σικελία περίπου 500.000 αρδευόμενα στρέμματα ποτίζονται με τηλεχειριζόμενη βάνα από το γραφείο διαχείρισης νερού. Βάσει μελετών που προηγήθηκαν γνωρίζουν την αρδευτική δόση που χρειάζεται η συγκεκριμένη καλλιέργεια και όταν τα απαραίτητα κυβικά μέτρα νερού πέσουν στα χωράφια αυτομάτως η βάνα κλείνει και ο παραγωγός δεν μπορεί να την ανοίξει ή να την κλείσει!
3. Σημαντική παράλειψη, τόσο στο παλιό όσο και στο ισχύον σύστημα αδειοδότησης είναι η κραυγαλέα απαξίωση του επιστημονικού κόσμου της χώρας. Αν και οι επιστήμονες του ΙΓΜΕ είναι εκείνοι που γνωρίζουν με ακρίβεια τα υπόγεια νερά μένουν εκτός, αφού ο νόμος δεν επιβάλλει τη γνωμοδότηση εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού.
4. Μεγάλη είναι και η ευθύνη της επιστημονικής κοινότητας σε αυτό το θέμα, αναγνωρίζει ο κ. Σαμπατακάκης, «αφού όλοι κάνουμε τους ειδικούς για όλα, με αποτέλεσμα οι επιστήμονες να μην μπορούν να συνεννοηθούν. Ετσι, ενώ ο φυσικός πόρος μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο, η πολιτεία μπροστά στη Βαβυλωνία της πληροφόρησης, που συχνά είναι και ετερόκλητη, δίνει αρμοδιότητες σε άλλους από άμεσα αρμόδιους».
Κι αν για τις νόμιμες γεωτρήσεις αποφαίνονται όλοι οι άλλοι εκτός των ειδικών, με αποτέλεσμα να προκαλείται τεράστιο πρόβλημα σπατάλης του φυσικού πόρου, μπορεί κανείς να φανταστεί πόσο χειρότερα είναι τα πράγματα με τις παράνομες γεωτρήσεις. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», η πολιτεία αντιλαμβάνεται τις παράνομες γεωτρήσεις μόνο αν κάποιος το «καταδώσει» στις υπηρεσίες. Αν δεν το μαρτυρήσει κανείς, τα πάντα μπορούν να συμβούν.