Οποιος φταίει θα πληρώσει για τις αμαρτίες του
«Η σημαία σε θέματα αρχών πρέπει πάντα να είναι ψηλά», τονίζει ο κ. Καραμανλής
– Θέλω να πάω στο θέμα της διαφθοράς και της διαπλοκής. Είναι κάτι που ο κόσμος το κουβεντιάζει. Εσείς σηκώσατε τη σημαία εναντίον της διαφθοράς και της διαπλοκής το 2004. Χρησιμοποιήσατε και σκληρούς όρους γι’ αυτό το θέμα. Απλοί άνθρωποι τους οποίους βλέπω στον δρόμο ρωτάνε πώς γίνεται οι ίδιοι άνθρωποι στους οποίους αναφερόσασταν να συνεχίζουν να παίρνουν τις βασικές δουλειές από το Δημόσιο;
– Για όσα έχω πει να ξέρετε ότι αυτά δεν είναι απλές πολιτικές θέσεις ή δεσμεύσεις. Είναι βαθύτερες, φιλοσοφικές, θεμελιώδεις αρχές. Δεν αλλάζει τίποτα. Βεβαίως, πάντα έλεγα -και το λέω και τώρα- ότι δεν έχω, δεν έχουμε προσωπικά, δεν υπάρχει βεντέτα με ανθρώπους. Πρέπει να σας πω ότι είμαι υπερήφανος γιατί αυτή η κυβέρνηση δημιούργησε ένα πλαίσιο ανάθεσης έργων και μελετών που δεν αμφισβητείται και δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανέναν. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία και αυτή τη στιγμή τα μεγάλα έργα υλοποιούνται ή προωθούνται γρήγορα. Βεβαίως, επειδή υπήρχε από τις προηγούμενες κυβερνήσεις ένα σαθρό σύστημα ανάθεσης, χρειάστηκε χρόνος για να δημιουργηθεί. Επρεπε όμως να γίνει και έγινε. Και αυτό είναι μια πολύ σημαντική τομή στην κατεύθυνση της διαφάνειας.
Ο βασικός μέτοχος
Γνωρίζετε επίσης ότι είχα την πρόθεση και κάναμε μια καίρια επιλογή, σε σχέση με την ταυτόχρονη ιδιότητα μετόχου, ή ιδιοκτήτη μέσων ενημέρωσης και εργολάβων, ή μεγάλων προμηθευτών του Δημοσίου. Οπως γνωρίζετε υπήρξε μια πολύ έντονη, εντονότατη αντίδραση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Προσωπικά εγώ δεν έχω μετακινηθεί, ούτε κατά κεραία, στα πιστεύω μου. Αλλά από την ώρα που διακυβευόταν η συνέχιση της ροής των πόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης προς τη χώρα δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Αυτή είναι η αλήθεια. Εγώ δεν έχω αλλάξει θέση. Πιστεύω μάλιστα ότι, εάν είχαμε χρονικά περιθώρια, θα μπορούσαμε να πείσουμε και αρκετούς Ευρωπαίους, γιατί το φαινόμενο αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό. Δεν είχαμε όμως καθόλου χρόνο. Το Γ΄ ΚΠΣ έτρεχε και μάλιστα με μεγάλη καθυστέρηση από το παρελθόν. Το Δ΄ ΚΠΣ σχεδιαζόταν. Αν μπαίναμε σε μια δικαστική διαμάχη, αυτή θα κρατούσε τέσσερα, πέντε, έξι χρόνια και μάλιστα με αβέβαιο τελικό αποτέλεσμα. Και συγχρόνως όλο αυτό το διάστημα θα ήταν παγωμένες οι πιστώσεις από τα ευρωπαϊκά ταμεία.
-.. .Κάποιος σε αυτή την καρέκλα γίνεται, προφανώς, σοφότερος; Ξέροντας αυτά που ξέρετε σήμερα, θα ανεβάζατε τόσο ψηλά αυτή τη σημαία τότε;
– Ναι, γιατί τα πιστεύω και γιατί η σημαία σε θέματα αρχών και αξιών πρέπει πάντα να είναι ψηλά. Και είμαι βέβαιος ότι οι πολίτες γνωρίζουν πολύ καλά και αντιλαμβάνονται και την πρόθεση και την προσπάθεια που έγινε. Και έγιναν πολλά. Ανέφερα ήδη το νέο πλαίσιο για τα έργα και τις μελέτες. Θυμίζω ακόμη το νέο σύστημα προμηθειών. Τη μετατροπή της απιστίας από πλημμέλημα σε κακούργημα. Παράλληλα, όλες τις υποθέσεις όπου υπάρχει υπόνοια διαφθοράς, εμείς τις αποκαλύψαμε, εμείς τις πήγαμε στη Δικαιοσύνη. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Και δεν χαριζόμαστε σε κανέναν, όποιος και αν είναι, όσο ψηλά και αν βρίσκεται.
