Στον φετινό διαγωνισμό της Γιουροβίζιον, μια Εβραία, η Achinoam Nini, και μια χριστιανή Παλαιστίνια, η Mira Awad, πολίτες του Ισραήλ και οι δύο, θα υποδυθούν ότι εκπροσωπούν τη συμφιλίωση των δύο λαών στη Λωρίδα της Γάζας. Το 2006, το φινλανδικό συγκρότημα Lordi υποδυόταν ότι κάνει μια χαρντ ροκ προσευχή με τα μέλη του μεταμφιεσμένα σε τέρατα, ενώ το 2004 η όμορφη Ρουσλάνα ως Ζίνα από την Ουκρανία νίκησε ακόμη και τους γραμμωμένους κοιλιακούς του δικού μας Σάκη.
Αρκετά χρόνια νωρίτερα, εκεί στα τέλη της δεκαετίας του ’90, η Ισραηλινή τραβεστί Ντάνα «Ιντερνάσιοναλ» είχε μεταμφιεστεί σε femme fatale της σκηνής, ενώ από παιδί θυμάμαι πόσο επίμονα παριστάνει η Ελλάδα ότι το κυπριακό τραγούδι τής αρέσει περισσότερο από κάθε άλλο και το ίδιο υποδύεται και η Κύπρος για το ελληνικό.
Κάθε χρόνο ο κόσμος του τραγουδιού έχει τις δικές του Απόκριες και είναι το φεστιβάλ της Γιουροβίζιον. Εδώ θα βρει κανείς ποικίλες μεταμφιέσεις. Μουσικές, καθώς το ύφος των τραγουδιών τις περισσότερες φορές δεν έχει σχέση με τη μουσική ταυτότητα της χώρας από την οποία προέρχονται. Στιχουργικές, αφού σχεδόν όλοι μιλούν αγγλικά και τα τελευταία χρόνια όλο με πιο βαριά προφορά. Ενδυματολογικές, καθώς τα κοστούμια πολλών αντιπροσωπειών ξεπερνούν πια τη φαντασία κι αυτού του Παναγιώτη Ψωμιάδη, και βέβαια πολιτικές, μια και οι νέοι συνασπισμοί των χωρών ωχριούν μπροστά στη Συμφωνία της Γιάλτας. Αλλά και γεωγραφικές, όταν το Ισραήλ θεωρείται ευρωπαϊκή χώρα, ενώ για να είσαι ενημερωμένος στα θέματα του θεσμού πρέπει να γνωρίζεις το όνομα κάθε διαλυμένης δημοκρατίας της τέως Σοβιετικής Ενωσης και τους δεσμούς συμφέροντος που έχει με τη Ρωσία ή τις τουρκόφωνες περιοχές.
Φαίνεται πως ένα μέρος της ένοχης ή μάλλον απενοχοποιημένης πια απόλαυσης που μας προσφέρει ένα μαγιάτικο βράδυ κάθε χρόνου η παρακολούθηση του διαγωνισμού, οφείλεται ακριβώς σ’ αυτό: στο χάζι μιας φανταχτερής εκδοχής του κόσμου μας, που ακροβατεί τόσο αυτάρεσκα ανάμεσα στο ελαφρό και το γελοίο.
Ηχητικό τουρλού
Ολοι έχουν κάτι κοινό. Οποιο είδος και αν υπηρετούν, είτε είναι φανκ, μπαλάντα, σόουλ, λάτιν, οπωσδήποτε βαφτίζεται στην κολυμπήθρα της ελαφρότητας και γίνεται ποπ στην πιο light εκδοχή της. Η Γαλλία το 1991 εκπροσωπήθηκε από την Αλγερινή ηθοποιό και τραγουδίστρια Αmina, η οποία ερμήνευσε ένα γαλλικό σε στίχους κομμάτι αλλά αραβικό σε μελωδία. Εξι χρόνια μετά, δεν ήταν το καλύτερο να βλέπεις τη Δανία να κοπιάζει σε ρυθμούς ραπ ενώ σύγχυση δημιουργήθηκε και το 2004, όταν οι εκπρόσωποι της Τουρκίας τραγουδούσαν ska (παραλλαγή της ρέγκε) που έμοιαζαν με τις επιτυχίες των θρυλικών Specials και Μadness τη δεκαετία του ’80.
Βέβαια, στο διαγωνισμό αυτόν από νωρίς έπαψε να εκτιμάται το ντόπιο στοιχείο. Να θεωρείται η φυσιογνωμία απαραίτητη. Δεν είναι τυχαίο. Η Γιουροβίζιον εμφανίστηκε στη δεκαετία του ’50, όταν άρχισε με μια πρωτόγονη έστω μορφή και η παγκοσμιοποίηση της μουσικής. Η ανάπτυξη της δισκογραφίας, η επέκταση του easy listening, της μουσικής που είναι προορισμένη να καταναλωθεί παντού και όχι εκεί όπου γεννήθηκε.
