Φέτος την άνοιξη, ο Μπόστιαν Τρόχα και άλλοι 50 φίλοι του από διάφορα μέρη της πρώην Γιουγκοσλαβίας σχεδιάζουν να εορτάσουν τα 116α γενέθλια του Γιόσιπ Μπροζ Τίτο, με ένα οδικό προσκήνυμα προς τη γενέτειρα του Γιουγκοσλάβου ηγέτη στην Κροατία και στον μαρμάρινο τάφο του στο Βελιγράδι, όπου θα τους μεταφέρουν αυτοκίνητα Fico της γιουγκοσλαβικής εποχής.
Ειδικά για την περίσταση, ο κ. Τρόχα έχει προσλάβει έναν σωσία του Τίτο και δεκάδες παιδιά ηθοποιούς, που θα φορούν γιουγκοσλαβικούς μπερέδες και θα κραδαίνουν σημαίες της Γιουγκοσλαβίας. Οι συμμετέχοντες στη γιορτή θα πίνουν σφηνάκια Σλιβόβιτσα, το εθνικό ποτό των Σέρβων και θα χορεύουν στους ρυθμούς της γιουγκοσλαβικής φολκ μουσικής κατά τη διάρκεια των 360 χιλιομέτρων του ταξιδιού.
Προσκυνητές
Η ομάδα των προσκυνητών θα είναι μικρή σε σύγκριση με τα 20.000 άτομα από τις έξι δημοκρατίες της πρώην Γιουγκοσλαβίας -τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, την Κροατία, το Μαυροβούνιο, τη Σερβία, τη Σλοβενία και τα Σκόπια- που επισκέπτονταν καθημερινά τον τάφο επί κομμουνιστικής διακυβέρνησης μετά τον θάνατο του Τίτο το 1980.
Ωστόσο, οι κοινωνιολόγοι στη Λιουμπλιάνα λένε ότι η γιορτή αντανακλά μια ισχυρή τάση κατά μήκος των Βαλκανίων, την αποκαλούμενη Γιουγκο-νοσταλγία, που κάνει μικρούς και μεγάλους να αναπολούν το παρελθόν -παρότι αυταρχικό- καθώς πασχίζουν να αφομοιώσουν την κληρονομιά των πολέμων, των οικονομικών δυσχερειών και της θλιβερής πραγματικότητας του να ζουν σε μικρές χώρες που ο κόσμος φαίνεται να έχει ξεχάσει.
«Μου λείπει η Γιουγκοσλαβία», λέει ο κ. Τρόχα, 33 ετών, Σλοβένος επιχειρηματίας, καθισμένος σε μια αποθήκη γεμάτη με ενθύμια από τη γιουγκοσλαβική εποχή, μεταξύ τους πορτρέτα του Τίτο, σερβικές κούκλες και απαρχαιωμένα μπουκάλια Cockta, που είναι η γιουγκοσλαβική κόκα-κόλα. «Δεν είχαμε ο,τιδήποτε, είχαμε τα πάντα», μονολογεί.
Πολιτιστικοί παρατηρητές στη Λιουμπλιάνα σημειώνουν ότι η νοσταλγία για τη Γιουγκοσλαβία εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους.
Σχεδόν 5.000 νέοι Σλοβένοι κατέκλυσαν φέτος το Βελιγραδι, πρώην πρωτεύουσα της Γιουγκοσλαβίας και σήμερα πρωτεύουσα της Σερβίας, για να εορτάσουν τον ερχομό του νέου έτους. Παράλληλα, το domain yu παραμένει δημοφιλές στις ιστοσελίδες του Ιντερνετ. Επίσης, οι Κροάτες παραμέρισαν τις εθνικές διαφορές για να ψηφίσουν υπέρ των σερβικών τραγουδιών στον διαγωνισμό της Γιουροβίζιον. Και στο πρωτάθλημα του μπάσκετ, που εμπνέει πάθη αλλά λειτουργεί ενωτικά, συμμετέχουν ομάδες από όλες τις πρώην γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες.
Την ίδια στιγμή, η εικόνα του Τίτο χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα για να προωθηθούν στην αγορά προϊόντα, από υπολογιστές μέχρι μπίρες.
Στη βόρεια σερβική πόλη Σουμπότιτσα, ένας επιχειρηματίας, ο Μπλάσκο Γκάμπριτς, ήταν τόσο συντετριμμένος όταν το όνομα της χώρας του, της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας, καταργήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου του 2003, που αποφάσισε να χτίσει τη Γιουγκολάνδη, ένα πάρκο περίπου 16 στρεμμάτων με θέμα τη Γιουγοσλαβία, που περιλαμβάνει μια μίνι-Αδριατική και μια σμίκρυνση του όρους Τρίγκλαβ που είναι η υψηλότερη κορυφή της Γιουγκοσλαβίας.
