Οταν προ 15ετίας εξαγγέλθηκε η ανάπλαση της οδού Πειραιώς, πολλοί πίστεψαν σε μια -πολιτιστική αυτή τη φορά- «αναγέννηση» του άλλοτε βιομηχανικού άξονα της πρωτεύουσας. Θα ανασύρονταν μνήμες, ενώ ταυτόχρονα νέες χρήσεις, πολιτιστικού κυρίως περιεχομένου, θα έπαιρναν θέση στα ερειπωμένα κελύφη των ιστορικών βιομηχανικών συγκροτημάτων. Αυτό το σχέδιο, τουλάχιστον στην κατάληξη της οδού προς Πειραιά δεν προχώρησε ποτέ. Απτή απόδειξη είναι η περίπτωση της ΧΡΩΠΕΙ, στα οικόπεδα της οποίας ορισμένοι συνεχίζουν να οραματίζονται έναν υπερτοπικό εμπορικό πόλο, παρά το γεγονός ότι έχουν χαρακτηριστεί χώροι πρασίνου, αθλητισμού και πολιτισμού τόσο στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας όσο και στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Πειραιά.
Ο χώρος των οικοπέδων ΧΡΩΠΕΙ, συνολικής έκτασης 47 στρεμμάτων μαζί με το επί της οδού Πειραιώς κτίριο που χρονολογείται από τα τέλη του 19ου αιώνα, συνιστούν στην πρώτη περίπτωση έναν από τους ελάχιστους ελεύθερους χώρους του Πειραιά και στη δεύτερη, από τα πιο σημαντικά μνημεία της βιομηχανικής μας κληρονομιάς.
Ερείπια και σκουπίδια
Δεκαπέντε χρόνια μετά, οι βαρύγδουπες εξαγγελίες παραμένουν στα συρτάρια με αποτέλεσμα το μεν βιομηχανικό κτίριο ιδιοκτησίας ΕΟΦ να ερειπώνει, ενώ η υπόλοιπη έκταση ιδιοκτησίας Εθνικής Τράπεζας έως το 1999 και κατόπιν του Ομίλου Χαραγκιώνη να μετατρέπεται σε χωματερή κάθε λογής απορριμμάτων. Μάλιστα, πριν από δύο χρόνια και ύστερα από μήνυση που κατέθεσαν τοπικοί φορείς αγανακτισμένοι για την αφόρητη κατάσταση που επικρατούσε, το Α΄ Τριμελές Πρωτοδικείο Πειραιά επέβαλε ποινές φυλάκισης τόσο στους υπευθύνους του Δήμου Πειραιά όσο και του ομίλου Χαραγκιώνη. Οι κάτοικοι κάνουν λόγο για συνεχιζόμενη ρύπανση, από απορρίμματα και κάδους που εναποτίθενται σκοπίμως εκεί ώστε η επιχειρούμενη τσιμεντοποίηση να βρει πρόσφορο έδαφος και να φανεί τελικά ώς έργο που θα αναβαθμίσει την ποιότητα ζωής. Επισημαίνουν, δε, ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα επιβαρύνει την ήδη πολύ υποβαθμισμένη, από τη λειτουργία του γηπέδου Καραϊσκάκη, του ΣΕΦ και των ανισόπεδων κόμβων, περιοχή της Σούδας Νέου Φαλήρου, θα στερήσει ζωτικούς χώρους πρασίνου και αναψυχής από τον Πειραιά και θα αυξήσει δραματικά τα ήδη διογκωμένα κυκλοφοριακά προβλήματα. «Τυχόν αποχαρακτηρισμός του χώρου από έκταση πρασίνου και αναψυχής συνιστά τεράστιο ηθικό θέμα. Κι αυτό, αφού και η πώληση αυτών των δημόσιων χώρων έγινε με τη συναίνεση της πολιτείας που, ενώ είχε υποσχεθεί στους κατοίκους του Φαλήρου ότι θα ενταχθούν στα έργα Ολυμπιακών Αγώνων, με συνοπτικές διαδικασίες τούς παραχώρησε άνευ όρων στα επειχειρηματικά σχέδια», σημειώνει ο πρόεδρος του Μορφωτικού Εκπολιτιστικού Συλλόγου Νέου Φαλήρου κ. Μιχάλης Γκιών. «Περιμένουμε από την πολιτεία και από τη νέα δημοτική αρχή του Πειραιά, να δεσμευτούν ότι αφενός δεν θα επιτρέψουν καμία εμπορική επένδυση και αφετέρου θα προχωρήσουν στην απαλλοτρίωση της έκτασης και στην άμεση εφαρμογή των εξαγγελιών περί ανάπλασης. Το Νέο Φάληρο και συνολικά ο Πειραιάς χρειάζονται χώρους πρασίνου και πολιτισμού. Δεν αντέχουν άλλη υποβάθμιση», καταλήγει ο κ. Γκιών.
