Η πεποίθηση ότι η δεκαετία του ’80 ήταν η πλέον καθοριστική για την Ελλάδα από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα επιβεβαιώνεται και από ένα ακόμη κεντρικό ερώτημα της έρευνας της Public Issue που κάλεσε τους πολίτες να αποφανθούν σε ποια από τις τέσσερις «δεκαετίες» (1974 με 1980, 1981 με 1989, 1990 με 1999 ή 2000 μέχρι σήμερα) έγιναν οι μεγαλύτερες αλλαγές στην Ελλάδα. Τη δεκαετία του ’80 απάντησε σχεδόν ένας στους δύο πολίτες και συγκεκριμένα το 48%, ενώ ακολουθούν με μεγάλη διαφορά τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης (17%), η τρέχουσα επταετία (16%), ενώ τελευταία (με 13%) αξιολογήθηκε η δεκαετία του ’90.
Το 48% βέβαια καθώς υπερβαίνει το αντίστοιχο ποσοστό των ευμενών κρίσεων για την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ (40%), συμπεριλαμβάνει προφανώς και την άποψη όσων παραδέχονται μεν ότι τότε επήλθαν οι σοβαρότερες αλλαγές στην Ελλάδα, αλλά αντιθέτως μόνον θετικές δεν θα τις χαρακτήριζαν για τη μετέπειτα πορεία της χώρας. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, το εντυπωσιακό αυτό ποσοστό καταδεικνύει την κοινή και γενικευμένη πλέον πεποίθηση των πολιτών ότι με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 επετεύχθη η ισορροπία του πολιτικού συστήματος και δοκιμάστηκε εν τοις πράγμασι η λειτουργία της Δημοκρατίας στη χώρα.
Αντιστρόφως η ίδια παρατήρηση εξηγεί ίσως και τη λήθη που δείχνουν σήμερα οι ερωτηθέντες για τη δεκαετία του ’90 την οποία δεν επιθυμούν προφανώς να ξεχάσουν μόνον οι πολέμιοι της πολιτικής των κ. Μητσοτάκη και Σημίτη, αλλά και οι νοσταλγοί του Ανδ. Παπανδρέου, βλέποντάς τον τότε να καταρρέει δίχως να το αντιλαμβάνεται…
Ακρως ενδιαφέροντα είναι τα στοιχεία που προκύπτουν από δύο ακόμη ερωτήσεις της έρευνας για την κοινωνική διαστρωμάτωση στην Ελλάδα και τη θέση των γυναικών. Επτά στους δέκα πολίτες (73%) πιστεύουν ότι οι κοινωνικές ανισότητες ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία τριάντα χρόνια, ενώ το ποσοστό όσων εκτιμούν το αντίθετο περιορίζεται στο 13% με το 11% να πιστεύει ότι δεν επήλθαν αλλαγές στη συγκεκριμένη σχέση. Στοιχείο που καταδεικνύει την αίσθηση των πολιτών ότι οι σχετικές δεσμεύσεις των δύο κομμάτων εξουσίας περί της ενίσχυσης των οικονομικώς χαμηλότερων στρωμάτων δεν υλοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια.
Αντιθέτως, άκρως αισιόδοξη ακούγεται η παραδοχή από το 81% των πολιτών ότι η θέση των γυναικών έχει βελτιωθεί σημαντικά στην Ελλάδα από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα.
Καθοριστικές οι εκλογές του ’81
Η εξαιρετική σημασία που προσδίδουν οι πολίτες στη δεκαετία του ’80 και η παράδοξη νοσταλγία που αναφαίνεται από την έρευνα για την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης του Ανδ. Παπανδρέου, δεν θα μπορούσε βέβαια να μην αποτυπωθεί και στο ερώτημα των «σημαντικότερων εκλογών» κατά τη Μεταπολίτευση. Το 36% θεωρεί μακράν τις εκλογές του 1981 ως τις πλέον καθοριστικές για την Ελλάδα και ακολουθούν με διαφορά οι πρώτες εκλογές που διενήργησε μετά τη Δικτατορία ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, τις οποίες χαρακτηρίζει «σημαντικότερες» μόνον το 16%. Είναι εντυπωσιακό επίσης ότι καμία άλλη εκλογική διαμάχη μέχρι το 2000 δεν φαίνεται να «συγκινεί» πολύ σήμερα τους πολίτες. Αντιθέτως το 7% χαρακτηρίζει ως σημαντικότερες εκλογές της Μεταπολίτευσης αυτές της αποδοκιμασίας της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ και του κ. Κ. Σημίτη το 2004 και το 6% την πρόσφατη επανεκλογή της Ν.Δ. στην εξουσία.