Διαφθορά και Διοίκηση
– Γιατί όμως είναι τόσο ριζωμένο το φαινόμενο της διαφθοράς στη χώρα μας και σε ανθρώπους που προέρχονται απ’ όλο το πολιτικό φάσμα;
– Το φαινόμενο είναι διεθνές και συμβαίνει τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ. Σχετίζεται με πολλούς παράγοντες. Εχει να κάνει βεβαίως και με το γεγονός ότι κυκλοφορεί πολύ περισσότερο χρήμα. Εχει να κάνει και με μια γενικότερη χαλάρωση αρχών και αξιών. Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, έχει να κάνει και με μια Δημόσια Διοίκηση, η οποία χρειάζεται ακόμη πολλή δουλειά και επίμονη προσπάθεια για να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων. Εχει να κάνει και με το γεγονός – χωρίς να θέλω να κάνω ευθείες βολές- ότι καλλιεργήθηκε στο παρελθόν μια αντίληψη πως δεν υπάρχουν πολιτικές ηγεσίες πραγματικά αποφασισμένες, αν όχι να το εξαλείψουν πλήρως, αλλά εν πάση περιπτώσει όπου εμφανίζονται τέτοια φαινόμενα, να στέκονται αποφασιστικά απέναντί τους. Σε κάθε περίπτωση με αυστηρότητα έχω δηλώσει και έχω κάνει πράξη το ότι δεν χαρίζομαι σε κανέναν.
– Με την ιστορία των ομολόγων, έχετε καθαρή εικόνα ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι, κυβερνητικά στελέχη, τα οποία είναι μπλεγμένα στην ιστορία;
– Ναι, αυτή την εικόνα έχω. Είναι μια υπόθεση σοβαρή. Συζητήθηκε επί μακρόν. Τρεις προ ημερησίας διατάξεως συζητήσεις στη Βουλή αφιερώθηκαν στο θέμα. Εμείς το πήγαμε στη Δικαιοσύνη. Και εμείς μένουμε στη γραμμή ότι όποιος έχει την οποιαδήποτε ανάμειξη και αποφανθεί η Δικαιοσύνη, θα πληρώσει για τις όποιες αμαρτίες του. Συνάμα, έχοντας κάνει την αυτοκριτική μας, στη Βουλή, αλλάξαμε και το καθεστώς επιλογής των διοικήσεων των Ταμείων. Επρεπε να το είχα θεσμοθετήσει νωρίτερα. Οι άνθρωποι δηλαδή, οι οποίοι καλούνται να υπηρετήσουν σε τέτοιες θέσεις, πρέπει να περνάνε από μια πιο λεπτομερή εξέταση προσόντων. Το εφαρμόσαμε πάντως και στην επιλογή έχει πια αποφασιστικό λόγο η Τράπεζα της Ελλάδος και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς.
Υπερβολικές εκφράσεις
– Γυρίζοντας πίσω στο σκληρό καμίνι της πολιτικής, έχετε μετανιώσει για κάποιες βαριές εκφράσεις, όπως το «αρχιερέας της διαπλοκής», που χρησιμοποιήσατε για τον προκάτοχό σας; Θα τις ξαναλέγατε;
– Πίστευα -και πιστεύω- ότι δεν υπήρχε τότε αποφασιστική αντιμετώπιση, δεν υπήρχε πολιτική βούληση αντίδρασης σ’ αυτά τα φαινόμενα, γι’ αυτό και πολλά από αυτά διογκώθηκαν σε εκείνη την περίοδο. Κατά τα λοιπά, στη διάρκεια κοινοβουλευτικών διαξιφισμών είναι φυσικό κάποτε να υπάρχουν και υπερβολικές εκφράσεις. Προσωπικά δεν αμφισβήτησα ποτέ την εντιμότητα του πρώην πρωθυπουργού και το έχω πει δημοσίως στη Βουλή.