«Ενδεικτικό της έλλειψης σεβασμού στον ιστορικό χαρακτήρα του παλαιού εργοστασίου είναι η μετονομοσία της οδού Οικονομίδη, η οποία διέρχεται της κεντρικής εισόδου, σε Ανδρέα Μουράτη. Πρόκειται στην πραγματικότητα για μια ενέργεια που προσβάλλει κατάφωρα την ιστορική μνήμη και αγνοεί τη βιομηχανική μας παράδοση. Η ΧΡΩΠΕΙ φαίνεται ότι πλέον δεν συγκινεί κανέναν και, παρά τις προσπάθειες, συνεχίζεται η εγκατάλειψή της. Κι όμως, η ανάπλαση της ελεύθερης έκτασης σε συνδυασμό με την ανακαίνιση του βιομηχανικού συγκροτήματος και την απόδοσή του ως τόπο πολιτισμού και αναψυχής θα αποτελούσε πραγματική ανάσα για την ευρύτερη περιοχή του Πειραιά που στερείται τέτοιων χώρων», υπογραμμίζει ο κ. Νίκος Μέλιος οικονομολόγος – ιστορικός στο Ινστιτούτο Μελέτης Τοπικής Ιστορίας και Ιστορίας των Επιχειρήσεων.
Τώρα, στις ημιερειπωμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις στήνεται ένα εντυπωσιακό σκηνικό που θα φιλοξενήσει την αναπαράσταση μιας παλιάς γειτονιάς της δεκαετίας του ’50 για τη μεταφορά στη μικρή οθόνη του «Δέκα» του Μ. Καραγάτση, το τελευταίο έργο του μεγάλου μας λογοτέχνη που έμεινε ημιτελές, καθώς ο δημιουργός του έφυγε από τη ζωή πριν προλάβει να το ολοκληρώσει.
Η βιομηχανία παραγωγής του αναλγητικού «Αλγκόν»
Τα μεγαλύτερα εργοστάσια της οδού Πειραιώς στήθηκαν σχεδόν στη σειρά, στο νότιο τμήμα της, από το 1883 έως το 1926. Πρώτα, η ΧΡΩΠΕΙ, η «Χρωματουργεία Πειραιώς» (1883), δημιούργημα των χημικών Σπήλιου και Λεόντιου Οικονομίδη. Στη συνέχεια, η «Ανώνυμος Αγγειοπλαστική Εταιρεία – Κεραμεικός» (1911) από τον χημικό Ν. Κανελλόπουλο, συνιδρυτή επίσης, της βιομηχανίας «Λιπασμάτων Δραπετσώνας» και της τσιμεντοβιομηχανίας «Τιτάν», τον Λεόντιο Οικονομίδη, τον πολιτικό μηχανικό Αλέξανδρο Ζαχαρίου και άλλους. Ολοι, συνιστούν τη θρυλική παρέα των συμφοιτητών του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης, τον «κύκλο της Ζυρίχης», οι οποίοι από τις αρχές του 20ού αιώνα απογείωσαν την ελληνική βιομηχανία καθιστώντας την άκρως ανταγωνιστική μέχρι και το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ακολούθησαν αργότερα, η ελαιουργία «Ελαΐς» (1920), του Αριστ. Μακρή και των συνεταίρων του και η βιομηχανία σοκολάτας και κακάο ION των αδελφών Δ. και Π. Μαρούλη (1926).
Η ΧΡΩΠΕΙ εξελίχθηκε ως κλάδος της χημικής βιομηχανίας ύστερα από την εργαστηριακή ανακάλυψη της ανιλίνης, παραγώγου του άνθρακα, που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή συνθετικών χρωστικών υλών, οι οποίες υποκατέστησαν τα φυσικά χρώματα κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία.
