Αν σωζόταν μέχρι σήμερα η μεσοπολεμική έπαυλη όπου μεγάλωσε ο Δημήτρης Χαρισιάδης (1911-1993), στη συμβολή της Βασιλίσσης Σοφίας με την οδό Κερασούντος, θα μπορούσαμε να τον φανταστούμε παιδί ακόμα να πειραματίζεται στο σκοτεινό καμαράκι του δώματος με μια καλολουστραρισμένη Kodak Box Brownie. Σκεφτείτε το λιγάκι, στην Αθήνα της δεκαετίας του ’20, ένας έφηβος, συνεπαρμένος από τις όλο και μεγαλύτερες δυνατότητες του νέου μέσου, να ταυτίζει τη ζωή του, τη δαιμονισμένη εποχή του, το ίδιο του το μέλλον του με μια φωτογραφική μηχανή. Με τις ασχημάτιστες φωτογραφίες ενός αιώνα που υποσχόταν τόσα πολλά και έμελλε να τον κληροδοτήσει στους επόμενους, σε μας, με τις δικές του εικόνες.
Κι αν δεν σώθηκε το μεγαλοαστικό σπίτι της οικογένειας Χαρισιάδη, έχουμε στα χέρια μας το μεγαλύτερο αρχείο Ελληνα φωτογράφου και από την Τρίτη 17 Φεβρουαρίου τη μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, «Φωτογραφικόν Πρακτορείον Δ. Α. Χαρισιάδης». Με 208 φωτογραφίες, θεματικά οργανωμένες, το Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Μπενάκη μάς προσφέρει τη μεγαλύτερη έκθεση που έχει γίνει στην Αθήνα για μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της ελληνικής φωτογραφίας του 20ού αιώνα.
Η φωτογραφική ματιά του Δημήτρη Χαρισιάδη, σημαντικά διαφοροποιημένη από το επικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τη δουλειά άλλων μεγάλων της γενιάς του, διατρέχει τη μεταπολεμική Ελλάδα με μια συνειδητή αποστασιοποίηση. Ο καθαρός, γεωμετρικός, τακτικός, αισιόδοξος κόσμος του Χαρισιάδη δεν αναδίδει ίσως την ένταση των κάδρων του Μελετζή ή της Παπαϊωάννου. «Είναι ο φωτογράφος της ήρεμης καθημερινότητας», επισημαίνει εύστοχα η κ. Φανή Κωνσταντίνου, σύμβουλος σήμερα του Φωτογραφικού Αρχείου και επί σειρά ετών διευθύντριά του. Μια καθημερινότητα, που παρά τις δυσκολίες της αφήνει χώρο στο μεγαλείο των πιο μικρών πραγμάτων.
Η προσέγγιση του Χαρισιάδη ήταν προέκταση του εαυτού του. Κατ’ αρχάς, ήταν αστός. Η Βούλα Παπαϊωάννου ήταν επίσης αστή και ίσως οι κοινές καταβολές και η συνύπαρξή τους σε ομοειδείς δραστηριότητες δικαιολογούν έναν μικρό ανταγωνισμό που φημολογείται ότι υπήρχε μεταξύ τους.
Το ξεκίνημα
Ο πατέρας του Δημήτρη Χαρισιάδη, Αθανάσιος Χαρισιάδης (1859-1950), υπήρξε δυναμικός επιχειρηματίας στον χώρο της καπνοπαραγωγής με εμπορική δραστηριότητα στις Ινδίες (όπου σε ένα οίκημα στη Βομβάη στέγαζε κατοικία και εργαστήριο κατασκευής σιγαρέττων και πούρων), αλλά και στο Κάιρο. Ο Δημήτρης Χαρισιάδης μεγάλωσε ουσιαστικά στην Αθήνα, αφού σε ηλικία 9 ετών μετακόμισαν οικογενειακά στην πρωτεύουσα. Το μεγαλοαστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγάλωσε αποτυπώνεται γρήγορα στα ενδιαφέροντα και στις δραστηριότητες του νεαρού Δημήτρη Χαρισιάδη. Το 1927 και σε ηλικία μόλις 16 ετών κερδίζει το δεύτερο βραβείο σε φωτογραφικό διαγωνισμό στη Σκωτία. Διαβάζει ξένα φωτογραφικά περιοδικά και βιβλία απ’ όπου ενημερώνεται για τις νέες καλλιτεχνικές τάσεις και τις τεχνολογικές εξελίξεις στον χώρο της φωτογραφίας. Εκτός από τη φωτογραφία αγαπούσε πολύ την ιστιοπλοΐα και το τένις. Μέλος του Ομίλου Αντισφαίρισης Αθηνών από το 1935, εντάχθηκε κάποια στιγμή στην εθνική ομάδα του τένις.
