Μια από τις λιγότερο προβεβλημένες, στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, συνιστώσες της κρίσης στον Καύκασο, η οποία ενδέχεται, ωστόσο, να αποδειχθεί εξαιρετικής σημασίας μεσοπρόθεσμα, ήταν η επισημοποίηση αυτού που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί «δόγμα Μεντβέντεφ»: Η διεκδίκηση, από πλευράς Κρεμλίνου, του δικαιώματος επέμβασης στο όνομα της προστασίας των 22 εκατομμυρίων Ρώσων που ζουν στο «εγγύς εξωτερικό», τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες. Χθες ήταν η Νότια Οσετία και η Αμπχαζία στη Γεωργία, αύριο μπορεί να είναι η Κριμαία στην Ουκρανία.
«Η απόλυτη προτεραιότητά μας είναι η προστασία της ζωής και της αξιοπρέπειας των πολιτών μας, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται», δήλωσε ο Ρώσος πρόεδρος στην κρατική τηλεόραση, την Κυριακή. Την επομένη, ο υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ προειδοποίησε ότι η ρωσική επέμβαση στη Γεωργία «δημιούργησε ένα νέο πρότυπο αντίδρασης», που μπορεί να επαναληφθεί και σε άλλες περιπτώσεις. «Η Ρωσία επέστρεψε στη διεθνή σκηνή ως υπεύθυνο κράτος, που μπορεί να προστατεύει τους πολίτες της» οπουδήποτε κι αν βρίσκονται, τόνισε ο Λαβρόφ, προσθέτοντας ότι «είναι καιρός οι ΗΠΑ να αρχίσουν να προσαρμόζονται σ’ αυτή την πραγματικότητα».
Πού ζουν σήμερα
Οποιες επιφυλάξεις και αν έχει κανείς για τα πραγματικά κίνητρα της Μόσχας, το πρόβλημα κάθε άλλο παρά τεχνητό μπορεί να θεωρηθεί. Μετά τη διάλυση της πολυεθνικής Σοβιετικής Ενωσης, περίπου 25 εκατομμύρια Ρώσοι βρέθηκαν εκτός συνόρων Ρωσικής Ομοσπονδίας, στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες που έγιναν ανεξάρτητα κράτη. Σε ολόκληρες περιοχές, όπως το βόρειο Καζακστάν και η νότια και ανατολική Ουκρανία (με το 80% του ΑΕΠ και το 90% των ακτών της χώρας) κυριαρχεί ακόμη και σήμερα το ρωσικό στοιχείο. Το ειδικό βάρος του τελευταίου ενισχύεται, γιατί συγκεντρώνεται κατά κανόνα στα αστικά κέντρα: Περίπου 37% στην πρωτεύουσα της Εσθονίας, Ταλίν, 50% στην πρωτεύουσα της Λεττονίας, Ρίγα, άνω του 70% στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας, όπου εδρεύει ο ρωσικός ναύσταθμος της Μαύρης Θάλασσας.
Σε αρκετές περιπτώσεις, ιδιαίτερα δε σε Εσθονία και Λεττονία, οι πολυπληθείς ρωσικές μειονότητες έγιναν στόχος πολιτικών καταπίεσης και διακρίσεων. Τα δύο Βαλτικά κράτη δεν αναγνώρισαν αυτόματα την υπηκοότητα των πολιτών τους που εγκαταστάθηκαν σε Εσθονία και Λεττονία μετά το 1940 και των απογόνων τους – ένα μέτρο που έθιγε κυρίως τους Ρώσους. Για την απόκτηση της υπηκοότητας, τέθηκαν αυστηροί όροι.
Ακόμη και το 2006, το 35% των Ρώσων της Εσθονίας, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της εσθονικής κυβέρνησης, δεν διέθεταν καμία υπηκοότητα, δεν μπορούσαν να ψηφίσουν στις εκλογές και δεν είχαν καν δικαίωμα μόνιμης παραμονής. Οι διακρίσεις σε βάρος των ρωσικών μειονοτήτων, ιδίως στις δύο αυτές Βαλτικές Δημοκρατίες, έχουν καταγγελθεί από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η Διεθνής Αμνηστία.
Η αλήθεια είναι ότι οι Ρώσοι, όπως και οι Σέρβοι, έπεσαν θύμα ιστορικής αδικίας. Οταν αποτελούσαν την ισχυρότερη εθνική ομάδα στο πλαίσιο μιας πολυεθνικής ομοσπονδίας (της ΕΣΣΔ και της Τιτοϊκής Γιουγκοσλαβίας αντίστοιχα), θεωρούσαν λογικό να προχωρήσουν σε εδαφικές παραχωρήσεις σε άλλες συνιστώσες για να καθησυχάσουν τις κληροδοτημένες από την ιστορία ανησυχίες τους. Υπό αυτό το πρίσμα, ο Χρουστσόφ έδωσε στους Ουκρανούς τη στρατηγικής σημασίας, παραδοσιακά ρωσική, χερσόνησο της Κριμαίας.
Οταν διαλύθηκε η ΕΣΣΔ, ο Γέλτσιν θα μπορούσε κάλλιστα να διεκδικήσει την ενσωμάτωση σημαντικών εκτάσεων από τις γειτονικές, πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες για τη δημιουργία μιας «Μεγάλης Ρωσίας». Δεν το έπραξε, ίσως από δειλία, ίσως και για να διατηρήσει τις ρωσικές μειονότητες ως μοχλούς επηρεασμού της πολιτικής των γειτόνων του. Πάντως -και αυτό ελάχιστοι το γνωρίζουν- ήταν ο έμπιστος της Δύσης Γέλτσιν, και όχι ο Πούτιν ή ο Μεντβέντεφ, εκείνος που πρώτος αναγόρευσε την προστασία των Ρώσων της διασποράς σε βασικό στόχο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Πραγματικά, τον Μάιο του 1993 ο Γέλτσιν υιοθέτησε το σημαντικό ντοκουμέντο «Κατευθυντήριες Γραμμές για την Εξωτερική Πολιτική της Ρωσικής Ομοσπονδίας», που αναθέτει στη Μόσχα το καθήκον της προστασίας όλων των «Sootechestvenniki» (συμπατριωτών), σε όποια χώρα και αν βρίσκονται, ακόμη και με προσφυγή στα όπλα.