Τα πρώτα χρόνια, πάντως, ήταν αρκετά συνηθισμένο μια χώρα να επιλέξει ένα τραγούδι που ταιριάζει στην παράδοσή της κι αυτό να γίνει αγαπητό, όπως το «Nel blu dipinto di blu», το πασίγνωστο «Volare» του Domenico Modugno το 1958. Αυτό έπαψε με τα χρόνια να είναι αυτονόητο. Από το ’60 ήδη, μπορούσες να δεις τη Γερμανία να αντιπροσωπεύεται από ένα τραγούδι με γαλλικό τίτλο, γερμανικούς στίχους και ρυθμό μπολέρο.
Το 1963 η Καρλέμα Κόρεν, ισραηλινής καταγωγής, εκπροσωπεί την Αυστρία και τραγουδά πότε στα γερμανικά και πότε στα αγγλικά ένα τραγούδι που παραπέμπει στην αμερικανική τζαζ. Οι αλλαγές και οι μουσικές μείξεις, που τώρα είναι κανόνας, τότε ήταν λιγότερες και σίγουρα άλλου τύπου.
Ειδικά μετά την «απελευθέρωση» των ανατολικών χωρών υπάρχει μια γενική ασυναρτησία, καπιταλιστικού τύπου, που δεν είναι αποτέλεσμα ενός μουσικού παιχνιδιού. Είναι παιχνίδι υποταγής στην κυρίαρχη μουσική βιομηχανία. Θα πει κανείς και τι σε πειράζει να ακούς ρωσικό φανκ, ισραηλινή ντίσκο ή ιταλική ποπ; Με πειράζει γιατί δεν ακούω και αγγλική ταραντέλα.
Στις πολυεθνικές κοινωνίες μπορεί να μη σημαίνει τίποτα να ακούς λάτιν από το Αζερμπαϊτζάν, ωστόσο κάπου σκοντάφτει το μουσικό συνοικέσιο. Στην ουσία, αυτό που γίνεται στα αλήθεια είναι ότι οι περιφερειακές χώρες πασχίζουν να μιμηθούν τις κυρίαρχες. Οραμά τους το βιομηχανικό μέινστριμ.
Κιτς γκαρνταρόμπα
Δεν είναι συμπτωματικό ότι η Eurovision έχει την ηλικία της τηλεόρασης. Αυτή απαίτησε το τραγούδι να γίνει εικονογραφημένο και το φεστιβάλ καθρεφτίζει αυτή την εξέλιξη με μια τραβεστί υπερβολή. Τα κοστουμάκια, τα ταγιέρ και οι τουαλέτες μαζί με το ύφος της ντάμας ανήκουν στα πρώτα βήματα του θεσμού, που από τα μέσα κιόλας της δεκαετίας του ’60 στράφηκε στα κοριτσάκια ή και νυμφίδια, σαν τη France Gall που πήρε το 1965 το πρώτο βραβείο στη Νάπολη ή τη Sandie Shaw που ακολούθησε, στη Βιέννη. Οι άντρες με τη σειρά τους ξέσφιξαν κοστουμάκια και δαντελένια πουκάμισα και αφέθηκαν στο κυμάτισμα της καμπάνας, τους τεράστιους γιακάδες και τα μακριά μαλλιά που σηματοδοτούσαν ελευθερία ψεκασμένη με λακ.
Οι μεταμφιέσεις έχουν κάνει ήδη την εμφάνισή τους με το γκρουπ Schmetterlinge από την Αυστρία. Από μπροστά μοιάζει να φορούν σπορ κοστούμια, ενώ στην πίσω πλευρά έβλεπες σμόκιν και μάσκες στο πρόσωπο. Οσοι πάλι νομίζουν ότι τα τέρατα είναι από τις τελευταίες ατραξιόν του θεσμού, ήδη από το 1974 η Agnetha FŠltskog των Αbba χαριετιζόταν με ένα ζώο – ήρωα μιας παιδικής ευρωπαϊκής σειράς, ενώ το 1980, η Γερμανίδα K. Ebstein και το συγκρότημά της μεταμφιέστηκαν -κανείς δεν κατάλαβε γιατί- σε κλόουν. Ούτε γιατι η Lucia από την Ισπανία εμπνεύστηκε από τους Τρεις Σωματοφύλακες.