Η καταγωγή, οι δύο ξένες γλώσσες που μιλούσε έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην επαγγελματική διαδρομή του Δημήτρη Χαρισιάδη μετά τον πόλεμο. Αρχικά διερμηνέας για λογαριασμό της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Αθήνα, ανέλαβε σύντομα τη διεύθυνση του φωτογραφικού τομέα της Ελληνοαγγλικής Υπηρεσίας Ενημέρωσης. Οταν αποφάσισε να συνεργαστεί με τον Διονύση Ταμαρέση και να στήσουν μαζί ένα από τα μεγαλύτερα φωτογραφικά πρακτορεία της εποχής, οι Βρετανοί δεν τους παρείχαν μόνο δωρεάν στέγη στο κτίριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού αλλά και φωτογραφικές μηχανές, φιλμ, εξοπλισμό σκοτεινού θαλάμου, χαρτιά και χημικά. Η πλειονότητα των πρώτων φωτογραφήσεων ήταν αναθέσεις σχετικές με τις δραστηριότητες ξένων οργανώσεων στην Ελλάδα. «Η εμφύλια αναμέτρηση είχε ξεκινήσει και το επίσημο κράτος χρησιμοποιούσε μεταξύ άλλων και τη φωτογραφία, ως αδιάψευστο μάρτυρα για τις προσπάθειές του να επαναφέρει τη χώρα στην ομαλότητα», σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης, Γεωργία Ιμσιρίδου. Ο Δημήτρης Χαρισιάδης φωτογράφιζε τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης των «ανταρτόπληκτων», που είχαν μετακινηθεί μακριά από τους τόπους τους, καθώς επίσης τη διανομή στους καταυλισμούς ρούχων, φαρμάκων και τροφίμων. «Εκτός από μέλη της κυβέρνησης», συμπληρώνει η κ. Ιμσιρίδου, «ακολουθούσε συχνά τη βασίλισσα Φρειδερίκη κατά τις περιοδείες της στις παιδοπόλεις που η ίδια είχε ιδρύσει, αποδίδοντας με άψογο τρόπο την οργάνωση και τη λειτουργία τους, τη σωματική ευρωστία των παιδιών και τη φαινομενική ευτυχία τους».
120.000 αρνητικά
Ενα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό του Χαρισιάδη είναι το εύρος του αρχείου του. Με 120.000 αρνητικά είναι το μεγαλύτερο αρχείο που βρίσκεται σήμερα στις συλλογές του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη. Η κ. Φανή Κωνσταντίνου μάς μιλάει για έναν μανιώδη της τάξης, στον οποίο οφείλουμε το πλέον τεκμηριωμένο αρχείο στον χώρο της ελληνικής φωτογραφίας. Ο Χαρισιάδης δεν άφησε ούτε μισή φωτογραφία ατεκμηρίωτη, και θεματικά και χρονολογικά. Σε ειδικές περιπτώσεις και για θέματα που ο ίδιος πίστευε ότι άξιζε ο κόπος, αφιέρωνε μεγαλύτερα κείμενα στα οποία σχολίαζε εκτενώς το θέμα της φωτογραφίας.
Παραδόξως, η σχολαστικότητα του Δημήτρη Χαρισιάδη δεν συμβάδιζε με το άγχος της υστεροφημίας. Οσο ήταν στη ζωή, αδιαφόρησε για την οργάνωση εκθέσεων ή εκδόσεων με το έργο του. Μάλλον στο βάθος διαισθανόταν το μέγεθος και τη σημασία του υλικού που άφηνε πίσω του.
«Σωστός δάσκαλος»
Ο φωτορεπόρτερ Βασίλης Καραμανώλης εργάστηκε στο Πρακτορείο του Δημήτρη Χαρισιάδη και του Διονύση Ταμαρέση από το 1950 έως το 1955, στα πρώτα βήματα μιας μεγάλης επαγγελματικής διαδρομής. «Οταν έδειξα στον Χαρισιάδη μερικές δικές μου φωτογραφίες, τις πήρε και τις έσκισε. «Θα αρχίσουμε από το μηδέν, από το πώς πλένεται μια φωτογραφία»». Ναι, ο Δημήτρης Χαρισιάδης ήταν ιδιαίτερα λεπτολόγος στα της δουλειάς, αυτό είναι σίγουρο, θυμάται ο Β. Καραμανώλης. Αλλά η αυστηρότητα απέδωσε καρπούς. «Ηταν σωστός δάσκαλος, μάθαμε τέχνη δίπλα του». Και σαν άνθρωπος, «εξαίρετος».