Εμεινε, όμως, περισσότερο γνωστή για τη δημιουργία του αναλγητικού «Αλγκόν», της ελληνικής δηλαδή εκδοχής της ασπιρίνης.
Οικογενειακή επιχείρηση
Εμφανίσθηκε το 1883, αρχικά ως μικρή ομόρρυθμη εταιρεία με την επωνυμία «Σπήλιος Α. Οικονομίδης και Σία». Το 1899, τέθηκε ο θεμέλιος λίθος των εγκαταστάσεών της στο Νέο Φάληρο. Ο ιδρυτής της, Σπήλιος Οικονομίδης σπούδασε χημεία στο Γκρατς και υπήρξε συνεργάτης του Γερμανού δημιουργού της ασπιρίνης Αντολφ Μπάγιερ. Η επιχείρηση, όπως οι περισσότερες σύγχρονές της, ήταν οικογενειακή, καθώς απασχολήθηκαν σ’ αυτήν και οι τέσσερις αδελφοί του Σπήλιου, Λεόντιος, Κλεομένης, Χαρίλαος και Γεώργιος, όπως και οι εξ αγχιστείας συγγενείς Σωτήριος Σοφιανόπουλος και Αχιλλέας Καραμεσίνης. Στενότερος συνεργάτης του Σπήλιου Οικονομίδη ήταν ο Λεόντιος, στον οποίο οφείλεται η επέκταση και ακμή της επιχείρησης και η μετατροπή της σε ανώνυμη εταιρεία. Ο Λεόντιος Οικονομίδης, είχε κι αυτός σπουδάσει χημεία στο Μόναχο και συνέχισε στη Ζυρίχη, φοιτώντας στο περίφημο Πολυτεχνείο όπου και γνώρισε αρκετούς από τους συγχρόνους του και αργότερα πρωτοπόρους της ελληνικής βιομηχανίας, όπως οι Ν. Κανελλόπουλος, Ι. Αραπίδης, Α. Χατζηκυριάκος, Ι. Ρουσσόπουλος κ.ά. με τους οποίους ανέπτυξε στενή φιλία και αργότερα συνεργασία.
Μέσα σε λίγα χρόνια από τη λειτουργία της, η ΧΡΩΠΕΙ κατέκτησε ηγετική θέση σε ολόκληρο τον κλάδο της ελληνικής χρωματουργίας σε μια περιόδο κατά την οποία η παραγωγή συνθετικών χρωστικών υλών αποτελούσε για την ελληνική και ευρωπαϊκή αγορά, κεντρική δραστηριότητα. Με την έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η ελληνική χρωματουργία κλήθηκε να συμβάλει στην πολεμική προσπάθεια. Διατηρήθηκε και μετά τον πόλεμο και μέχρι το 1948 εκπροσωπούνταν ακόμη από τη νέα γενιά της οικογένειας Οικονομίδη. Δύο χρόνια αργότερα, όμως, το 1950, θα περάσει στην αποκλειστική διαχείριση του Σ. Σοφιανόπουλου, την περιόδο που ο κλάδος των χρωμάτων αρχίζει να ολοκληρώνει τον κύκλο του, όπως και η διαχείριση της επιχείρησης από την οικογένεια Οικονομίδη.
Μετά το 1950, επιχειρείται ριζικός επαναπροσανατολισμός της παραγωγής και της στρατηγικής προς άλλους τύπους προϊόντων, π.χ. ζωοτροφές, ενώ συνεχίζεται η παρασκευή φαρμάκων και χημικών προϊόντων και η παραγωγή του «Αλγκόν». Δεκαετία του ’70 και προσπάθεια ενασχόλησης -χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία- με την παραγωγή επιχρισμάτων. Η εταιρεία συνεργάζεται με την Imperial Chemical Industries (ICI), προκαλώντας, παροδικά, ανησυχία στις υπόλοιπες ελληνικές ομοειδείς βιομηχανίες που έχουν στο μεταξύ αναπτυχθεί. Στις αρχές του ’80 εντάσσεται στις προβληματικές επιχειρήσεις και κλείνει οριστικά το 1989.