Ο διάλογος με την Τουρκία και τα Σκόπια
– Βλέπετε κάποια λύση σύντομα στη γνωστή εκκρεμότητα με τα Σκόπια; Τι θα κάνει η Ελλάδα σε περίπτωση που επιμένουν τα Σκόπια στο θέμα της ονομασίας;
– Η πολιτική μας εδώ είναι ξεκάθαρη. Η Ελλάδα σήμερα είναι πρωταγωνιστής στα Βαλκάνια. Είναι γέφυρα των χωρών της ευρύτερης περιοχής προς την Ευρώπη. Υπάρχει όμως μια σοβαρή εκκρεμότητα για την οποία εμείς, αν μου επιτρέπετε, εγώ προσωπικά, έκανα ένα βήμα να βρεθεί λύση, προ διετίας. Δυστυχώς, δεν είδαμε και δεν βλέπουμε ανταπόκριση από την άλλη πλευρά. Ισα ίσα, σε κάποιες περιπτώσεις βλέπουμε προκλητικότητα. Θέλουμε να έχουμε καλές σχέσεις. Θέλουμε να βοηθήσουμε και αυτή τη χώρα, όπως όλες τις άλλες, να βρουν τον δρόμο τους προς την Ευρώπη. Αλλά θα πρέπει να βρεθεί αμοιβαία αποδεκτή λύση. Και αυτό σημαίνει ότι η χώρα αυτή θα πρέπει κάποτε να μετακινηθεί ουσιαστικά απ’ τις μέχρι σήμερα θέσεις της.
Η δυνατότητα του βέτο
– Υπάρχει περίπτωση να ασκήσετε βέτο;
– Στο πλαίσιο της πολιτικής που σας περιέγραψα, η χώρα μας δεν στερείται την οποιαδήποτε δυνατότητα της παρέχεται. Πάντως, με αυτό που οι ίδιοι ονομάζουν «συνταγματική ονομασία», αποκλείεται να προχωρήσουμε.
– Στην Τουρκία έχουμε έναν παντοδύναμο Ερντογάν. Εσείς βλέπετε παράθυρο ευκαιρίας, αν κερδίσετε τις εκλογές, να τα βρείτε στο θέμα της υφαλοκρηπίδας; Να κάνετε μια συμφωνία;
– Η πολιτική μας και εδώ είναι πολύ καθαρή. Ο στόχος είναι η εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Και αυτό φαίνεται πολύ καθαρά από όλες τις κινήσεις που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια. Αλλωστε, σε επίπεδο κλίματος, οι σχέσεις είναι καλές. Οπως είναι καλές και σε πολλά άλλα επίπεδα συνεργασίας. Βεβαίως, υπάρχει ζήτημα. Οι διερευνητικές συνομιλίες συνεχίζονται. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει πρόοδος. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Η βούληση υπάρχει, αλλά θα πρέπει και η Τουρκία να αντιληφθεί ότι το Διεθνές Δίκαιο, οι Διεθνείς Συνθήκες δεν είναι προς διαπραγμάτευση. Πάνω σε αυτή τη βάση έχει οικοδομηθεί και η προσέγγισή μας στο θέμα της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας. Θέλουμε -εμείς και η Ευρώπη- μια Τουρκία, η οποία σταδιακά να υιοθετεί τρόπους συμπεριφοράς, αρχές, και στάνταρ ευρωπαϊκά. Γι’ αυτό και η πολιτική μας στο θέμα αυτό είναι πλήρης συμμόρφωση, πλήρης ένταξη. Η πρόοδος που γίνεται, δεν με ικανοποιεί. Αυτό είναι κάτι όμως το οποίο θα πρέπει και η Τουρκία να κρίνει. Βεβαίως, μια νέα κυβέρνηση και μάλιστα ισχυρή, έχει μια μεγαλύτερη άνεση να προχωρήσει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Θέλω να ελπίζω -και το εύχομαι- αλλά σε τελική ανάλυση δεν εξαρτάται από εμένα.