Με το άνοιγμα σε ανατολική και βαλκανική αγορά, τα είδαμε όλα. Η Κarolina από τη Fyrom έβαλε χρυσού χρώματος «μακεδονικό» θώρακα που συνέχισε σε ανεμίζουζα φούστα κόκκινης απόχρωσης, όπως τα χρώματα της πατρίδας της, και βέβαια όλοι θυμόμαστε τη δυναμική Ρουσλάνα με την ντιζάιν εκδοχή «Κόναν ο Βάρβαρος».
Ο «θεσμός» κάνει και πολιτική
Ατλαντικές συμμαχίες, βαλκανική υποστήριξη, παρευξείνια αλληλεγγύη, προπαγάνδα και τακτικές. Απ’ όλα έχει ο θεσμός. Στην Ελλάδα, όλοι γνώριζαν ότι το «Παναγιά μου Παναγιά μου» που τραγούδησε η Μαρίζα Κωχ είναι ένα τραγούδι για την εισβολή στην Κύπρο. Οπως ήξεραν στο τέλος της ίδιας δεκαετίας, το 1979 συγκεκριμένα στην Τουρκία, ότι η χώρα υποχρεώθηκε να μη συμμετάσχει μετά από πίεση των αραβικών εθνών που διαμαρτυρήθηκαν για τη διοργάνωση του φεστιβάλ στην Ιερουσαλήμ. Απείλησαν μάλιστα την κυβέρνηση της Τουρκίας πως θα της διακόψουν την παροχή πετρελαίου αν λάβει μέρος.
Ενα χρόνο μετά, για να δείξει τι τράβηξε την προηγούμενη χρονιά, η Τουρκία συμμετείχε με το «Petroil» που τραγούδησε η Ajda Pekkan περιστοιχισμένη από μουσικούς οι οποίοι λικνίζονταν μέσα σε παραδοσιακές τουρκικές στολές. Ηταν η χρονιά της διαμαρτυρίας, αφού και η Νορβηγία ξέσπασε για άλλους λόγους: την οικοδόμηση ενός εργοστασίου υδροηλεκτρικής ενέργειας.
Σχεδόν μια δεκαετία μετά, κανείς δεν πείστηκε από τον Βέλγο Philippe Lafontaine, που τραγούδησε για μια γυναίκα από τη Fyrom με τίτλο «Μακεδόνισσα», που δεν ήταν άλλη από τη δική του σύζυγο.
Το 1999, οι εκπρόσωποι του Ισραήλ (δύο Ισραηλινοί και δύο Αφροαμερικανοί) τραγούδησαν ντανς στα εβραϊκά και αγγλικά, ενώ οι Γερμανοί έστειλαν τους «Surpiz» με έθνικ σχεδιασμένη να αρέσει στο τουρκικό κοινό και τους Ανατολικοευρωπαίους. Τα έξι μέλη του συγκροτήματος (16 έως 32 ετών) είχαν όλοι τουρκική καταγωγή, όσο για το τραγούδι, ήταν ένα μείγμα από γερμανικά, τουρκικά, αγγλικά και εβραϊκά. Ηταν που η Γιουροβίζιον έγινε πάλι στην Ιερουσαλήμ. Στο τέλος μάλιστα της βραδιάς οι τρεις παρουσιαστές κάλεσαν στη σκηνή όλα τα γκρουπ για να τραγουδήσουν μαζί το τραγούδι «Αλελούια», σαν ένα φόρο τιμής στα θύματα του βαλκανικού πολέμου που δεν μπορούσαν να δουν το σόου. Είναι χαρακτηριστικό πως από τη δεκαετία του ’90 και μετά οι ισορροπίες άλλαξαν. Γαλλία, Αγγλία και Γερμανία, που είχαν κάποτε την παντοκρατορία, νικήθηκαν από το αποφασισμένο πρώην ανατολικό μπλοκ. Χώρες όπως οι Σλοβακία, Ρουμανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Αλβανία, Σερβία εμφανίστηκαν δυναμικά, κάνοντας τις παλιές πρώτες «δυνάμεις» του θεσμού να μιλούν πια για «φεστιβάλ trash».
Τρας ή όχι, η ισραηλινή φετινή πρόταση προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις καλλιτεχνών και πνευματικών ανθρώπων, τόσο Αράβων όσο και Εβραίων, οι οποίοι ζήτησαν από τη χριστιανή Παλαιστίνια Mira Awad να μην ενδώσει. «Η αντίδραση προέρχεται από τη θέση των Ισραηλινών Αράβων, περίπου 20% του πληθυσμού, οι οποίοι ζουν κάπου στη ζώνη του λυκόφωτος», γράφει στη Herald Tribune ο Luke Baker.