Ας σημειωθεί πάντως, ότι και γι’ αυτό το ερώτημα, όπως και για πολλά συναφή της έρευνας οι ερευνητές επιφυλάσσονται να εξαγάγουν οριστικά συμπεράσματα, επικαλούμενοι το πόσο καθοριστικά μπορεί να λειτουργεί το πέρασμα του χρόνου στην κρίση των ερωτηθέντων. Στο πλαίσιο αυτό άλλωστε δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στους άνω των 55 ετών που προφανώς κρίνουν σήμερα πιο ψύχραιμα το πολιτικό παρελθόν της χώρας η διαφορά της σημασίας των εκλογών του ’81 από αυτές του ’74 μειώνεται στις 14 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ αντιθέτως στην προηγούμενη ηλικιακή ομάδα 35 – 54 η διαφορά διευρύνεται στο 43%. Αναλόγως συμπτωματικό δεν πρέπει να θεωρείται τέλος ότι στους νέους κάτω των 34 ετών με 30% προηγείται η… απάντηση «δεν γνωρίζω / δεν απαντώ», γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι θα πρέπει να περάσουν ακόμη πολλά χρόνια για μια πιο αντικειμενική αποτίμηση της Μεταπολίτευσης.
«Πρωτιές» Κωστή Στεφανόπουλου – Ανδρέα Παπανδρέου
Ο Κωστής Στεφανόπουλος και ο Ανδρέας Παπανδρέου θεωρούνται αντιστοίχως ο σημαντικότερος πρόεδρος και πρωθυπουργός της Μεταπολίτευσης σύμφωνα με τις απαντήσεις που έδωσαν οι ερωτηθέντες της έρευνας της Public Issue. Και των δύο ανδρών ωστόσο ακολουθεί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, καθώς είναι ο μόνος πολιτικός στη σύγχρονη ιστορία που είχε την τύχη να υπηρετήσει τη χώρα και από τα δύο αυτά κορυφαία αξιώματα. Η δημοφιλία που είχε επί των ημερών της προεδρίας του ο κ. Στεφανόπουλος φαίνεται να διατηρείται. Το 46% τον κρίνει ως τον «σημαντικότερο πρόεδρο» από το 1974 και ακολουθεί ο Κων. Καραμανλής με 26%, και ο κ. Καρ. Παπούλιας με 12%. Αντιστοίχως τον Ανδ. Παπανδρέου χαρακτηρίζει «σημαντικότερο πρωθυπουργό» το 48% και ακολουθεί ο Κων. Καραμανλής με 26%, ο σημερινός πρωθυπουργός με 7%, ο Κ. Σημίτης με 6% και ο Κ. Μητσοτάκης με 2%.
Και στις ερωτήσεις αυτές μια πιο αντικειμενική προσέγγιση συναρτάται βέβαια από το πέρασμα του χρόνου και δεν είναι τυχαίο ίσως ότι οι απαντήσεις των μεγαλύτερων -άνω των 55- αμβλύνουν ήδη τις διαφορές υπέρ του Κων. Καραμανλή.
Χαμηλά οι δύο θητείες Σημίτη
Η πρώτη τετραετία του Ανδ. Παπανδρέου -και όχι η δεύτερη- αναδεικνύεται ως η «καλύτερη κυβέρνηση» που είχε η χώρα, επιβεβαιώνοντας ενδεχομένως τη νοσταλγική διάθεση των πολιτών για την οικονομική πολιτική του ΠΑΣΟΚ και τον τρόπο που «αξιοποίησε» τα κονδύλια της τότε ΕΟΚ. Ακολουθεί η μεταπολιτευτική κυβέρνηση με 16%, η προηγούμενη της Ν.Δ. με 9%, ενώ αίσθηση προκαλεί ότι ακόμη πιο κάτω οι πολίτες τοποθετούν και τις δύο θητείες του κ. Κ. Σημίτη.