Ο μεγάλος αποχαιρετισμός
μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης
εκδ. Κέδρος
Το μυθιστόρημα «Ο μεγάλος αποχαιρετισμός» (1953) θεωρείται ένα από τα καλύτερα έργα του Ρέιμοντ Τσάντλερ (ΗΠΑ 1888-1959) μαζί με τα επίσης σπουδαία: «Ο μεγάλος ύπνος» (1939) και «Αντίο γλυκιά μου» (1940), μολονότι ορισμένοι κριτικοί επιμένουν ότι τα δύο τελευταία δεν συγκρίνονται με κανένα άλλο βιβλίο του.
Ο «μεγάλος αποχαιρετισμός» -τιμήθηκε με το Βραβείο Edgar το 1955- είναι μια αστυνομική ιστορία, που κυρίως αναδεικνύει τη δύναμη και την αξία της φιλίας, καθώς και κοινωνικά προβλήματα, όπως την απληστία, το κενό που αισθάνονται μέλη μεγαλοαστικών οικογενειών στο Λος Αντζελες και στο Χόλιγουντ ειδικότερα, τον αλκοολισμό δημοφιλών συγγραφέων, οι οποίοι βρίσκονται σε αδιέξοδο, αλλά και τη διαφθορά στην αστυνομία. Δεν είναι όμως λίγα τα αυτοβιογραφικά στοιχεία του Τσάντλερ σ’ αυτό το τόσο σύνθετο μυθιστόρημα.
Οι δύο φίλοι
Ο γνωστός ντετέκτιβ Φίλιπ Μάρλοου, μοναχικός, ολίγον παρακμιακός, γνωρίζει έξω από ένα μπαρ κάποιον μεθυσμένο, τον Τέρι Λένοξ, το πρόσωπο του οποίου είναι παραμορφωμένο από ουλές, που προκλήθηκαν από τραύματα πολέμου. Από εκείνη τη στιγμή οι δύο άνδρες συνδέονται φιλικά και συναντιούνται πού και πού για ένα ποτό. Κάποιο βράδυ, ο Λένοξ εμφανίζεται απρόσμενα στο σπίτι του Μάρλοου και του ζητεί να τον μεταφέρει σ’ ένα μικρό αεροδρόμιο για να πάει στο Μεξικό. Εκείνος δέχεται να τον εξυπηρετήσει, μόνο που όταν επιστρέφει στο Λος Αντζελες, συλλαμβάνεται ως ύποπτος για περίθαλψη εγκληματία, καθώς ο Λένοξ θεωρείται δολοφόνος της γυναίκας του. Παρ’ όλες τις ενδείξεις ότι ο φίλος του είναι ο δολοφόνος, ο Μάρλοου επιμένει να τον καλύπτει και να μην αποκαλύπτει τον τόπο στον οποίο έχει καταφύγει.
Η εμφάνιση του αλκοολικού συγγραφέα και της γυναίκας του περιπλέκουν ακόμα πιο πολύ τα πράγματα. Ο διάσημος συγγραφέας, ο οποίος φέρνει στον νου τον Χεμινγουέι και τον Στάινμπεκ, παρ’ όλες τις επαγγελματικές και προσωπικές του επιτυχίες, νιώθει εγκλωβισμένος στον «γυάλινο πύργο του». Είναι ανήσυχος, ανικανοποίητος και πίνει πολύ, με αποτέλεσμα να γίνεται βίαιος και να ξεσπά στη σύζυγο, αλλά και την ερωμένη του.
Ο Τσάντλερ σ’ αυτό το μυθιστόρημά του σχολιάζει τις ανθρώπινες σχέσεις, χωρίς ωστόσο να γίνεται διδακτικός, και αποκαλύπτει το κενό που υπάρχει σ’ αυτές, όταν απουσιάζουν αξίες και ηθική συγκρότηση. Ο Μάρλοου αρνείται να προδώσει τον φίλο του, αν και ταλαιπωρείται από την αστυνομία και άλλους περιθωριακούς τύπους. Μέχρι την τελευταία στιγμή περιμένει να δικαιωθεί το άτομο που υποστήριξε, και γι’ αυτό, άλλωστε, το «αντίο», ο αποχαιρετισμός, κρατάει πολύ, είναι μακρύς και επώδυνος. Μάλιστα, στο τέλος ο ήρωας απογοητεύεται και νιώθει βαθύτατα πικραμένος από τη συμπεριφορά του φίλου του. Η προδοσία μπορεί ενίοτε να είναι το αντίτιμο της πίστης και της αφοσίωσης.
Η αφήγηση
Η γραφή του Τσάντλερ, όπως πάντα, είναι πυκνή και κοφτή, το χιούμορ λεπτό και πικρό συνάμα. Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, καθώς ο Φίλιπ Μάρλοου παρουσιάζει με γρήγορους ρυθμούς τις περιπέτειές του, την προσωπική του κατάσταση και τη σχέση του με τους άλλους -τους πελάτες, τους φίλους, αντιπάλους και αστυνομικούς- ενώ δεν παραλείπει να αυτοσαρκάζεται πολύ συχνά. Είναι μόνος απέναντι σε αγνώστους, που από τη μια στιγμή στην άλλη μεταμορφώνονται από ήσυχοι και ευυπόληπτοι επαγγελματίες σε κυνηγούς και αδίστακτους εκπροσώπους του υπόκοσμου. Μοιραίες γυναίκες, συνήθως ξανθιές, γίνονται θύματα της απληστίας και της ματαιοδοξίας τους.
Ο «μεγάλος αποχαιρετισμός», όπως και τα υπόλοιπα έργα του Τσάντλερ, διαβάζεται απνευστί, ο αναγνώστης παρασύρεται στη δίνη των παθών των ηρώων, σ’ έναν κόσμο σκληρό και άδικο, αν και εκεί βρίσκει κανείς έστω λίγες στιγμές ανθρωπιάς και συναισθήματος. Το έργο αυτό, με την πολύπλοκη δράση και τους πολυσχιδείς χαρακτήρες, έγινε ταινία για την τηλεόραση το 1954 με τον Ντικ Πάουελ στον ρόλο του Μάρλοου, ενώ το 1973 ο Ρόμπερτ Αλτμαν το μετέφερε στη μεγάλη οθόνη με τον Ελιοτ Γκουλντ στον ρόλο του ντετέκτιβ.