Οπως δηλώνει ο ίδιος, ο αριθμός των επισκεπτών έχει σπάσει όλα τα ρεκόρ τον τελευταίο καιρό. «Οπως τα βλέπω εγώ τα πράγματα, παραμένω πολίτης της Γιουγκοσλαβίας», είπε ο κ. Γκάμπριτς. «Σήμερα έχουμε δημοκρατία, αλλά οι τσέπες μας δεν έχουν τίποτα μέσα».
Εδώ στη Σλοβενία, μια ευημερούσα χώρα δύο εκατομμυρίων κατοίκων, η Γιουγκο-νοσταλγία προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη εάν σκεφτεί κανείς ότι η χώρα θα γιορτάσει φέτος τη 17η επέτειο από την απόφασή της να γίνει η πρώτη δημοκρατία που αποσχίστηκε από τη Γιουγκοσλαβία. Οι Σλοβένοι δεν έζησαν τους βάναυσους πολέμους των γειτονικών δημοκρατιών, η οικονομία τους αναπτύσσεται, η χώρα τους είναι μέλος του ΝΑΤΟ και φέτος έγινε η πρώτη πρώην κομμουνιστική χώρα που ανέλαβε την εκ περιτροπής προεδρία της Ε.Ε.
Μουσείο
Παρ’ όλα αυτά ο κ. Τρόχα, ο οποίος θα ανοίξει μουσείο για τους νοσταλγούς εκθέτοντας τη συλλογή του, δηλώνει ότι οι Σλοβένοι αναπολούν εκείνη την εποχή όταν ζούσαν σε μια μεγάλη πολυπολιτιστική χώρα με 23 εκατομμύρια κατοίκους που όλος ο κόσμος γνώριζε.
Οι επικριτές της Γιουγκο-νοσταλγίας -και υπάρχουν πολλοί- λένε ότι ωθείται από μια επικίνδυνη και αναχρονιστική ομάδα, που υμνεί την κοινωνική ασφάλεια της κομμουνιστικής εποχής και την προσωπικότητα του Τίτο, ενώ παραβλέπει τη φτώχεια, τον φανατικό εθνικισμό και τον πληθωρισμό του 1000% της δεκαετίας του ’90, για να μην αναφερθούμε στην πολιτική καταστολή και τη λογοκρισία.
«Εχω μείνει άναυδος με αυτήν τη νοσταλγία», λέει ο Ντιμίτρι Ρούπελ, υπουργός Εξωτερικών της Σλοβενίας. «Ο κόσμος λέει ότι δεν ήταν και τόσο άσχημα, ότι ο σοσιαλισμός ήταν πιο ανθρώπινος. Φυσικά, όλοι ήταν ίσοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία, επειδή όλοι ήταν φτωχοί. Η Γιουγκοσλαβία ήταν μια δικτατορία».
Πολυπολιτιστική συνύπαρξη
Για άλλους, ωστόσο, το να είσαι «γιουγκονοσταλγικός» σημαίνει να επιστρέφεις σε μια εποχή πολυπολιτιστικής συνύπαρξης πριν από την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας, πριν από τον αυταρχισμό του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και πριν από τους βαλκανικούς πολέμους της δεκαετίας του ’90, στους οποίους πέθαναν τουλάχιστον 125.000 άτομα.
Στη Βελένιε, που άλλοτε αποτελούσε το σοσιαλιστικό πρότυπο της Σλοβενίας και ακόμη είναι γνωστή ως «η Βελένιε του Τίτο», ένα άγαλμα του Τίτο δεσπόζει στην κεντρική πλατεία.
Ο Βλάντο Βίρμπιτς, ένας τοπικός ιστορικός, δήλωσε ότι οι Σλοβένοι νοσταλγούν τη Γιουγκοσλαβία επειδή παρά τον αυστηρό έλεγχο του Τίτο στο εσωτερικό, οι Γιουγκοσλάβοι απολάμβαναν ελεύθερη εκπαίδευση και ιατρική περίθαλψη, ανοιχτά σύνορα, ισόβιες θέσεις εργασίας, στεγαστικά δάνεια χωρίς επιτόκια, γενναιόδωρες συντάξεις και, πρώτα απ’ όλα, ειρήνη.
«Στην πρώην Γιουγκοσλαβία, δήλωσε ο κ. Βίρμπιτς, η σύνταξη ήταν εγγυημένη, έτσι δεν χρειαζόταν να αποταμιεύεις και η εργάσιμη ημέρα τελείωνε στις 2.00 το μεσημέρι».