Οι εκλογές της 10ης Οκτωβρίου 1993 έφεραν για τρίτη φορά στην εξουσία τον Ανδρέα Παπανδρέου με μια εντυπωσιακή νίκη (170 έδρες έναντι 111 της Ν.Δ.), την οποία έσπευσε να αξιοποιήσει αυτή τη φορά υπέρ της ελληνικής οικονομίας δρομολογώντας την ένταξή της στον σκληρό πυρήνα της ΕΟΚ, δηλαδή στην υπό εκκόλαψη ΟΝΕ. Η ευρωπαϊκή πορεία που άρχισε τότε απεδείχθη, βέβαια, δύσκολη και μακρά και ο Ανδρέας δεν έζησε για να χαρεί την πραγματοποίηση του οράματός του. Η μοίρα του φέρθηκε σκληρά, δίνοντας τη σκυτάλη στον μόνο που δεν θα ήθελε ο ίδιος για συνεχιστή του, στον Κώστα Σημίτη, ο οποίος όμως ολοκλήρωσε με συνέπεια την πολιτική της ένταξης στην ΟΝΕ και ευτύχησε να είναι αυτός που έκοψε την κορδέλα των εγκαινίων το 2000!
Ισως πολλοί, σήμερα, θέλουν να ξεχαστεί η συμβολή του Ανδρέα στην κορυφαία αυτή, για την οικονομία μας, επιλογή, όμως τα γεγονότα δεν μπορεί να τα σβήσει η εμπάθεια των εκσυγχρονιστών, γιατί όλοι τα θυμόμαστε και ειδικά οι οικονομικοί συντάκτες τα ζήσαμε από πρώτο χέρι. Τη μόνη συνέντευξη που έδωσε ο Ανδρέας την τελευταία εβδομάδα προ των εκλογών ήταν σε μένα και το περιεχόμενό της το συζητήσαμε σε τρεις διαδοχικές συναντήσεις. Οι άξονες που όρισε ο ίδιος από την αρχή ήταν: Πρώτον, ένα μήνυμα προς τον επιχειρηματικό κόσμο, ότι οι πειραματισμοί της πρώτης οκταετίας αποτελούν πλέον παρελθόν και ότι εάν κερδίσει τις εκλογές θα εφαρμόσει μια αναπτυξιακή πολιτική μέσα σε ένα πλαίσιο σταθερών κανόνων και φιλικού προς την επιχειρηματικότητα περιβάλλοντος. Δεύτερον, ότι ο στρατηγικός στόχος του θα είναι η αναβάθμιση των σχέσεων της Ελλάδος με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, με συμμετοχή της χώρας μας στις διαδικασίες για τη δημιουργία μιας ένωσης με ενιαίο νόμισμα και ενιαία οικονομική πολιτική. Και οι δύο αυτές προεκλογικές δεσμεύσεις του Ανδρέα έγιναν πράξη με αταλάντευτη επιμονή.
Το Μάαστριχτ
Βέβαια, για να είμαστε αντικειμενικοί και σεβόμενοι την ιστορία πρέπει να θυμηθούμε ότι τον δρόμο για την ΟΝΕ τον άνοιξε πρώτος ο κ. Κων. Μητσοτάκης, όταν σαν πρωθυπουργός το 1991 και με υπουργό Εθνικής Οικονομίας τον κ. Ευθ. Χριστοδούλου υπέγραψαν την περίφημη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Εξάλλου, το πρώτο πρόγραμμα σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας για ένταξη στην ΟΝΕ έγινε επί υπουργίας Στέφανου Μάνου το 1993 και συντάκτης του ήταν ο τότε πρόεδρος του Συμβουλίου Εμπειρογνωμόνων κ. Γ. Αλογοσκούφης. Το πρόγραμμα αυτό εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ecofin τον Μάρτιο του 1993 αλλά δεν υλοποιήθηκε, γιατί τον Σεπτέμβριο έπεσε η κυβέρνηση.
