Πριν από τρεις εβδομάδες υπήρξαν αναφορές για εμφάνιση καρχαρία στη Ραφήνα, ξέσπασε μεγάλη συζήτηση στη στεριά για τον εάν ευσταθούσαν οι μαρτυρίες. Κι όμως, άσχετα από το αν εμφανίστηκε ή όχι στη συγκεκριμένη περίπτωση, το σίγουρο είναι ότι καρχαρίες υπάρχουν στις ελληνικές θάλασσες, είτε… επιφανειακοί είτε του βυθού. Το μαρτυρούν εξάλλου οι περιπτώσεις όπου καρχαρίες αλιεύονται συχνά, έχοντας λογής λογής παράξενα ονόματα (σκυλόψαρο, κεντρόνι, σαπουνάς, σκυλογαλέος, μπλε ή γλαυκός καρχαρίας) και που ανήκουν στα 35 είδη καρχαρία που έχουν εντοπιστεί στα νερά τα «δικά μας».
Μπορεί να ξέρουμε πόσα είδη καρχαρία υπάρχουν, αλλά δεν γνωρίζουμε βέβαια πόσοι καρχαρίες κολυμπούν στις θάλασσές μας. Καθώς ο καρχαρίας δεν είναι κάποιο οικονομικά αποδοτικό είδος ψαριού, είναι ελάχιστες οι σχετικές ελληνικές έρευνες για το άγριο ψάρι που το Χόλιγουντ έκανε διάσημο, παρουσιάζοντάς το λίγο – πολύ ως «σίριαλ κίλερ».
Μακριά από ακτές
«Πρόσφατες μελέτες στους μεγάλους πελαγικούς καρχαρίες έδειξαν ότι είναι πιο άφθονοι στη Λεβαντίνη (νότια της Κρήτης) και σπανιότεροι στο Αιγαίο, με το Ιόνιο κάπου ενδιάμεσα. Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε στην εντατικότερη αλιεία που έχει υποστεί το Αιγαίο, είτε στο ότι επειδή ακριβώς είναι πελαγικοί αποφεύγουν κλειστές θάλασσες και προτιμούν να μένουν μακριά από τις ακτές», λέει στην «Κ» ο κ. Δημήτρης Δαμαλάς, ωκεανογράφος και ερευνητής του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών, ένας από τους λίγους που έχει μελετήσει ειδικά τους καρχαρίες στην Ελλάδα.
Βεβαίως, είδηση παραμένει το γεγονός της επίθεσης ενός καρχαρία σε έναν άνθρωπο και όχι το ανάποδο. Πέρα από το… ιδιοτελές μας ενδιαφέρον ως μέλη του ανθρώπινου γένους, αυτό οφείλεται και στη σπανιότητα των επιθέσεων καρχαριών. Αντίθετα από ό,τι νομίζουμε, δεν κινδυνεύει ο άνθρωπος από τον καρχαρία αλλά οι καρχαρίες από τους ανθρώπους! «Κάθε χρόνο παγκοσμίως σκοτώνονται 5 – 10 άνθρωποι από καρχαρίες, ενώ με την αλιεία θανατώνονται πάνω από 100.000.000 καρχαρίες!» σημειώνει ο κ. Δαμαλάς. «Ο καρχαρίας είναι ο γνωστός «γαλέος» που πωλείται στις ταβέρνες και στα σούπερ μάρκετ. Τα μικρά σκυλοψαράκια πωλούνται ολόκληρα και καταλήγουν σούπα συνήθως. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει αλιεία μεγάλων καρχαριών από πρόθεση. Οι μεγάλοι πελαγικοί καρχαρίες πιάνονται στα επιφανειακά παραγάδια που αλιεύουν για ξιφίες ή τόνους. Αλλα είδη (σκυλάκια, κεντρόνια) πιάνονται είτε με τράτες είτε με παραγάδια του βυθού ή ακόμα και με δίχτυα».
«Ολα τα είδη της άγριας πανίδας είναι δυνητικά επικίνδυνα εάν νιώσουν ότι απειλούνται, ακόμα και τα φιλικά δελφίνια ή οι φώκιες», ξεκαθαρίζει ο κ. Αλέξανδρος Φραντζής, δρ Βιολογικής Ωκεανογραφίας και πρόεδρος του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος». «Γι’ αυτό πρέπει να μπαίνουμε με προσοχή και σεβασμό στον κόσμο τους».