– Το τετ α τετ ο Ερντογάν, όπως τον ζυγίζετε εσείς, το θέλει; Το έχει στο μυαλό του αυτός;
– Ξέρετε, στο «σκληρό καμίνι της πολιτικής», για να χρησιμοποιήσω και τη δική σας έκφραση, δεν έχουν τόσο σημασία οι προθέσεις και τα λόγια, αλλά σε τελική ανάλυση οι πράξεις. Εν πάση περιπτώσει μπορώ να σας πω ότι αισθάνομαι πως έχουμε, βεβαίως με τις διαφορές απόψεων που υπάρχουν, έναν σταθερό συνομιλητή, πράγμα που δεν ίσχυε στις περισσότερες περιπτώσεις, τις τελευταίες δεκαετίες.
Οι σχέσεις με τη Ρωσία
– Πόσο σημαντικό είναι το άνοιγμα στη Ρωσία και η σχέση με τον Πούτιν;
– Με τη Ρωσία έχουμε παραδοσιακά καλές σχέσεις. Δεν υπάρχει θέμα. Και σε πολιτικό επίπεδο και στη συνεργασία μας στους Διεθνείς Οργανισμούς και βέβαια σε επίπεδο συναλλαγών. Διακριτό κομμάτι αυτών των σχέσεων είναι η συνεργασία μας στον ενεργειακό τομέα. Πιστεύω ότι αυτά είναι ιδιαίτερα επωφελή για τη χώρα και από πλευράς γεωπολιτικής της αναβάθμισης, και από πλευράς προόδου που υπάρχει στην περιοχή και από καθαρά οικονομικής πλευράς.
Θα συνεχιστεί ο διάλογος για το ασφαλιστικό
– Τι θα γίνει με το ασφαλιστικό;
– Το ασφαλιστικό είναι μια μεγάλη υπόθεση, ένα μεγάλο εθνικό ζήτημα, μια μείζων προτεραιότητα. Στο διάστημα που πέρασε ξεκίνησε και προχώρησε ο διάλογος με τα κόμματα και τους κοινωνικούς φορείς. Ο διάλογος θα συνεχιστεί. Υπάρχουν κάποιοι συγκεκριμένοι άξονες. Το ασφαλιστικό είναι άμεσα συνδεδεμένο με τους ρυθμούς ανάπτυξης, άρα και με το ύψος της ανεργίας, με τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, με την εκτεταμένη εισφοροδιαφυγή, με ζητήματα που σχετίζονται με τη μετανάστευση.
Από κει και πέρα βεβαίως θα γίνει διάλογος, αλλά ορισμένα πράγματα είναι δεδομένα, πρέπει να γίνουν. Ενδεικτικά αναφέρω: Ενοποίηση ταμείων. Πλήρης μηχανοργάνωσή τους. Εξορθολογισμός στο ζήτημα των αναπηρικών συντάξεων. Βαρέα και ανθυγιεινά. Να ξεκαθαρίσουμε πραγματικά ποια είναι και ποια όχι. Είναι μια υποχρέωση ετών που κανένας δεν έχει τολμήσει να την αγγίξει. Δική μου άποψη είναι ότι λαμβάνοντας υπόψη την υγιή δημοσιονομική κατάσταση και την καλή πορεία της οικονομίας μπορούμε να κάνουμε τις αλλαγές που χρειάζονται, χωρίς να καταφύγουμε σε αύξηση των ορίων ηλικίας ή μείωση των συντάξεων. Χρειάζεται όμως εξυγίανση του όλου συστήματος. Θα μπορούσε με κίνητρο μεγαλύτερη σύνταξη, να παρέχεται η δυνατότητα προαιρετικής παραμονής στην εργασία μετά τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας. Υπάρχει σχεδιασμός, αυτές τις βασικές αρχές θα τις θέσουμε, θα τις αναλύσουμε ακόμα περισσότερο στους πολίτες. Και βέβαια, μετά τις εκλογές, εφόσον έχουμε την εμπιστοσύνη των πολιτών, αυτό το σχέδιο θα μπει σε διάλογο.