Οταν τον Απρίλιο του 1994, του πήγε στην Εκάλη, στο σπίτι του, ο υπουργός Οικονομικών, Αλέκος Παπαδόπουλος, τα δημοσιονομικά μέτρα που είχε επεξεργαστεί προκειμένου να σταθεροποιηθεί η οικονομία και τα οποία περιελήφθησαν στο πρώτο φορολογικό νομοσχέδιο της κυβέρνησης, του είπε: «Μόνο με αυτά τα σκληρά, αλλά απαραίτητα μέτρα θα εδραιωθούμε στην Ευρώπη, πρόεδρε. Διαφορετικά, αν θέλεις ευχάριστα μέτρα θα σου τα φέρω, αλλά τον Σεπτέμβριο θα είμαι αναγκασμένος σαν τον Καραπάνο, τον υπουργό του Χαρίλαου Τρικούπη, να σου δώσω για υπογραφή το διάταγμα που θα κηρύσσει την πτώχευση της χώρας!». Και ο Ανδρέας του απάντησε: «Αλέκο, εγώ είμαι αριστερός και δεν μου αρέσουν τα περιοριστικά μέτρα. Αλλά τώρα, το χρέος μας είναι να βάλουμε την Ελλάδα στην ΟΝΕ. Δεν μπορούμε να κάνουμε κι αλλιώς, αν θέλουμε να επιζήσει η χώρα μας στον σκληρό διεθνή ανταγωνισμό. Προχώρα, λοιπόν, και εγώ θα σε στηρίζω».
Μεταμόρφωση
Ο Αλέκος είναι κατηγορηματικός στο θέμα της νέας γραμμής, που εφάρμοσε ο Ανδρέας, μετά την τρίτη του εκλογική νίκη, τονίζοντάς μου ότι: «Η αναγεννητική περίοδος της ελληνικής οικονομίας ξεκίνησε το 1993 σαν αποτέλεσμα της οβιδιακής μεταμόρφωσης του Παπανδρέου». Πράγματι, ο Ανδρέας επέστρεψε στην εξουσία με λαβωμένη μεν την καρδιά, αλλά με την «πείρα και σοφία» που του είχε προσφέρει το ταραχώδες ταξίδι στην Ιθάκη του Καβάφη. Ηξερε όσο κανένας να διαβάζει τον χάρτη των διεθνών εξελίξεων και των γεωπολιτικών αλλαγών και είχε συνειδητοποιήσει ότι στην αρχόμενη εποχή της παγκοσμιοποίησης και της αμερικανικής ηγεμονίας το μέλλον της Ελλάδος διασφαλιζόταν μόνο στο πλαίσιο του ισχυρού πυρήνα της Ευρώπης (Γερμανίας, Γαλλίας, Ιταλίας κ.λπ.).
Υπουργός Εθνικής Οικονομίας στη νέα κυβέρνηση ανέλαβε ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του κομματικού μηχανισμού, ο Γιώργος Γεννηματάς. Του το είχε υποσχεθεί προεκλογικά το χαρτοφυλάκιο ο Ανδρέας, παρ’ ότι όλα τα χρόνια που το ΠΑΣΟΚ ήταν αξιωματική αντιπολίτευση, την κριτική της Ν.Δ. για θέματα Οικονομίας την είχε αναλάβει ο Γεράσιμος Αρσένης, ο οποίος αρκέσθηκε με πίκρα στον υπουργείο Εθνικής Αμυνας. Ο Γεννηματάς, όμως, που τον έβλεπα και μιλούσαμε κάθε πρωί στις 9 με σύσταση του Ανδρέα, παρ’ ότι έδωσε και την ψυχή του στην υπηρεσία της πολιτικής της κυβέρνησης, δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα γιατί η αρρώστια τον είχε εξουθενώσει. Ετσι ο Ανδρέας έσπευσε από την πρώτη στιγμή να τον στηρίξει με μια τολμηρή ανανέωση που έφερε στο Εθνικής Οικονομίας σαν υφυπουργό τον Γιάννο Παπαντωνίου και στο Οικονομικών τον Αλέκο Παπαδόπουλο για τις δαπάνες και τον Δημ. Γεωργακόπουλο για τα έσοδα.