Από τα 35 είδη καρχαρία που ζουν στην περιοχή μας, τα 13 έχουν εμπλακεί σε επιθέσεις σε ανθρώπους ή σε σκάφη παγκόσμια. Το πιο επικίνδυνο είδος είναι ο λευκός καρχαρίας, Carcharodon carcharias, ο οποίος και ευθύνεται για το μεγαλύτερο μέρος των επιθέσεων παγκοσμίως και ήταν ο «πρωταγωνιστής» στην ταινία «Τα σαγόνια του καρχαρία». Ο διαβόητος λευκός καρχαρίας είναι παράκτιο είδος, αλλά πλέον είναι τόσο σπάνιος που θεωρείται απειλούμενο είδος (αν και αυτό δύσκολα θα τον κάνει πιο συμπαθή).
Στην Ελλάδα η τελευταία επίθεση καρχαρία καταγράφηκε τον Δεκέμβριο του 1983, στα Ασπρα Σπίτια, στην Αντίκυρα Βοιωτία, και ήταν θανατηφόρα. Από τότε δεν έχουμε καμιά άλλη αναφορά. Καθώς δεν υπάρχουν επίσημες καταγραφές, ο αριθμός των επιθέσεων διαφέρει. Διεθνής βάση δεδομένων μιλάει για τέσσερις θανατηφόρες επιθέσεις στην Ελλάδα, ενώ μια λίστα που έχει «ανεβάσει» στο Διαδίκτυο ο κ. Μανώλης Μπαρδάνης, εκπαιδευτής ελεύθερης κατάδυσης, περιλαμβάνει εννέα επιθέσεις στον ελλαδικό χώρο, από το 1950 μέχρι σήμερα (εκ των οποίων οι επτά θανατηφόρες).
«Ο καρχαρίας, κανονικά, δεν επιτίθεται στον άνθρωπο. Μάλιστα, καθώς είναι ζώο με οξύτατες αισθήσεις, σε περίπτωση που αντιληφθεί ανθρώπινη παρουσία φεύγει», σημειώνει ο κ. Φραντζής. Εκτός των άλλων, είμαστε τυχεροί στο ότι ο καρχαρίας δεν προτιμά το κρέας του ανθρώπου. Πολύ απλά δεν είμαστε ο μεζές του. Ο καρχαρίας προτιμά το κρέας της φώκιας ή άλλων ψαριών που είναι πιο λιπαρά και πιο θρεπτικά. Το πρόβλημα είναι ότι ο καρχαρίας δεν βλέπει καλά και συχνά μπερδεύει τον άνθρωπο με… φώκια. Εάν καταφέρει και αρπάξει τον άνθρωπο και τον δαγκώσει, σχεδόν αμέσως τον φτύνει! Μπορεί όμως να είναι πολύ αργά είτε λόγω της αιμορραγίας από τα τραύματα είτε λόγω πνιγμού, γιατί ο καρχαρίας παρασύρει το θύμα του κάτω από το νερό.
Προς εξαφάνιση
Πάντως, σήμερα το πρόβλημα το αντιμετωπίζουν μάλλον οι καρχαρίες, που μειώνονται με γρήγορους ρυθμούς. Πρόσφατη έρευνα στη Μεσόγειο, στο πλαίσιο του Lenfest Ocean Program, κατέδειξε ότι ο πληθυσμός του σφυροκέφαλου καρχαρία μειώθηκε κατά 99,99% τα τελευταία 200 χρόνια. Η εξαφάνιση ενός είδους που είναι στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες στο θαλάσσιο οικοσύστημα. «Η βασική αιτία είναι η υπεραλίευση που εξαφανίζει την τροφή τους. Ο καρχαρίας είναι στην κορυφή της θαλάσσιας διατροφικής αλυσίδας και πλήττεται ιδιαίτερα από τη μείωση των ιχθυοαποθεμάτων», σημειώνει ο κ. Φραντζής.
Η Ελλάδα έχει υπογράψει συμβάσεις για προστασία κάποιων ειδών καρχαριών. Ειδικά δύο είδη προστατεύονται αυστηρά από τον νόμο: Πρόκειται για τον λευκό καρχαρία και τον καρχαρία προσκυνητή. «Εάν εμφανιστεί σε μια ακτή καρχαρίας δεν πρέπει να τον σκοτώσουμε, αλλά αφού απομακρύνουμε αμέσως τον κόσμο από τη θάλασσα, πρέπει να τον οδηγήσουμε στα βαθιά», τονίζει ο κ. Φραντζής.
Αν και τα φαινόμενα απατούν, τα σαγόνια της αλόγιστης ανθρώπινης κατάκτησης της φύσης απειλούν πλέον και τρομερά ζώα όπως οι καρχαρίες.