– Κάποιοι έλεγαν ότι ως παράταξη είχατε το άγχος της παρένθεσης. Αν κερδίσετε θα φύγει αυτό το πράγμα από πάνω σας; Πιστεύετε ότι θα είναι διαφορετική η αντιμετώπιση των πραγμάτων;
– Δεν νομίζω ότι επέδειξα ή επιδείξαμε ως κυβέρνηση ποτέ τέτοιο άγχος. Απόδειξη είναι ότι κάναμε πολλά πράγματα τα οποία ήταν χρήσιμα, αλλά δεν ήταν πάντα ευχάριστα. Σας θυμίζω, ότι στη μεταρρύθμιση στα πανεπιστήμια είχαμε επί μακρόν, όχι απλώς ένταση, αλλά σχεδόν κάθε εβδομάδα οξύτητα. Δεν κάναμε πίσω. Σας θυμίζω, επίσης, τον νόμο για τις ΔΕΚΟ. Μια μεγάλη τομή, αφού πια κανείς νεοπροσλαμβανόμενος δεν έχει σχέση δημοσίου υπαλλήλου. Αυτά πριν από μερικά χρόνια ήταν πράγματα αδιανόητα, κ. Παπαχελά. Σας παραθέτω δύο μόνο παραδείγματα για να σας δείξω ότι τουλάχιστον προσωπικά δεν είχα ποτέ το άγχος της παρένθεσης. Εγώ πιστεύω ότι πρέπει κανένας να είναι ξεκάθαρος με τους πολίτες. Και πιστεύω ότι η συντριπτική πλειοψηφία των συμπολιτών μας καταλαβαίνει την ανάγκη να γίνουν πράγματα. Η κοινωνία είναι έτοιμη, ώριμη και θέλει αλλαγές. Με αυτήν την έννοια η καλοπροαίρετη ουσιαστική κριτική που μπορώ να δεχθώ είναι από εκείνους που μου λένε «πρέπει να πάτε πιο γρήγορα».
Το έλλειμμα ανέτρεψε πολλούς σχεδιασμούς μας
– Εχοντας τώρα την εμπειρία, αν ξαναπηγαίναμε στο 2004, θα κάνατε κάτι διαφορετικά;
– Το 2004 είχε δύο σημαντικές, πρόσθετες δυσκολίες, άμεσης εφαρμογής του κυβερνητικού μας προγράμματος. Η πρώτη ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Χωρίς να θέλω να υποτιμήσω την προσπάθεια που είχε κάνει η προηγούμενη κυβέρνηση, πάντως υπήρχαν πάρα πολλές εκκρεμότητες και σε έργα και σε ετοιμασίες. Στην ουσία για έξι μήνες η κυβέρνηση λειτούργησε αφοσιωμένη στο να πετύχει αυτή την εθνική υπόθεση. Δόξα τω Θεώ, με τη βοήθεια όλων πέτυχε, μας έκανε όλους υπερήφανους και βεβαίως συνέβαλε στη διεθνή προβολή της χώρας. Πάντως, στην εφαρμογή της κυβερνητικής πολιτικής έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να μετακινηθεί χρονικά.
Η δεύτερη μεγάλη πρόσθετη και απρόβλεπτη δυσκολία ήταν η διάσταση του δημοσιονομικού εκτροχιασμού. Η τότε κυβέρνηση τον Δεκέμβριο του 2003, στη συζήτηση για τον προϋπολογισμό του 2004, έλεγε ότι το έλλειμμα ήταν 1,2%. Εμείς καταγγέλλαμε στη Βουλή ότι είναι πάνω από 2%. Απεδείχθη στην πορεία ότι είχε εκτοξευθεί στο 7,9%. Μοιραία αυτό ανέτρεψε πολλούς από τους σχεδιασμούς μας. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Με αυτή την έννοια, λοιπόν, βεβαίως θα ήθελα πολλά πράγματα που έχουν σχέση με κάποιες από τις κοινωνικές πολιτικές μας, να έχουν προηγηθεί. Δεν γινόταν όμως αλλιώς.
– Κάποιο λάθος πιστεύετε ότι έχετε κάνει; Κάτι που έχετε μετανιώσει;
– Το υπαινίχθην ήδη στην κουβέντα μας. Νομίζω ότι σε κάποιες περιπτώσεις θα μπορούσαμε να είχαμε πάει πιο γρήγορα και πιο αποφασιστικά. Σας έδωσα ένα παράδειγμα για την υπόθεση του διαλόγου, για την Παιδεία και τα προσχήματα που επικαλούντο διάφοροι. Αλλά θα σας πω ότι υπάρχει και η άλλη πλευρά. Ακριβώς αυτός ο πλούτος εμπειρίας μας δίνει και μου δίνει τη δυνατότητα να είμαι πλέον πολύ πιο αποφασισμένος για τις μέρες που έρχονται.