Οταν στις 14 Οκτωβρίου ο Αλέκος ορκίσθηκε και τον συνεχάρη ο πρωθυπουργός του λέει: «Πρόεδρε πώς με διαλέξατε για τη θέση αυτή; Εγώ ούτε τη φορολογική μου δήλωση δεν ξέρω να συντάξω». Και ο Ανδρέας του απάντησε με χαμόγελο «ούτε εγώ ξέρω!». Ετσι φιλικός και ενθαρρυντικός προς τους νέους ήταν πάντα ο Ανδρέας. Οταν ένα και πλέον χρόνο μετά, το 1995, και αφού η δημοσιονομική πολιτική της σταθεροποίησης είχε επιτύχει πλήρως, ο Ανδρέας φώναξε τον Αλέκο που από τον Φεβρουάριο ήταν πια υπουργός στου Μαξίμου για να τον συγχαρεί, ο κ. Παπαδόπουλος του είπε: «Κύριε Πρόεδρε πάντοτε με καίει το ερώτημα, πώς εσείς με τη μεγάλη σας πείρα, δεν διαλέξατε έναν προβεβλημένο οικονομολόγο, έναν άνθρωπο με διεθνή σταδιοδρομία, και εμπιστευθήκατε εμένα, έναν άσημο δικηγόρο και βουλευτή επαρχίας». Ο Ανδρέας γέλασε και του απάντησε: «Εκείνη την εποχή εγώ ήθελα μαχητές. Και εσύ ήσουν μαχητής και μάλιστα είχες άγνοια του κινδύνου»!
Ποια ήταν όμως η εποχή τότε; Η κυβέρνηση Μητσοτάκη παρά το έργο που έκανε με τη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού και τις ιδιωτικοποιήσεις του κ. Στέφ. Μάνου είχε αφήσει στην οικονομία κυριολεκτικά καμένη γη. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία το 1993 ο πληθωρισμός ήταν 14,4% (έναντι 13,7% που τον άφησε το ΠΑΣΟΚ το 1989) η ανεργία είχε ανέβει στο 8,6%, το έλλειμμα της κυβέρνησης στο 12,2% του ΑΕΠ και το δημόσιο χρέος στο 100,5%! Η νέα κυβέρνηση Παπανδρέου βρήκε όντως άδεια ταμεία και ουσιαστικά δεν είχε χρήματα να πληρώσει μισθούς και συντάξεις και ο Γεννηματάς αναγκαζόταν να δανείζεται από το κοινό με έντοκα γραμμάτια πληρώνοντας τοκογλυφικό επιτόκιο 22%. Ολοι οι διεθνείς οργανισμοί προέβλεπαν χρεοκοπία και ο νέος αρχηγός της Ν.Δ. κ. Μιλτ. Εβερτ την προέβλεπε με χαιρεκακία για τον Σεπτέμβρη του 1994.
Οι συνθήκες
Μέσα σε αυτές τις άθλιες δημοσιονομικές συνθήκες ο Αλέκος Παπαδόπουλος εκλήθη να συντάξει προϋπολογισμό μέσα σε τέσσερις εβδομάδες και με το φορολογικό νομοσχέδιο που ψήφισε τον Απρίλιο του 1994 επέτυχε να τον στηρίξει σε γερές βάσεις, μαζεύοντας έσοδα και προπαντός περιορίζοντας δραστικά τις δαπάνες. Ο προϋπολογισμός του 1994 εκτελέστηκε για πρώτη φορά με ακρίβεια δραχμής και το ίδιο συνέβη και το 1995 και ο Αλέκος μου προσθέτει ότι συνεχίσθηκε και το 1996 αλλά εγώ για το τελευταίο αυτό έχω αμφιβολίες μια και πιστεύω ότι τη χρονιά αυτή έγιναν παροχές για να κερδίσει ο Σημίτης τις εκλογές.
Με εξαίρεση αυτή την παρατήρηση, πρέπει να υπογραμμίσω ότι με την επιτυχημένη δημοσιονομική πολιτική της σταθεροποίησης που έκανε ως υπουργός Οικονομικών ο κ. Παπαδόπουλος και με το μελετημένο πρόγραμμα σύγκλισης προς την Ευρώπη που εξετέλεσε ο κ. Γιάννος Παπαντωνίου συνέβησαν πράγματι αυτά που μου απαριθμεί ο Αλέκος, δηλαδή:
«1. Η χώρα ανέκτησε τη διεθνή οικονομική της αξιοπιστία, η οποία και αυτή είχε καταρρεύσει μαζί με τα δημοσιονομικά το 1993.
2. Η χώρα εφήρμοσε με συνέπεια ένα αξιόπιστο σταθεροποιητικό πρόγραμμα, καθώς και ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα σύγκλισης, με αποτέλεσμα να εξέλθει από ένα ιδιότυπο και σκληρό ευρωπαϊκό οικονομικό έλεγχο που της επιβλήθηκε.