Να γίνει ανταγωνιστικό το Πανεπιστήμιο
– Να πάμε λίγο στο θέμα της Παιδείας. Ποιες είναι οι μεταρρυθμίσεις που έχετε στο μυαλό σας για την επόμενη τετραετία;
– Ο στόχος είναι να γίνει το ελληνικό Πανεπιστήμιο πραγματικά ανταγωνιστικό. Τα θεμέλια μπήκαν. Αναφέρομαι κυρίως στο νόμο για την αξιολόγηση. Μέγα θέμα που ήταν ταμπού. Και βεβαίως στο νόμο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ασφαλώς, τις αντιδράσεις τις γνωρίζετε. Να κάνω εδώ μια παρένθεση. Επειδή λέγαμε πριν για τον διάλογο, με πολύ καλή προαίρεση τότε και με πολύ καλή προαίρεση τώρα, σας λέω πως ίσως άφησα τον διάλογο να τραβήξει περισσότερο απ’ ό,τι έπρεπε. Δεν το έκανα για να αποφύγω το πολιτικό κόστος. Αλλωστε, τελικά την απόφαση την πήραμε και το υλοποιήσαμε. Απλώς πίστευα ότι η Παιδεία είναι μια υπόθεση που δεν μπορεί να αλλάζει από κυβέρνηση σε κυβέρνηση ή από υπουργό σε υπουργό. Πίστευα ότι είναι μια υπόθεση στην οποία, έστω και σε ένα γενικό πλαίσιο, μπορούμε να συνεννοηθούμε. Το επιδίωξα μετά πάθους. Μετά λύπης μου είδα έναν έναν, με διάφορα προσχήματα, να αποχωρούν από τον διάλογο. Βλέποντας, λοιπόν, όλα αυτά τα δείγματα τον πρώτο χρόνο του διαλόγου, ειλικρινά σας λέω πιθανόν θα έπρεπε να πάω νωρίτερα στην υλοποίηση. Συμπληρώνω με αυτά την αυτοκριτική που λέγαμε πριν.
Μένουν όμως και πολλά άλλα πράγματα να γίνουν. Είναι ο νόμος για τα μεταπτυχιακά. Είναι οι μεταρρυθμίσεις που πρέπει να γίνουν στην Πρωτοβάθμια και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Να εκπληρώσουμε πλήρως την ανειλημμένη δέσμευσή μας για τη δωρεάν διανομή computers σε όλα τα παιδιά. Το ζήτημα δεν είναι να βελτιώσουμε μόνο το Πανεπιστήμιο. Βλέπω την Παιδεία στη συνολική της διάσταση.
Μεγάλο και κεφαλαιώδους σημασίας ζήτημα για εμένα είναι να βρεθεί τελικά το απαιτούμενο θάρρος να προχωρήσουμε στη Συνταγματική Μεταρρύθμιση. Και εξηγούμαι τι εννοώ για το άρθρο 16. Να σας δώσω λίγο την ευρύτερη φιλοσοφία μου. Κύριε Παπαχελά, εγώ πιστεύω ότι οι Ελληνες είμαστε ένας προικισμένος λαός. Απόδειξη ότι σε ατομικό επίπεδο ο καθένας διακρίνεται παντού και σε ό,τι επιλέξει να κάνει. Στη λογική των στεγανών και των αγκυλώσεων, εδώ οχυρωνόμαστε όλοι πίσω από μια βολική κατάσταση, η οποία όμως είναι πλασματική. Γιατί ο υπόλοιπος κόσμος τρέχει. Οταν σήμερα υπάρχουν ανταγωνιστικά πανεπιστήμια ακόμα και στις γειτονικές χώρες, εμείς δεν μπορούμε να λέμε ότι είμαστε ερμητικά κλεισμένοι στο καβούκι μας. Η χώρα έχει ανάγκη από «φρέσκες ιδέες». Τι εννοώ; Οτι πρέπει να βγούμε με τόλμη και αυτοπεποίθηση στον ανταγωνισμό. Εχουμε τα φόντα και ως χώρα και ως πολίτες. Δεν γίνεται να συνεχίσουμε έτσι. Οι άλλοι τρέχουν. Φεύγουν μπροστά. Και μάλιστα όχι μόνο οι παραδοσιακοί εταίροι του «σκληρού πυρήνα» της Ευρώπης.