3. Στη χώρα επανέκαμψε ο απολεσθείς, το 1993, εθνικός στόχος της ένταξής μας στην οικονομική και νομισματική ένωση, γεγονός το οποίο έγινε πέντε (5) χρόνια μετά (2001).
4. Την περίοδο αυτή τα εφιαλτικά επιτόκια δανεισμού του Δημοσίου μειώθηκαν δραματικά και το γεγονός αυτό συνετέλεσε να ανοίξει ένας νέος ενάρετος κύκλος στην ελληνική οικονομία.
5. Την ίδια περίοδο μειώθηκε ο πληθωρισμός κατά δέκα (10) περίπου ποσοστιαίες μονάδες.
6. Το σημαντικότερο ίσως χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι ότι επανέκαμψε ένα νέο ήθος στη δημοσιονομική διαχείριση της χώρας και καλλιεργήθηκαν, ώς ένα βαθμό στον λαό, μορφές εμπιστοσύνης στις σχέσεις του και τις συναλλαγές του με το κράτος».
Οι δαπάνες
Η επιτυχία της σταθεροποιητικής δημοσιονομικής πολιτικής κρίθηκε βασικά στο σκέλος των δαπανών που συγκρατήθηκαν μέσα στα όρια των διαθέσιμων πιστώσεων. Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να θυμίσουμε ότι τότε (σε αντίθεση με όσα, δυστυχώς, συμβαίνουν σήμερα) η συγκράτηση επετεύχθη χάρις στη στήριξη που έδινε ο Ανδρέας στον υπουργό του όταν του τηλεφωνούσε και του έλεγε «πέρασε σήμερα από εδώ ο υπουργός δείνα και σου έσυρε τον αναβαλλόμενο, γιατί δεν του δίνεις πιστώσεις! Αντε γεια». Αυτό ήταν το σύνθημα για να του πει «αντιστάσου!» Ενδιαφέρον έχει και η εξής πρωτοβουλία που πήρε τότε το υπουργείο Οικονομικών και σύμφωνα με αυτά που μου λέει ο Αλέκος:
l «Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας συλλέξαμε όλες τις φορολογικές δαπάνες – απαλλαγές, καθώς και τους φόρους υπέρ τρίτων που διάφορες συντεχνιακές ομάδες κατάφεραν να υφαρπάξουν ως προνόμιο ιδιαίτερης μεταχείρισης από το αδύναμο και φαύλο πολιτικό σύστημα, κυρίως παραμονές εκλογών. Πέρασα νόμο από τη Βουλή με τον οποίο, μαζί με τον προϋπολογισμό, κάθε χρονιά, θα κατατίθεται και ειδικός τόμος των Φόρων υπέρ – Τρίτων ώστε να ανοίξει δημόσιος διάλογος για τον περιορισμό της γιγάντιας αυτής στρέβλωσης, δηλαδή της ύπαρξης ενός σχεδόν δεύτερου ανεπίσημου προϋπολογισμού της χώρας. Δυστυχώς, παρά τις εκκλήσεις μου στην εθνική αντιπροσωπεία βασίλεψε ομερτά, αφού κανείς δεν θα ήθελε να συγκρουστεί με τις κοινωνικές και οικονομικές συντεχνίες στη χώρα. Μετά το 1996 καταργήθηκε η υποχρέωση αυτή».
Στον τομέα της φορολογίας ασφαλώς και επιβλήθησαν φόροι και δη έμμεσοι και κυρίως την κατάσταση έσωσε η φορολογία των μικρομεσαίων με τα αντικειμενικά κριτήρια. Να κλείσω με την προσθήκη του Αλέκου:
l «Υπέγραψα διακρατική συμφωνία με την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, προκειμένου οι παραπάνω νέες υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών να οργανωθούν με ένα σύγχρονο τρόπο και να υιοθετηθούν νέοι μέθοδοι καταπολέμησης της φοροδιαφυγής και της αναμόρφωσης του συστήματος είσπραξης δημοσίων εσόδων. Στο πλαίσιο αυτής της συμφωνίας εγκαταστάθηκε κλιμάκιο στην Ελλάδα του περίφημου IRS. Δυστυχώς, οι υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών δεν επέδειξαν, για προφανείς λόγους, πνεύμα συνεργασίας με το κλιμάκιο του IRS και χάθηκε έτσι μια σημαντική ευκαιρία για την εσωτερική και ποιοτική βελτίωση του φορολογικού μας μηχανισμού».